Intensieve veehouderij L. Reijnders

Relatieve milieubelasting eiwitbronnen Milieuaspect Soja eiwit Vlees eiwit Landgebruik 1 6-17 Waterverbruik 4.4-26 Verbruik fossiele brandstoffen 6-20 Verbruik fosfaat erts ~7 Zure neerslag >7 Bestrijdingsmid-delen emissie ~ 6 Emissie koper >10

Tendensen in NL-veehouderij Sterkere afhankelijkheid van geïmporteerd veevoer Minder ‘grondgebonden’ Meer lange-afstands mesttransport (ook grensoverschrijdend) Tendens naar schaalvergroting Voor melkkoeien: 1 april 2015 afschaffing melkquota Verwachting: ‘als alles zo doorgaat’ in melkveehouderij versnelde intensivering Wordt gemakkelijker gemaakt door landelijk standpunt: ‘geen stank normering want melkveehouderij stinkt niet’ Nederlands kabinet: meer melkvee mag na 1 april 2015 ‘mits mest milieuvriendelijk verwerkt’

Megabedrijven graasdieren

Megabedrijven ‘hokdieren’

Intensieve veehouderij/mestproblemen Fijn stof: vergroot kans op ziekten ademhalingsorganen & hartvaatziekten Ziektekiemen o.m. verspreid via mest, lucht, geloosd water (virussen, bacteriën; de laatste in toegenomen mate resistent tegen antibiotica: ESBL, MRSA) Stank: leidt via stress tot negatieve gezondheidseffecten zoals verhoogde kans op hartvaatziekten Overschot planten-voedingsstoffen (nutriënten): ‘mestoverschot’

Mestbeleid Kern: -vaststelling maximale gift -wat overblijft afvoeren naar plaatsen ‘waar nog wat bij kan’ Veel problemen bij uitvoering

Problemen mestbeleid Ook bij naleven maximale gift veel milieuproblemen Veel overtredingen wetgeving - Overtreding Europese stikstof norm (170 kg/ha) terwijl derogatie is afgelopen - Op ruime schaal mestfraude: rommelen met metingen nutriënten, dumpen, afvoeren naar plaatsen ‘waar nog wat bij kan’ alleen op papier

Fosfaataccumulatie In Nederland per hectare hoogste accumulatie in Europa; sinds 1900 gemiddeld ongeveer 2000 kg fosfor (P)/ha Gevolg: in toenemende mate fosfaatverzadiging en uitspoeling, vooral bij zandgrond Verdere fosfaat toevoeging voorshands vaak niet zinvol voor grotere gewasopbrengst Nederlands beleid op papier: ‘in 2015 geen verdere accumulatie’ In feite: verdere fosfaat accumulatie & verzadiging mede dankzij naar Europese maatstaven zeer ruime bemestingsadviezen - Gevolg voor natuur: toenemende eutrofiering

Grote bijdrage veeteelt aan fosfaat & stikstof belasting

Fosfaat metingen in grasland (a) en akkerland (b) Bron: Reijneveld e.a. Soil Use & Management 26 (2010) 399-411

Toevoeging aan milieu van gebonden stikstof (ammoniak, nitraat) Negatief effect op luchtkwaliteit Effect luchtwassers beperkt (soms alleen op papier aanwezig; niet zelden deel van de tijd uit vanwege kosten; door slecht onderhoud minder goede luchtzuivering; waswater wordt veelal uitgereden) - Gevolg: berekende ammoniak uitstoot stallen daalt met 80-90%, maar gemeten uitstoot met ongeveer 40-45% Uitspoeling naar grond en oppervlaktewater Negatief effect neerslag gebonden stikstof op natuur

Neerslag stikstof verbindingen

Overschrijding kritische stikstof depositie voor natuur

Vergunningen natuurbeschermingswet Worden afgegeven door provincie Kwaliteit meestal bedroevend Recente jurisprudentie: Melkveehouderij: ook ammoniakemissies uitgereden mest meenemen Hantering ‘drempelwaarde’ om vergunning te verlenen niet terecht zolang niet zeker is dat per saldo de ammoniak-emissie wordt verlaagd

Legaal antibioticagebruik Nederlandse veehouderij in 2012 diersoort Dagelijkse doses per dier per jaar (gemiddeld) Kalveren (blank vlees) 29.6 Varkens met biggen 14.6 Vleeskuikens 19.9 Melkkoeien 2.9

Antibiotica & antibiotica resistentie -In megastallen voor hokdieren: gemiddeld over het hele land relatief veel antibiotica per dier; het is overigens wel mogelijk dit gebruik sterk te verminderen -Studie varkenshouderij: meer antibiotica per dier kort na uitbreiding -Antibiotica resistentie (ESBL, MRSA) toenemend probleem -Antibiotica resten in mest

Wat is milieuvriendelijk verwerken mest ? In de praktijk worden veelal genoemd: Ontwateren & hygiënisering van mest in daarvoor geschikte ‘fabrieken’ & exporteren van aldus behandelde mest Verwerking in biogasinstallaties P.M.: meer exotische opties: bijvoorbeeld mestvergassing

Ontwateren Goed idee? -Afdoende ontwatering vreet energie. -Hoeveelheden nutriënten & ongewenste stoffen worden bij netjes werken niet veranderd. - Te verwachten afstand tot locaties zonder mestoverschot groot; gevolg: energievretend transport ontwaterde mest -Perspectief commerciële export ontwaterde mest ongunstig mede omdat transportkosten zeer hoog liggen en omdat in het buitenland dierlijke mest uit Nederland geen goede naam heeft.

Hygiënisering Huidige fabrieken voor hygiënisering: dweilen met de kraan open Noodzakelijk: oorzaken infecties aanpakken Dat moet op niveau veehouderij bedrijf Aangrijpingspunten: -klimaat -voer -drinkwater -stress -adequaat management -ketensamenwerking -vaccinatie -zo nodig: nabehandeling mest op veehouderij bedrijf (in de regel pasteuriseren; energie-intensief)

Biogasinstallaties Gesuggereerde functies: -biogas/groen gas productie -wegwerken mestoverschot

Biogasproductie Omzetting mest in biogas (mestvergisting) raar idee: -Netto energieopbrengst vergisting koeienmest ongeveer 0 & waarschijnlijk negatief als digestaat warmtebehandeling krijgt tegen ziektekiemen *). - Als mestvergisters netjes werken is de hoeveelheid plantenvoedingstoffen na verwerking mest even groot als daarvoor. -Koolstofverbindingen die worden omgezet in biogas vormen geen probleem maar hebben vermoedelijk juist een gunstig effect op bodemkwaliteit. -Volume digestaat ongeveer even groot als volume mest *) aanname WKK installatie met elektrisch rendement van 35% & 70% nuttig gebruik resterende warmte (Alterra rapport 1437)

Vergisting mest betreft vaak niet alleen mest Toevoeging andere organische materialen aan varkensmest Oorspronkelijk: ‘energiemais’ Nu: meer en meer afvallen Afvallen gedeeltelijk problematisch vanwege: -chemische samenstelling gelegaliseerde afvallen zoals bermgras, slib drinkwaterbedrijven, gebruikte bleekaarde, vet & olie-afvallen van ‘technische kwaliteit’ -illegaal ‘omkatten’ dierlijke afvallen

Gevolgen toepassen afvallen in biogasinstallaties Energiebalans kan verbeteren Nutriënten overschot groeit Kwaliteit digestaat zorgelijker Overlast & gezondheidsschade kan toenemen (stank, ziekteverwekkers uit dierlijke afvallen)

Praktijk problemen biogasinstallaties (1) Stank Vrijkomen ziektekiemen bij ‘handling’ mestaanvoer, digestaat & afvallen Aanwezigheid sommige ziektekiemen daalt door vergisting, maar aanwezigheid van andere ziektekiemen (Chlostridia) stijgt

Praktijk problemen biogasinstallaties (2) Grote hoeveelheden zwavelwaterstof en methaan geven aanzienlijk calamiteiten risico: kans op vrijkomen grote hoeveelheden gas, explosie-risico Biogasinstallaties behandelen als chemische fabriek grote biogas installaties vallen onder Besluit Risico’s Zware Ongevallen (Seveso Richtlijn)

Conclusie ten aanzien van ‘milieuvriendelijke verwerking’ van mest Niet ‘milieuvriendelijke mestverwerking’ maar verkleining veestapel is de logische weg naar milieuvriendelijker veehouderij