(Hoog) Begaafdheid In-Zicht Desirée Houkema  info@hb-in-zicht.nl © 2010-2012

Signalering van (hoog)begaafdheid Achtergrond screening: Ontwikkeling en uitgangspunten Visie op (hoog)begaafdheid Screeningsinstrument: Werkwijze en functionaliteiten

Achtergrond screening Ontwikkeling en uitgangspunten

Ontwikkeling Achtergrond: Technische Cognitiewetenschap Psychologie 2005: Start ECHA opleiding 'Specialist in Gifted Education' 2006-2007: Studiedagen m.b.t. gebruik signaleringsinstrumenten Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafheid(DHH) Begaafdheid In Beweging (MHR) SiDi R 2007: Pilot verrijkingsgroep "8+" op het VO (zonder intake/screening) 2008: Scriptie en onderzoek o.b.v. bestaande instrumenten 2008-2009: Onderzoek naar signalering in de praktijk 3 Regio's: Noordoostpolder en Urk, Gooi en Eemland, Den Haag 48 scholen met >9000 leerlingen 2008-2012: Ontwikkeling eigen tools Eenduidige intakeprocedure voor regionale overkoepelende voorzieningen 6/7+ en 8+ (2 VO scholen, 50 basisscholen + Speciaal Onderwijs) Screeningsinstrument (Hoog)begaafdheid In-Zicht Deskundigheid is noodzakelijk voor interpretatie, dus uitgangspunt! Jaarlijks updates o.b.v. (eigen) ervaringen en feedback van gebruikers

Uitgangspunten -1 Het verzamelen van informatie is doelgericht Het biedt voldoende houvast voor het beantwoorden van de relevante vragen en is hierop ook expliciet gericht De tijdsinvestering voor de betrokkenen is zo efficiënt mogelijk Uitvoering van de procedure is praktisch haalbaar, uitvoerbaar (en betaalbaar) De respondenten betreffen in ieder geval ouders en leerkracht, met ter aanvulling en vergelijking de leerling Ouders zijn als ervaringsdeskundige een belangrijke informatiebron Beeld van de leerling geeft een indruk van hoe de leerling zichzelf ervaart en biedt aanvullende informatie bij verschillen van inzicht Gesprekken met ouders en leerlingen zijn erg belangrijk en kunnen effectiever plaatsvinden aan de hand van vooraf verzamelde informatie

Uitgangspunten -2 De antwoorden zijn eenvoudig en systematisch te vergelijken Overeenkomsten en verschillen van inzicht tussen respondenten worden in één oogopslag duidelijk, zowel met betrekking tot de ingevulde antwoorden als de omschrijvingen waarop deze van toepassing zijn Gegevensverwerking is waar mogelijk en zinvol geautomatiseerd Er is geen extra bewerking nodig als dit in feite, gebaseerd op de ingevulde antwoorden van verschillende respondenten, ook geautomatiseerd verwerkt kan worden tot een verslag dat overzichtelijk en direct bruikbaar is als basis voor de vervolgstappen

Uitgangspunten -3 De resultaten worden overzichtelijk verwerkt tot grafische weergaven Bij terugkoppeling naar de ouders en leerkracht kan dit gebruikt worden als hulpmiddel bij het gesprek en bijdragen aan een voor de betrokkenen transparante werkwijze De resultaten dienen ter ondersteuning van een deskundige op het gebied van (hoog)begaafdheid Voor de uiteindelijke interpretatie is deskundigheid altijd een vereiste en vindt eerst terugkoppeling met de respondenten plaats, de resultaten zijn basis voor een gesprek Er worden geen automatische adviezen of suggesties gegenereerd, dit is en blijft de taak en verantwoordelijkheid van de deskundige gebruiker

Uitgangspunten -4 Tools zijn modulair van opzet en hierdoor flexibel inzetbaar Het is niet altijd noodzakelijk om voor alle leerlingen, van alle betrokkenen, in alle situaties, alle gegevens te verzamelen Toepassing naar inzicht van de gebruiker, er is niet één vaste werkwijze verplicht Alle beschikbare informatie die is verzameld en ingevoerd, wordt verwerkt en weergegeven in de resultaten

Hoogbegaafdheid In-Zicht

Knelpunten  IMPASSE a.g.v. elkaar versterkende vicieuze cirkels Geen beleid Gebrek aan inzicht in noodzaak, meer-waarde en mogelijkheden m.b.t. onderwijs op maat voor (hoog)begaafde leerlingen Andere prioriteiten Gebrek aan visie O M G E V I N Gebrek aan tijd Onvoldoende deskundigheid draagvlak Geen budget Geen passende begeleiding en onderwijsvoorzieningen Signalering: leerlingen worden niet (h)erkend Gebrek aan middelen en materialen Demotivatie Onderpresteren L E R I N G Gevolg (waarneem- baar gedrag)

Systematiek voor vaststellen onderwijsbehoeften Met welk doel? Op basis van welke informatie? Welke betrokkenen in welke “fase”? Aandachtspunten Systematische inbedding (protocol / werkwijze) In relatie tot beschikbare mogelijkheden (onderwijsaanpassingen) Aansluiten bij bestaande werkwijzen (Beter) gebruik maken van beschikbare leerlinggegevens Benutten van aanvullende instrumenten, waar mogelijk en zinvol Doelgericht (aanvullende) informatie verzamelen Ondersteuning van deskundige bij praktische vertaalslag

“Vaststellen” van (onderwijs)behoeften Hoe kan aangesloten worden bij de ontwikkelingsmogelijkheden en behoeften van de individuele ((hoog)begaafde) leerling op cognitief, sociaal én emotioneel gebied?  Onderwijs “verrijken” Signaleren  Onderwijsaanpassing ‘Identification  Placement’ model Structureel volgen  Passend onderwijs ‘Assessment  Education’ model Stimulerend signaleren structureel rijk onderwijs voortdurend afstemmen dus: in interactie mét de leerling  Rijk onderwijs !

"Ik verwacht van jullie allemaal dat jullie onafhankelijke, creatieve en kritische denkers worden die exact zullen doen wat ik zeg!"

Hoe signaleren???  Hoe creëer ik een rijke leeromgeving, die … talenten stimuleert? rijke, stimulerende leeractiviteiten intrinsiek motiverende materialen (instrumenten) nieuwsgierigheid prikkelend effectieve interventies / professionele begeleiders talenten niet afremt? demotivatie voorkomt door passende uitdagingen aanpassingsgedrag overbodig maakt binnen een niet-egalitaire cultuur die uitgaat van verschillen (differentiatie) niet eerst signaleert, dan pas “verrijkt”, maar: voortdurend afstemt en inspeelt op capaciteiten en interesses  Hoe zorg ik dat alle talenten zichtbaar mogen zijn en kunnen worden? … zodat er altijd iets te signaleren is???

(Ver)rijk(t) onderwijs Acadin: Ruimte voor talent! Workshop Uitgaand van een basisaanbod (bijv. reguliere methode), dat is afgestemd op “gemiddelde” leerlingen, heeft circa 30-40% van alle leerlingen structureel een verrijkend aanvullend aanbod nodig, op één of meerdere vakgebieden!!! (Ver)rijk(t) onderwijs Mate van gewenste differentiatie is groot: een hele uitdaging om een afgestemd verrijkend aanbod samen te stellen voor bovengemiddelde t/m (hoog)begaafde leerlingen  Compacten & verrijken (20-30%) per vakgebied! gemiddeld bovengemiddeld zeer hoog April 2012

Doelen verrijkingsklas Omgang met gelijkgestemden Samen werken en leren (na schooltijd: samen afspreken) Begeleiding Faalangst, gebrekkige werk- en leerstrategieën, etc. Gespecialiseerde begeleiders! Inhoud en activiteiten Afstemmen op (hoog)begaafden Aansluiten op àndere manier van denken en leren Passend en uitdagend onderwijsaanbod Inspelen op brede interesses Aansluiten op eigen interesses

Een àndere belevingswereld… Samenstelling van een gemiddelde klas een hoogbegaafde leerling

Welke onderwijsaanpassing het beste? Dit verschilt per leerling! In de meeste gevallen: Verschillende onderwijsaanpassingen noodzakelijk om tegemoet te komen aan álle behoeften van een (hoog)begaafde leerling Uitgangspunt: Wat heeft deze leerling op dit moment nodig om tegemoet te komen aan zijn behoeften op cognitief, sociaal en emotioneel gebied?

Visie op (Hoog)begaafdheid Kennis, vaardigheden, attitude Inzicht, ervaring, affiniteit

"Ik zie, ik zie wat jij niet ziet…"

Signaleren = (kennen  herkennen  verkennen)  erkennen

Signalering o.b.v. indicatoren Basis: kennis Voor alle leerkrachten / begeleiders Leer- en begaafdheidskenmerken Kenmerken onderpresteren Profielen begaafde leerlingen Passende onderwijsvoorzieningen  Rijke leeromgeving Zicht op en inzicht in: Belemmerende factoren  Aandachtspunten Stimulerende factoren  Aanknopingspunten Vereist specifieke expertise ter ondersteuning Signalering o.b.v. indicatoren

Herkenbaar? Tja… af en toe ook best vermoeiend, die (van nature) oneindige nieuwsgierigheid… maar ook: genieten!  vooral stimuleren dus! Sociaal en emotioneel achter??? Of cognitief, sociaal en emotioneel voor? Alle ouders denken en willen dat hun kind (hoog)begaafd “is”? (Hoog)begaafdheid uit zich altijd (nog) in hoge prestaties??? Toch afremmen??? Aanpassingsgedrag is geen probleem???

(H)erkenning van begaafde leerlingen Structureel ingebedde systematiek voor signalering, o.b.v. subjectieve en objectieve informatiebronnen Gesprekken met ouders… Gesprekken met leerling… Observaties leerkracht… Nominatie door andere leerlingen… (School)resultaten… Evt. intelligentieonderzoek… Kenmerkend: Andere manier van denken… Persoonlijkheidskenmerken…

Doelgericht observeren… Waar let je dan op?

Leerkenmerken Cognitieve vaardigheden (Grote) taalvoorsprong Scherp waarnemingsvermogen Snelle en brede informatieverwerving Snelle informatieverwerking Goed generaliserend (abstraherend) vermogen Conceptueel begrip boven leeftijdsniveau Goed probleemoplossend (analytisch) vermogen

(hoog)begaafdheid nieuwsgierig intens flow autonoom kritisch snel Dabrowski: overexcitabilities brede interesse veel willend Csikszentmihalyi veeleisend nieuwsgierig perfectionistisch gevoelig specifieke, diepgaande interesses intens zet door actief flow scherpe waarneming veel energie kennishonger Dweck: FIXED vs growth mindset snel gefocust leergierig intrinsiek gemotiveerd ontwikkelings- potentieel (hoog)begaafdheid gedrevenheid procesgericht opvallend gevoel voor humor enthousiast voor passies eigengereid zelf ontdekkend rijke fantasie veel ideeën creërend (denk)vermogen autonoom zelfsturend plezier in creëren rijk en levendig voorstellingsvermogen productief flexibel reflecterend Luc Stevens origineel zoekend naar betekenis meerdere invalshoeken Ken Robinson initiatiefrijk kritisch problemen herkennen ondernemend probleem  oplossing eigen-wijsheid nonconformistisch omgaan met ambiguïteit meerdere oplossingen sterk rechtvaardigheidsgevoel

Begaafdheidskenmerken Intens Onderzoekende houding (Intrinsiek) gedreven Divergente denker Actief / veel energie Originele, flexibele denker Kritisch Associatieve denker Houdt van leren en uitdagingen Intuïtief Zelfkritisch / perfectionistisch Gevat gevoel voor humor Sterke (behoefte aan) autonomie Gevoelig voor verwachtingen en gevoelens van anderen Leer- / nieuwsgierig Creatief en fantasierijk Sterke morele en ethische waarden

Aandachtspunten Kenmerken zijn niet altijd (meer) zichtbaar door aanpassingsgedrag en/of onderpresteren Niet alle kenmerken gelden voor alle (hoog)begaafde leerlingen Herkenning van veel begaafdheidskenmerken is een indicatie, géén identificatie Overig: Antwoordtendens: voorzichtigheid (veilig in het midden antwoorden), of té doordacht Bescheidenheid / onderschatting of overschatting Ontkenning begaafdheid Beladen term "(hoog)begaafdheid" Gehanteerde referentiekader (m.n. bij hoogopgeleide ouders en/of meerdere (hoog)begaafde kinderen in een gezin)

(Hoog)begaafdheid kent vele gezichten

Risicoleerling (Drop-out) SOCIAAL TE ONAANGEPAST? AANGEPAST Zelfsturend Autonoom GOED Aangepast Succesvol PRESTATIES Uitdagend Creatief Onderduikend (Kenmerken van) Leer- en/of gedragsproblemen Risico: Drop-out ! Risicoleerling (Drop-out) SLECHT Profielen van Betts & Neihart: http://hoogbegaafdheid.slo.nl/begeleiding/profielen

SOCIAAL GOED PRESTATIES Zelfsturende autonome leerling Deze leerling dúrft te leren:  weet wat hij/zij kan en laat dit ook zien Is creatief / origineel Doet goed mee in de klas Ontwikkelt eigen doelen Is ondernemend / initiatiefrijk Werkt enthousiast voor passies Werkt zonder bevestiging Neemt risico Komt op voor eigen opvattingen

Uitdagende creatieve leerling SOCIAAL ONAANGEPAST? Zelfsturend Autonoom GOED PRESTATIES Deze leerling verveelt zich  wordt onvoldoende uitgedaagd Uitdagende creatieve leerling Is creatief / origineel Corrigeert de leerkracht Stelt regels ter discussie Competitief Slechte zelfcontrole Inconsistente werkwijzen SLECHT

(kenmerken van) leer-/ SOCIAAL ONAANGEPAST? Zelfsturend Autonoom GOED Deze leerling presteert ver onder zijn eigen kunnen  Slechte prestatiemotivatie  Gebrekkige werk- en leerstrategieën  (Mogelijk: leerproblemen) PRESTATIES Uitdagend Creatief Leerling met (kenmerken van) leer-/ gedragsproblemen Onderpresteerder in absolute zin: Presteert gemiddeld of minder Werkt inconsistent Verstoort, reageert af SLECHT

Risicoleerling (Drop-out) SOCIAAL ONAANGEPAST? Kenmerken van leer-/gedragsproblemen Is creatief / origineel Zoekt buitenschoolse uitdaging Maakt taken niet af Verwaarloost zichzelf Isoleert zichzelf Bekritiseert zichzelf en anderen Defensief  legt (bijna) alle verantwoordelijkheid buiten zichzelf Zelfsturend Autonoom GOED PRESTATIES Uitdagend Creatief (Kenmerken van) Leer- en/of gedragsproblemen Risicoleerling (Drop-out) Op het Voortgezet Onderwijs:  loopt een groot risico zonder diploma de school te verlaten  drop-out SLECHT

Aangepaste succesvolle SOCIAAL AANGEPAST Zelfsturend Autonoom GOED Aangepaste succesvolle leerling PRESTATIES (Te) perfectionistisch Zoekt bevestiging van de leerkracht Vermijdt risico Accepterend en conformerend Stelt zich afhankelijk op Deze leerling wordt onvoldoende aangesproken op de eigen mogelijkheden:  onderpresteren in relatieve zin  leert niet te leren  dúrft niet te leren  risico: faalangst SLECHT

Risico: depressief terugtrekken SOCIAAL TE ONAANGEPAST? AANGEPAST Zelfsturend Autonoom GOED Aangepast Succesvol PRESTATIES Presteert goed op tests Presteert gemiddeld in de klas Ontkent eigen begaafdheid Vermijdt uitdaging Wil niet meedoen aan geboden versnellings- /verrijkingsactiviteiten Zoekt sociale acceptatie Wisselt in vriendschappen Onderduikende leerling Deze leerling doet alles om niet op te vallen!  Zeer onzeker, faalangstig SLECHT Risico: depressief terugtrekken  "ziek" thuis  drop-out

“Het” beeld van een leerling Verschillende profielen in verschillende situaties!

Wat zie je? En wat zie je nu?

Verschillende perspectieven Kikker of paard? Verschillende perspectieven

Screeningsinstrument Werkwijze en functionaliteiten

Werkwijze Stappen en betrokkenen

Ik heb ALLES geprobeerd om haar te motiveren! Je had ook gewoon mij kunnen VRAGEN…

Rapportage / leerlingdossier