Brugge, Groeninge museum 19 april 2009 De Functies van Investeringen in ‘ Kunst’ door de hertogen van Bourgondië Brugge, Groeninge museum 19 april 2009

Valois Traditie Filips de Stoute voogd voor de zwakzinnige koning Karel VI Koninklijk hof staat model voor hertogen Koninklijke Intochten Hoforganisatie Bibliofilie Jan zonder Vrees verwikkeld in rivaliteit met Armagnacs Context: Honderdjarige Oorlog  zwak koningschap, ruimte voor de hertogen

De Bourgondische Dynastie in de Nederlanden 1384 Filips (de Stoute), jongere zoon, broer en oom van Franse koningen, hertog van Bourgondië, verwerft het gezag over het graafschap Vlaanderen als voogd van zijn gemalin gravin Margareta 1404/1405 opvolging in Bourgondië, Vlaanderen, Artesië door Jan zonder Vrees († 1419) 1404/1406 opvolging in Limburg en Brabant door Antoon van Bourgondië 1427/1428/1433 Filips de Goede verovert Henegouwen, Holland en Zeeland 1429 Filips de Goede graaf van Namen, door koop 1430 Filips de Goede erft Brabant en Limburg 1435 Verdere gebiedsuitbreidingen: Auxerre, Mâcon, Picardië 1442/1451Verwerving Luxemburg

Stabilisatiefase 1435-1445 Voorlopig einde aan de territoriale expansie Samenhangend complex van vorstendommen in de Nederlanden Overwicht van Rijkslenen Periode van vrede en welvaart, tot ca. 1470 Vorming van centrale bestuurs- en gerechtsorganen Koninklijke ambities

Karel de Stoute als Organisator Herneming expansieve oorlogen 1465 Staand leger: militaire ordonnanties Inrichting van het hof Gelijkvormig belastingstelsel in alle gewesten (haardentellingen, Staten-Generaal) Belasting van leenmannen en kerkelijke goederen Centraal Hooggerechtshof (Parlement) en Rekenkamer voor de hele Nederlanden in Mechelen, 1473 Onderhandelingen over koningstitel 1473

Spanning tussen vorsten en vorstendommen Lokale rechten en tradities Dynastiek belang spoort vaak niet met dat van de onderdanen Toenemende overmacht van de vorsten dwingt opstandige steden tot overgave Financiële behoeften van de vorsten en dynastieke crises bieden steden en standen kansen om hun positie te versterken: 1477

Artistieke investeringen Geringe aandacht voor architectuur: rondreizende vorsten Hof als modelsamenleving Dagelijkse betaalde aanwezigheid van tientallen edellieden uit alle vorstendommen Strak ritueel, hiërarchie en discipline Hertog als rolmodel Plaats voor politieke transacties Opvallende vormgeving publieke rituelen

Kunstmarkt Weinig kunstenaars vast in dienst van de hertogen Hofkapel Jan van Eyck als uitzondering, niet exclusief Kroniekschrijvers, tapijtherstellers Bewaarders van boeken, juwelen Opdrachten aan gespecialiseerde ateliers in diverse steden Kunstambachten werken voor diverse opdrachtgevers Imitatie aan hof en door stedelijke elites

‘Mecenaat’ Investeringen in ‘kunst’ < 5% uitgaven van de hertogen Wat is ‘kunst’? Geen begrip uit de 15de eeuw! Votiefgaven Uitgaven passend bij stand Manifestatie van vorstelijke waardigheid Competitie met andere vorsten – koninklijke ambitie Uitstraling ideaal beeld van de dynastie Versterking banden met de onderdanen door visuele boodschappen Bestendiging van het imago van de afwezige vorst

Kunst als vorm van communicatie Vorm en functie Doelgroep Bereik van medium Deskundigheid in code Oogmerk van de communicatie Imponeren, statusaffirmatie Overtuigen van inhoud Informatief instrument Prijs van het medium Materiaalkosten, kwaliteit van uitvoering

andere / latere gebruikers Communicatieproces opdrachtgever codering boodschap de- codering ontvanger zender primaire doel (-groep) andere / latere gebruikers WIJ

Media voor een massapubliek Duurzaam Openbaar gebouw, kerk, gevel, monument Efemeer Processie, op- en intocht Straattheater Kleding, sieraad: materiaal, vorm en kleur Heraldische signalen: vaandel, livrei, wapenbord Betekenisvol gebaar Bazuinen, trommels, orgel, koor, klokken

Duurzame Symbolen van het Publiek Imago van de Hertogen Wapenborden en beelden aan gevels, poorten Votiefbeelden in kerken Grafmonumenten Portrettenserie toegeschreven aan Rogier van der Weyden Heraldische Borden in kerken herinneren aan de Kapittels van de Orde van het Gulden Vlies Stadspaleizen: investeringen door de steden zelf

Symbolische dialoog tussen vorst en onderdanen Steden vormen het decor voor de vertoning van de macht Vorst met hofhouding in processie met staatsie, rangorde en symbolen Stad ensceneert haar zelfbeeld in taferelen De hele bevolking is betrokken als deelnemer of toeschouwer

Selecte doelgroep Selecte groep Individu Hofkapel : diensten, muziek, liturgische boeken Spreekstem, taalkeuze Mimiek Kostbare kleding, sieraden, cultusvoorwerpen Kunstwerk in afgesloten ruimten: koor van kerk, klooster, paleis, luxe-handschrift, wandtapijt Gekopieerde geïllustreerde teksten, studieboeken Individu Privé-correspondentie, -geschenk Boek van klein formaat (gebedenboek)