Van zelfstandige vorstendommen naar de ‘Landen van herwaarts over’

Presentatie over: "Van zelfstandige vorstendommen naar de ‘Landen van herwaarts over’"— Transcript van de presentatie:

1 Van zelfstandige vorstendommen naar de ‘Landen van herwaarts over’
De politieke integratie van de Nederlanden onder de Bourgondische hertogen Jan Burgers

2 Ontstaan Bourgondische Nederlanden, 1384-1482 Vlaanderen 1384
Brabant-Limburg 1430 Henegouwen-Holland-Zeeland 1433 Luxemburg 1443 Gelre-Zutphen 1472

3 De Nederlanden c. 1350

4

5 Filips de Stoute hertog van Bourgondië graaf van: Vlaanderen Artois Franche-Comté Nevers Rethel Anoniem, 16e eeuw. Rijssel, Musée de L’Hospice Comtesse

6 Jan zonder Vrees + invloed in Brabant-Limburg Luxemburg Anoniem, 16e eeuw, kopie naar verloren origineel uit de werk- plaats van Rogier van der Weyden. Antwerpen, Kon. Museum van Schone Kunsten

7 Anoniem, De moord op Jan zonder Vrees op de brug van Montereau, c Parijs, Bibliotheque nationale, Mss. fr. 2680 (Monstrelet, Chroniques), f. 288

8 Bourgondische landen 1419

9 Filips de Goede + -Namen (1429) -Brabant-Limburg (1430) -Luxemburg (1433) -Henegouwen-Holland-Zeeland (1433) -Picardië -bisdommen: Utrecht Kamerijk Luik Kopie naar Rogier van der Weyden. Antwerpen, Kon. Museum van Schone Kunsten

10 Jacoba van Beieren Gravin van Holland- Henegouwen Hollandse school, c Haags Historisch Museum

11 Bourgondische landen 1467

12 Karel de Stoute + -Gelre-Zutphen (1473) -Bar (1475) -Lotharingen (1475) -bisdommen Verdun Metz Toul Rogier van der Weyden, c Berlijn, Gemäldegalerie

13 Bourgondische landen 1477

14 Getijdenboek van Maria van
Bourgondië (c. 1477) Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, cod.1857, f.14v

15 2. Bourgondische Nederlanden als begin van de ontwikkeling
tot de huidige landen van de Benelux? Bestuurlijke integratie door de hertogen – van bovenaf Ook integratie van onderop? – proto-‘nationaal’ gevoel?

16 Bourgondische Kreits, 1548 Nederlanden een administratieve eenheid

17

18 ‘Nationale’ identiteit eerst lokaal
Midden 13e eeuw ook gewestelijk 14e eeuw eis tot territoriale integriteit: Brabant 1356 (Blijde Inkomst) Henegouwen-Holland-Zeeland 1346

19 Maerlant, Alexanders geesten, vs. 1081-1097:
Owi, here God, hoe macht sijn, Dat elken minsce int herte sijn So soete dunct sijns selves lant? Die Brabantsoen prijst Brabant Ende die Fransois Vrankerike, Die Duutsce dat keyserike […] Dus prist elkerlijc sijn lant. Maerlant seide dat hi noit en vant Also goet lant als Bruxambocht; Ic waens hem daerbi heeft ghedocht, Om dat hiere in was gheboren.

20 Brabantse Blijde Inkomst, 3 januari 1356
[1] ‘In den irsten soe geloven wi onsen goiden lieden van onsen steden ende lande voirseyt [Luxemburg, Lotharingen, Brabant en Limburg] onse zuisteren te goidene, gelijc dat onse stede ende land ordeneren suelen, sonder die lande te scheydene.’

21 Brabantse Blijde Incomst, 3 januari 1356
[1] ‘In den irsten soe geloven wi onsen goiden lieden van onsen steden ende lande voirseyt [Luxemburg, Lotharingen, Brabant en Limburg] onse zuisteren te goidene, gelijc dat onse stede ende land ordeneren suelen, sonder die lande te scheydene.’ […] [24] ‘Voirt gheloven wi hen, soe wat lande, stede, vrieheiden, heersscape ocht fortrechen, die wi wonnen met ghemeynen orloghe ocht met ghemeynen heere van onsen lande van Brabant voirscreven, op wat heren dadt ware, dat dat blive soude ende toebehoiren onsen ghemeynen lande van Brabant voirseyt sonder wederkeren, ende alle dies te plegene dies onse ghemeyne lant sculdich is te pleghene sonder scheidene, gelijc onsen lande van Brabant.’

22 Oorkonde van graaf Willem V voor de Kabeljauwse edelen, 23 mei 1350:
‘[…] Voert so gheloven wi onsen lieven ende ghetrouwen hulperen ende vrienden voirseyt, dat wi trouwelic ende wel bi him bliven sullen als een goit here bi sinen liven ende ghetrouwen ridderen, knapen ende steden billic bliven sal. Ende wi en sullen onser graefscepen ende heerlicheyt voirseyt [Holland, Zeeland en Friesland] noch der upcominghe van Henegouwen nymmermeer virtyen, ofgaen, quytscelden, vircopen, virsetten, beleenen, virpachten, noch heel noch deel dair of, uyt onsen handen brenghen, ten si bi rade ende goetduncken van onsen ridderen, knapen ende steden voirnoemt.’

23 3. Waarop is het gewestelijk ‘nationalisme’ gebaseerd?
Niet op: 19e-eeuws nationaal gevoel identificatie met de persoon van de vorst Gedragen door de stedelijke elites Hun belang: handhaving status quo - handel is gebaat bij orde en rust - en bij integratie van markten en valuta’s

24 Rogier van der Weyden, Aanbieding van de Henegouwse kroniek aan Filips de Goede door Jean Wauquelin
Brussel, Kon. Bibl., ms. 9242, Chroniques de Hainaut, f. 1

25 1339 handelsverdrag Vlaanderen-Brabant:
‘[…] omme dat dese vorseide twee lande vervult sijn van groeter menichten van volke, welke niet ghesustineert wesen mach zonder coepmanscepe ende naringhe, ziende oec ende merkende dat coepmanscepe ende neringhe niet ghevoedt wesen moghen zonder in lande van paise, van ruste ende van vriheden […]’

26 Politieke integratie in Bourgondische staat ging gepaard met tegenstrijdige signalen:
1. Acceptatie, en zelfs wil tot instandhouding van het Bourgondische complex (1477) 2. Particularisme: weerstand tegen centralisatie, zelfs rebellie Geen bovengewestelijke ‘Nederlandse’ identiteit

27 Afschrift van het Groot-Privilege
van Maria van Bourgondië Den Haag, Nationaal Archief,

28 Groot-Privilege 1477, belangrijkste bepalingen:
- Afschaffing van Parlement van Mechelen en Algemene Rekenkamer in Mechelen - Waarborging privileges van elk van de gewesten - De hertogin mocht zonder toestemming van de Staten niet trouwen, oorlog verklaren of belasting heffen - Alleen ingezetenen van het eigen gewest mochten ambten in het gewest bekleden, geen buitenstaanders - Verdachten mochten alleen in het eigen gewest voor de rechter komen, geen vreemde rechters - De Staten mochten op eigen initiatief samenkomen - In de Nederlandstalige gewesten moesten regeringsstukken in het Nederlands worden geschreven

29 Anoniem, Gentenaars smeken Filips de Goede om genade, 1453 Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, ms.2583, Privilegiën en Statuten van Gent en Vlaanderen (derde kwart 15e eeuw), f. 349v

30 Conclusies: - In de Nederlandse gewesten bestond al een besef van ‘nationale’ identiteiten - Voor de inwoners van de gewesten was het samengaan in die personele unie geen historische breuk - Zoals voorheen waren er tegenstrijdige gevoelens: acceptatie van vorst als symbool van de gewestelijke identiteit en weerstand tegen zijn persoon bij aantasting van lokale privileges - De afweging leidde in 1477 tot continuering van de politieke eenheid der Nederlanden, op strenge particularistische voorwaarden - Het ontstaan van de Bourgondische personele unie was een gevolg van dynastieke toevalligheden, geen historische noodzaak

31 Einde van deze presentatie Zijn er nog vragen?