Winterkoudeopvang in de G4 Dag voor de Maatschappelijke opvang, 6 september 2011 Marcel Buster, GGD Amsterdam Winterkoudeopvang in de G4 - een onderzoek naar feitelijk daklozen - Eva Mandos & Staf van Zeele, GGD Rotterdam-Rijnmond, Renske Gilisen, GGD Den Haag Regien Vleems & Addi van Bergen, GG&GD Utrecht, Matty de Wit & Mariette Hensen-Baas, GGD Amsterdam Goedemiddag mijn naam is Marcel Buster ik ben onderzoeker bij de GGD Amsterdam Ik presenteer vanmiddag de resultaten van een onderzoek naar de feitelijk daklozen dat ik de afgelopen winter samen met de hier vermelde collega’s van de andere G4 GGD-en heb uitgevoerd.

USER-G4 Academische werkplaats OGGZ G4 Samenwerking praktijk, wetenschap en beleid Praktijk: GGD + andere OGGZ hulpverlening; G4 Wetenschap: VU, Erasmus, Radboud, Universiteit Leiden Beleid: beleidsdiensten gemeenten G4 Wat doen we? Conceptueel kader afbakening doelgroep en functies OGGZ Monitoring; doelgroepen, ontwikkelingen, prestaties van de OGGZ Onderzoeksprojecten Afstemming Trimbos (monitor MO, PvA G4), Tranzo (ACWP OGGZ) Voordat ik mijn presentatie begin wil ik even iets vertellen over de academische werkplaats die deze samenwerking gestimuleerd heeft, USER-G4 Urban social exclusion research in de 4 grote steden… 4/3/2017

Inventarisatie op basis van slaapplaatsen Ik wilde mijn presentatie beginnen met een ongewone vergelijking van een halsbandparkiet en een dakloze man. Beiden komen vooral voor in de grotere steden van ons land. Halsbandparkieten verzamelen zich ‘s avonds slaapbomen van de G4 Biologen gebruiken deze bomen om het aantal parkieten in kaart te brengen Ze hoeven dan niet de hele stad maar enkel een paar bomen in de gaten te houden. Wij hebben de winterkoudeopvang gebruikt als mogelijkheid om de feitelijk daklozen te kunnen enquêteren. En zijn daar in het bijzonder geïnteresseerd in de groep die normaal gesproken verspreid over de stad een slaapplek vindt, (op straat of in geimproviseerde onderkomens) Tijdens de winterkoude vallen de gebruikelijke restricties weg, is de opvang gratis en worden daklozen extra gestimuleerd om gebruik te maken van de opvang. Tijdens de eerste week van de winterkoude is er in elke stad op 2 avonden een groep interviewers op pad gegaan en hebben we in totaal met 629 daklozen gesproken. De gegevens die daaruit voort zijn komen en de registraties van de maanden december en januari hebben we gecombineerd om deze groep te beschrijven. Foto: ANP / Paul Stolk 4/3/2017 3

Winteropvangonderzoek Onderzoeksvragen: Hoeveel mensen maken gebruik van de WKO en de reguliere nachtopvang? Wat zijn de kenmerken van deze personen? Hoeveel buitenslapers zijn er? Trends in de tijd?

Methode Registraties Enquêtes n=629, 10 a 15 minuten, 2 avonden, Winterkouderegeling, reguliere opvang December 2010 / Januari 2011 Enquêtes n=629, 10 a 15 minuten, 2 avonden, eerste week december, 5 €

Totaal aantal personen in opvang dec. 2010, jan. 2011 Hier ziet u het totaal aantal daklozen dat in de maanden januari en december van de nachtopvang en winterkoudeopvang gebruik heeft gemaakt. Bij elkaar zijn dit er (afgezien van eventuele overlap) 2754 geweest. Er zijn grote verschillen in de aantallen die geregistreerd zijn. Amsterdam veruit het hoogst, Utrecht het minst. Dit is het TOTAAL aantal, maar * inclusief Stoelenproject 4/3/2017

Gemiddelde bezetting van de opvang per dag tijdens winterkouderegeling (dec 2010, jan 2011) Voor elke stad geldt dat het er op een gemiddelde dag tijdens de winterkoudeopvang veel minder daklozen zijn. Op een gemiddelde dag tijdens de winterregeling zijn dit er in plaats van 2754 maar 1001. Dit betekent dat de meerderheid op dat moment ergens anders een slaapplek heeft gevonden, nog niet of niet meer in de stad is.. * inclusief Stoelenproject 4/3/2017

gemiddelde bezetting per dag (met/zonder winterkoude-regeling) Hier ziet u het plaatje nogmaals op een iets andere schaal. Met daarnaast in het rood het gemiddeld aantal mensen in de opvang op dagen zonder winteropvangregeling Hier zien we dat het verschil in bezetting tussen de dagen met en de dagen zonder winterkouderegeling vrij klein is in Rotterdam en Utrecht. Groter in Den Haag en twee-en-half keer hoger dan normaal in Amsterdam. * inclusief Stoelenproject 4/3/2017

Totaal aantal, dagelijks gemiddelde met en zonder winterkouderegeling /1000 inw. (15+, gemeente) 4/3/2017

Wordt er nog op straat geslapen?? 4/3/2017

Wanneer hebt u voor het laatst buiten geslapen? Ja, bijna de helft van de geinterviewden zei dat de afgelopen maand buiten te hebben geslapen. En eenderde had dit in de afgelopen maand 3 dagen of vaker gedaan. Dit percentage is duidelijk hoger in Amsterdam en lager in Rotterdam. Opvallend is dat in Rotterdam en Utrecht zo’n 30% zegt nooit buiten te hebben geslapen. (IS DIT EEN ANDERE GROEP OF EEN BETER GEORGANISEERDE HULPVERLENING?) Om meer te weten te komen over de plekken waar normaal gesproken werd geslapen 4/3/2017

Overnachting laatste 30 dagen voor winterkoudeopvang (% nachtopvang) Dan valt op dat het percentage nachten dat is doorgebracht in de nachtopvang (hier in het geel) hoger is in Rotterdam en Utrecht en lager in Amsterdam en Den Haag. 4/3/2017

Overnachting laatste 30 dagen voor winterkoudeopvang (% straat) Omgekeerd wordt er in deze steden minder nachten op straat doorgebracht. Opvallend is bovendien dat eenderde van de nachten wel ergens onderdak wordt gevonden. Meestal tijdelijk bij vrienden of kennissen. 4/3/2017

Result: “Quick and Dirty” schatting aantal buitenslapers A’dam R'dam Den Haag Utrecht verhouding: nachten op straat / opvang 1,14 0,10  0,68 0,19 Bezetting nachtopvang 160  214 105 106 schatting buitenslapers op een gemiddelde nacht* ≈ 180   ≈ 20 ≈ 70 ≈ 20 De verhouding tussen het aantal nachten op straat en het aantal nachten in de opvang is gebruikt voor het schatten van het aantal buitenslapers op een gemiddelde nacht. Volgens de enquete hebben we in Amsterdam op elke 100 nachten in de opvang 114 nachten in op straat, En in Rotterdam op elke 100 nachten in de opvang slechts 10 nachten op straat. Dit resulteert vervolgens in 180 personen in Amsterdam en 20 personen in Rotterdam.. Het totaal aantal nachten in de opvang is bekend, dat is namelijk de bezetting van de opvang in de maand voor de winterkoudeopvang. Van daaruit kunnen we dus het aantal mensen schatten dat gemiddeld op straat verblijft, dit zou varieren van ongeveer 20 in Rotterdam en Utrecht en 180 in Amsterdam. Wel moet hierbij gezegd worden dat we hierbij aannemen dat er tijdens de winterkoude niemand meer op straat slaapt. *: op verschillende nachten zal deze groep uit andere individuen bestaan maar zal de grootte van de groep constant zijn. *: Assumptie: geënquêteerde groep is een afspiegeling van de feitelijk daklozen 4/3/2017

Geschat aantal buitenslapers in Amsterdam 2009/10 vs Geschat aantal buitenslapers in Amsterdam 2009/10 vs. 2010/11 naar regiobinding

Kenmerken: “Nationaliteit” In Rotterdam hebben we een hoger percentage met de Nederlandse Nationaliteit (hier in het blauw aangegeven) 4/3/2017

Kenmerken: “Nationaliteit” In de andere steden (met name in Den Haag) veel meer daklozen uit de nieuwe EU lidstaten, in Den Haag gaat het voornamelijk om Polen, in Amsterdam ook om Roemenen en personen uit de Baltische staten. In Amsterdam voeren we dit onderzoek een paar jaar uit en zien we een duidelijk toenemende trend. 4/3/2017

Kenmerk: Regiobinding Gerelateerd hieraan zien we verschillen in regiobinding. Ook hiermee wijkt vooral Rotterdam af, hier hebben de meeste geinterviewde daklozen hoogstwaarschijnlijk regiobinding. Hier aangegeven in “groen” mensen die langer dan 2 jaar in de stad verblijven en de Nederlandse nationaliteit hebben of een uitkering in de stad. In rood de groep die minder dan 2 jaar in de stad verblijft, en in oranje de groep die langer dan 2 jaar verblijft maar niet de Nederlandse nationaliteit heeft. Deze groep is met name groot in Den Haag en klein in Utrecht. 4/3/2017

OGGZ: Alcohol en druggebruik (hiërarchisch) We hebben een poging gedaan om ook wat meer over de mate van OGGZ doelgroep in kaart te brengen, bijvoorbeeld alcohol en druggebruik gedurende de laatste maand Hier vallen een aantal zaken op 4/3/2017

Dynamiek: < 1 jaar dakloos Twee laatste opmerkingen die beleidsmatig van groot belang is: Bijna 40% van de daklozen die we hebben gezien tijdens de winteropvang was vorig jaar nog niet dakloos. Enerzijds maakt dit het probleem erg lastig op te lossen, Anderzijds hoeven we het ook niet voor iedereen op te lossen, een groot deel zal volgend jaar niet meer dakloos zijn. 4/3/2017

Herkomst personen nieuw in de stad (< 1 jr) G4, elders binnenland, buitenland +6 63% 6% -2 -1 -3 31% 29% van de mensen leefde een jaar geleden nog niet in de stad waar zij geenqueteerd zijn. Het grootste deel hiervan komt uit het buitenland, 31% uit Nederland buiten de G4 En binnen de G4 lijkt de uitwisseling beperkt, al blijkt ook voor daklozen Amsterdam de aantrekkelijkste stad. 4/3/2017

Reden van dakloosheid Amsterdam (laatste periode dakloosheid) Gezien de dynamiek blijft preventie een groot issue. We hebben dan ook gevraagd naar de reden van dakloosheid. Reden van dakloosheid is altijd een ingewikkelde vraag. Vaak zijn mensen meerdere periodes dakloos geweest, Hebben ze wel stabiel in de MO of in detentie doorgebracht (tel je dat dan wel of niet als dakloos?). Sommige mensen beweren nooit een “thuis” te hebben gehad (als ze opgegroeid zijn in een internaat). Bovendien kregen we de eerste jaar veel redenen als drugsgebruik etc. Terwijl je van het gebruik van drugs niet dakloos wordt, al kan het leiden tot huurschuld, overlast of ruzie met je partner. We hebben het hier over de laatste periode van feitelijke dakloosheid waarbij we een periode van meer dan een maand in een instelling als periode van huisvesting tellen. Eigenlijk zijn er niet zoveel smaken. Belangrijk hebben Deze vraag is niet in iedere stad even goed ingevuld… Als het gaat om een laatste periode van dakloosheid geeft de helft van de daklozen aan dakloos (of weer dakloos) te zijn geraakt na huisuitzettingen of na verblijf in detentie of een andere instelling (van langer dan een maand). Dit zijn dus belangrijke aangrijpingspunten voor het voorkomen van dakloosheid. 4/3/2017

Trends !! (land van herkomst, enkel winterkoudegroep!)

Conclusie / Discussie Meerwaarde Onderzoek binnen de G4 Dynamiek in elke stad!!! Slaapplaatsen In en uit een situatie van dakloosheid Migratie Preventie blijft belangrijk Huisuitzettingen, nazorg detentie / ontslag zorgvoorziening Relatieproblemen, komst uit buitenland is moeilijker… OGGZ-problematiek moeilijk te meten binnen enquête… Natuurlijk moeten we de resultaten van dit onderzoek kritisch bekijken, zijn de groepen wel vergelijkbaar? Maar dit is de eerste keer dat de feitelijk daklozen gezamenlijk zijn onderzocht. En ik denk dat dit zeker een meerwaarde heeft. Wat mij fascineert is dat in elke stad die dynamiek in groep zo duidelijk terug komt. Dat de aantallen pas beginnen te leven als je ze naast elkaar zet. 4/3/2017

Conclusie / Discussie  Toenemend aantal buitenslapers (zonder regiobinding) in Amsterdam: Kijkend naar R’dam Strenger ontmoedigingsbeleid (door het jaar heen) Kijkend naar Utrecht Vergroting/behouden capaciteit nachtopvang? Of zijn er nog andere factoren ? Werkgelegenheid, woningaanbod… Niet te kort door de bocht met conclusies oorzaken/oplossingen  Natuurlijk moeten we de resultaten van dit onderzoek kritisch bekijken, zijn de groepen wel vergelijkbaar? Maar dit is de eerste keer dat de feitelijk daklozen gezamenlijk zijn onderzocht. En ik denk dat dit zeker een meerwaarde heeft. Wat mij fascineert is dat in elke stad die dynamiek in groep zo duidelijk terug komt. Dat de aantallen pas beginnen te leven als je ze naast elkaar zet. 4/3/2017

Halsbandparkieten in de G4, midwintertelling 2011 8202 3490 3297 215 1200 NRC-next 19 januari 2011 4/3/2017