Wat CLIL leert over taalonderwijs…  Ce qu’EMILE nous apprend sur l’apprentissage des langues… Piet Van de Craen, Vrije Universiteit Brussel (VUB) & European Language Council/Conseil européen pour les langues (ELC/CEL).

Structuur / Structure Wat is meertalig onderwijs? / Qu’est-ce que c’est l’enseignement multilingue? Wat is het effect van meertalig onderwijs? / Quels sont les résultats? Welke verklaringen zijn hiervoor? / Comment expliquer ces résultats? Conclusies / Conclusions

Waarom meertalig onderwijs? / Pourquoi l’enseignement multilingue Onderwijsvernieuwing… Innovation… Betere leerlingen… De meilleurs élèves… Naar een wetenschappelijk gefundeerde didactiek… Vers une didactique scientifique…

Wat is meertalig onderwijs? Het gaat om die vorm van taalonderwijs waarbij een deel van het curriculum in een andere taal dan de doeltaal wordt aangeboden, … Bij voorkeur maar niet noodzakelijk door een native speaker, … Het liefst als deel van een continuüm dat een opbouwende structuur vertoont …

Terminologie immersie (vgl. submersie) met meertalig onderwijs bedoelt Europa content and language integrated learning (CLIL), enseignement d’une matière intégré à une langue étrangère (EMILE), dual language teaching… inhoud- en taakgericht taalonderwijs (ITTO) Gemeenschappelijk en belangrijkste kenmerk: Een deel van het curriculum, tussen 20 en 75%, wordt vanaf het kleuteronderwijs in het Frans / Nederlands onderwezen door een professionele lesgever waarbij impliciete leerprocessen centraal staan op weg naar Europees burgerschap

Politieke aspecten / Aspects politiques Waarom CLIL/EMILE ? Politieke aspecten / Aspects politiques België is een meertalig land Europa is een meertalig gebied 2 + 1; aanbeveling van CLIL/EMILE onderwijs; adoptie van een tweede moedertaal; High level report. Talenkennis betekent een belangrijke maatschappelijke en economische meerwaarde (cf. White Paper, 1995, Framework 2005, Intellectual Group 2007, High Level Report 2007).

2. Onderwijskundige aspecten / Aspects didactiques Waarom CLIL/EMILE ? 2. Onderwijskundige aspecten / Aspects didactiques De introductie van meertalig onderwijs in de zin van CLIL/EMILE betekent een herdenken van de (taal)didactiek. (Taal)didactisch onderzoek is vaak te weinig empirisch onderbouwd. Didactiek bevindt zich in een voorwetenschappelijke fase. Het gaat hier om een innovatieve onderwijsvorm waarbij taal en leerstof tegelijkertijd worden verworven en impliciete leerprocessen centraal staan. Het gaat hier bijgevolg om een belangrijke onderwijs-innovatie. (cf. Van de Craen 2001)

3. Wetenschappelijke aspecten / Aspects scientifiques Waarom CLIL/EMILE ? 3. Wetenschappelijke aspecten / Aspects scientifiques - De studie van de relaties tussen de nieuwe (taal)didactiek, leerprocessen en meertaligheid is nieuw en dus prikkelend. Dit onderzoek moet worden gecombineerd met de nieuwste inzichten over het brein. De studie van deze aspecten is bijgevolg een interdisciplinaire studie waarbij onderwijskundigen, taalkundigen en neurowetenschappers samenwerken. Ook dit betekent een vernieuwing in het onderzoek (cf. IMBES International Mind, Brain Society)

Waar kan je CLIL/EMILE vinden? In zowat alle Europese landen ... In België ... En Wallonie, depuis 1998... Plus de 300 écoles, primaires et secondaires… Brussel, sinds 2001 … STIMOB (Stimulerend meertalig onderwijs Brussel) … Een tiental basisscholen plus één secundaire school … In Vlaanderen, sinds 2008-2010, proeftuinprojecten, schiep elan Talennota: vanaf 2013/4 (?) toegelaten in secundair onderwijs … MAAR: decreet talensensibilisering en –initiatie (2004) voor basisow Opmerkelijke onderwijsveranderingen in … Wallonie Spanje / Espagne …

Wat weten we? We weten dat … - het een prikkelende vorm van onderwijs is, - geschikt voor alle leerlingen, - op alle niveaus, - voor alle leeftijden, - alleen op het niveau van de universiteit zijn er twijfels

Wat gebeurt er precies? Voorbeelden - in Brussel: er wordt twee uur per week rekenen in het Frans gegeven door een leerkracht die de taal beheerst … de leerstof is herhaling of een variant van wat eerder werd gezien … - en Wallonie: 50% - 75% du curriculum enseigné en néerlandais… - in Vlaanderen: (1) proeftuinprojecten in het secundair onderwijs (2208-2010), (2) diverse initiatieven: Oostende, Deinze, Hasselt…

Het effect van CLIL ... 1. De verwerving van de doeltaal verloopt beter … (effect positif sur l’acquisition de la langue cible) 2. Het effect op de moedertaal is positief … (effet positif sur la langue maternelle) 3. Kennis van de leerstof is beter … (effet positif sur la connaissance de la matière) 4. Positieve attitudes en grote motivatie bij leerlingen … (effet positif sur les attitudes et la motivation) 5. Positieve invloed op de cognitieve ontwikkeling … (effet positif sur le développement cognitif) 6. Positieve invloed op de breinontwikkeling …. (effet positif sur le développement du cerveau)

Het effect van CLIL … Het voorgaande geldt voor alle leerlingen ongeacht… / Ces résultats sont vrais pour toutes sortes d’élèves quel que soit… hun sociale afkomst … / l’origine sociale… hun talige afkomst … / l’origine linguistique… hun intelligentie … / l’intelligence… Het gaat om een krachtige manier om talen en leerstof tegelijkertijd te verwerven …

CLIL en rekenen… MAAR… MAIS… Een van de meest sensationele aspecten van CLIL onderwijs en -onderzoek is niet dat leerlingen op een opmerkelijke manier de doeltaal beheersen… Les résultats linguistiques ne sont pas tellement sensationnels… MAAR… MAIS… binnen- en buitenlands onderzoek wijst uit dat de cognitieve prestaties van leerlingen erop vooruit gaan, met name betere prestaties op wiskunde … Les élèves EMILE ont de meilleurs résultats pour les tests de maths… (Jäppinen 2005, Van de Craen et al. 2007, Lorenzo et al. 2009, Murray 2010)

Cognitieve ontwikkeling en rekenen Resultaten van drie basisscholen na vier jaar CLIL vergeleken met controleschool op een geijkte rekentest (Dudal 2000) E. HIEL 2007 | .

Verklaringen / Explications Drie niveaus van verklaringen kunnen worden aangehaald … Des explications sur trois niveaux… 1. Vanuit een didactisch perspectief … (d’une perspective didactique) 2. Vanuit een leerperspectief … (d’une perspective d’apprentissage) 3. Vanuit nieuwe inzichten m.b.t. leren … (en tenant compte de nouvelles évolutions sur l’apprentissage)

Verklaring vanuit een didactisch perspectief … CLIL is het ultieme communicatieve taalonderwijs CTO moet echt communicatief zijn CTO moet inherent repetitief zijn CTO moet functioneel-pragmatisch zijn (cf. Gatbonton & Segalowitz 2005) In een CLIL-klas kan men niet anders dan communicatief, repetitief of functioneel- pragmatisch zijn ...

Verklaring vanuit een leertheoretische perspectief CLIL leren is een vorm van impliciet leren… Impliciet leren is niet met schools leren geassocieerd… Het verwijst naar een niet-gestructureerde, niet geleide, scaffoldingachtige, holistische, onbewuste manier van leren… Inhoud wordt geleerd via een taal maar er grijpt geen expliciet taalonderwijs plaats, ten minste niet in het begin … De status van dit soort leren is verschillend van expliciet leren… L’apprentissage implicite a un autre statut que l’apprentissage explicite…

Verklaring vanuit een leertheoretische perspectief Wat is impliciet leren … ? Impliciet leren is die vorm van leren waarbij “[complex information] is [learned] without complete verbalisable knowledge of what is learned” (Seger 1994:164). Het verschil tussen impliciete en expliciete geheugenprocessen is dat impliciet leren robuster is, leeftijdonafhankelijk is, minder variatie vertoont, IQ onafhankelijk is, meer aanleiding geeft tot gedeeld leren. (cf. Reber 1993)

Verklaring vanuit een leertheoretische perspectief Impliciete kennis wordt aangewend voor het verwerven van expliciete kennis, bijvoorbeeld grammaticakennis … Van impliciet naar expliciet leren wordt als een van de krachtigste leermiddelen beschouwd (Reber 1993, Cleeremans 1997, Shanks 2005) … De resultaten van de leerder zijn beter en dat maakt van hem/haar een sterkere leerder …

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigmata’s Emergentie : “the movement from low level rules to higher-level sophistication” (Johnson 2001:18). Mieren Stadsontwikkeling Vogels Verwant aan synergie de idee dat gedrag van afzonderlijke delen niet het gedrag van het geheel kan verklaren … Echo’s van Gestalt opvattingen.

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigmata’s Vijf leerprinciples verbonden met CLIL leren … Het additieprincipe … Het herhalingsprincipe … Het transferprincipe Het principe van stimulerende cognitieve ontwikkeling … Het principe van breinontwikkeling … (cf. Van de Craen et al. 2010) Leren met behulp van de CLIL-aanpak overstijgt gewoon talen leren, het leerproces zelf wordt erdoor fel beïnvloed / Par l’approche EMILE le processus d’apprentissage est influencé

Leren en het brein … De breinontwikkeling van meertalige leerlingen verloopt anders dan bij eentaligen Karakteristieken / Charactéristiques: breinen houden van activiteit / un cerveau adore être stimulé… dit creëert neuronenbanen / ceci crée des connexions neuronales… leren betekent het aanmaken van neuronenbanen / apprendre veut dire créer des connexions neuronales… (cf. Changeux 1983, Edelman & Tononi 2000, Sitskoorn 2007)

Iets over het brein … Breinen zijn gevoelig voor prikkels… twee voorbeelden Dyslexie Nieuwe behandelingstechniek via stimulatie van het cerebellum, de zgn. cerebellaire deficit hypothese / le traitement de la dyslexie en stimulant le cervelet (Nicolson et al. 2001) 2. Alzheimer Canadees onderzoek met +/-200- tal participanten toont vertraging aan van vier jaar van de ontwikkeling van Alzheimer bij twee/meertaligen / un retard de quatre ans pour le développement de la maladie d’Alzheimer chez les bi- ou multilingues (Bialystok et al. 2006)

Connecties in het brein (cf. Carter 1998)

Neuronenbanen De somatosensorische cortex (Penfield & Roberts 1959) .

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigmata’s Monolinguals in school language Early, highly proficient bilinguals in their school language Early-late, proficient bilinguals in their school language (SL = L2) (Mondt et al, 2008)

Verklaringen vanuit nieuwe leerparadigma’s Leren is geen gepreprogrammeerde activiteit (Edelman & Tononi 2000)… De nieuwste robots hebben een leerparadigma gebaseerd op impliciet en zelforganiserend, d.w.z. niet voorgeprogrammeerd, leren (cf. Oudeyer et al. 2007, Kaplan & Oudeyer 2007) Leren als een constructivistische onderneming gestoeld op wat onmiddellijk werkt … CLIL leren versterkt deze onderneming …

Conclusie CLIL is een belangrijk leerinstrument dat meer doet dan talen aanleren… EMILE fait plus que faciliter l’apprentissage des langues… Het verhoogt de cognitieve capaciteit en leidt tot een andere leerder… Il y a une plus-value cognitive importante…

Conclusie CLIL is een fraai voorbeeld van wat piecemeal engineering (Karl Popper 1966) kan zijn en hoe kleine veranderingen verregaande implicaties kunnen hebben… …petits changements grands effets… Tenslotte is dit ook een voorbeeld waarbij beleid en onderzoek hand in hand kunnen gaan… C’est un bon exemple où la politique et la recherche peuvent aller main dans la main…

Conclusie De dagen van het traditionele taalonderwijs zijn geteld… Les jours de l’enseignement traditionnels sont comptés…

Voorbeeld / Exemple

Met dank voor uw aandacht… Merci de votre attention… Vielen Dank für ihre Aufmerksamkeit… Thank you for your attention… pvdcraen@vub.ac.be