Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zuid-Holland

Centrale vraag in deze presentatie 2 Welke investeringsagenda hoort bij het verbeteren van de concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zuid-Holland?

Hoe meten we internationale concurrentie? 3  In de studie nemen we twee typen concurrentie mee: 1.De concurrentie die bedrijven ervaren bij het internationaal exporteren van hun producten en diensten; 2.De concurrentie die regio’s ervaren bij het aantrekken van buitenlandse bedrijven / investeringen;  De belangrijkste concurrenten voor een regio zijn dus: 1.De regio’s met bedrijven die in dezelfde markten proberen hun producten of diensten te verkopen; 2.De regio’s die in dezelfde vijver vissen van internationale investeringen;  Met andere woorden: marktoverlap staat centraal. De belangrijkste concurrenten verschillen daarom per regio en per sector. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie

Belangrijkste concurrenten o.b.v. marktoverlap (voorbeeld van export) 4  Grootste overlap in de export markten van Amsterdam en Parijs  Meeste concurrentie tussen Amsterdam en Parijs Amsterdam export Parijs export Wenen export Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie

Hoe zijn de concurrentiebenchmarks opgebouwd? 5  De benchmarks in deze studie vergelijken per sector en per type concurrentie (export en aantrekken buitenlandse bedrijven) de vestigingsplaatsfactoren (kenmerken van het vestigingsklimaat) in Zuid-Holland met die van de belangrijkste concurrerende Europese regio’s;  Vestigingsplaatsfactoren zijn o.a.: bevolkingsomvang en - dichtheid, concentratie van (gerelateerde) sectoren, netwerkoriëntatie van bedrijven, connectiviteit (over de weg, door de lucht en via havens), kennisinfrastructuur (publiek en privaat) en Bruto Regionaal Product per inwoner;  In totaal: 29 vestigingsplaatsfactoren. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 47 e.v. en 178 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van als deze vestigingsplaatsfactoren

Welke sectoren nemen we mee in het onderzoek? 6 1.Landbouw 2.Voedingsmiddelenindustrie 3.Materialenindustrie 4.Hightechindustrie 5.Chemie 6.Energie 7.Groothandel 8.Logistiek 9.Financiële diensten 10.Zakelijke diensten Zie Raspe e.a. (2012) pagina 172 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van deze sectoren

Welke regio’s nemen we mee in het onderzoek? 7  Onder regio’s verstaan we 256 Europese NUTS-2 regio’s. In Nederland zijn dit de provincies. De NUTS-indeling is een standaard van de EU en is door Eurostat opgesteld;  De NUTS2-indeling beslaat meestal een of enkele centrale steden met hun ommeland, zodat deze regio’s vaak overeenkomen met agglomeraties of metropolitane gebieden;  Basis voor deze keuze is de wens om zo veel mogelijk regionale differentiatie mee te kunnen nemen op het niveau van regio’s en aan te sluiten bij de internationale literatuur over regio’s. Voorwaarde was dat er betrouwbare data waren. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 46 e.v. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van de regio’s die we in het onderzoek meenemen

Wilt u meer weten? 8  Deze presentatie is gebaseerd op drie PBL- studies.  In deze studies vindt u een overzicht van de relevante literatuur (waarom regio’s cruciaal zijn in een globaliserende economie) en een motivatie van alle keuzes over indicatoren, data en methodiek.  Vragen? Neem dan contact op met: Otto Raspe of

We beantwoorden vier vragen voor de provincie Zuid-Holland 9 1.Welke Europese regio’s zijn de belangrijkste concurrenten? 2.Welke vestigingsplaatsfactoren zijn belangrijk voor een goede concurrentiepositie? 3.Hoe verhouden deze vestigingsplaatsfactoren zich tot haar belangrijkste concurrenten? 4.Op welke factoren bestaat er een 'gat' met de concurrentie en welke factoren zijn goed op orde?  We beantwoorden deze vragen voor elke combinatie van sector en type concurrentie (export en buitenlandse investeringen). Zie Raspe e.a. (2012) pagina 50 voor een toelichting op deze vier vragen

Leeswijzer van de benchmarks 10 1.De benchmarks zijn gebaseerd op de belangrijkste concurrenten op basis van marktoverlap (zie sheet 3 & 4); 2.De benchmarks laten de 10 belangrijkste vestigingsplaatsfactoren zien (van de totaal 29 die we meenemen in het onderzoek), afgeleid van de belangrijkste concurrenten en dus verschillend per sector en type concurrentie. Dit zijn de concurrentiefactoren; 3.De concurrentiefactoren zijn geordend naar mate van belangrijkheid: de bovenste is het belangrijkste, de onderste het minst belangrijk (van de 10 weergegeven factoren); 4.De stippellijn geeft de gewogen score weer van de belangrijkste concurrenten; 5.De eigen score op een concurrentiefactor is relatief ten opzichte van de belangrijkste concurrenten. Hierbij geldt: hoe hoger de score, hoe beter je scoort t.o.v. je belangrijkste concurrenten. Enkel voor congestie en connectiviteit (nabijheid tot) zeehavens geldt het tegenovergestelde: hoe lager de score, hoe beter. Zie Raspe e.a. (2012) pagina 69 voor een methodische toelichting op de benchmarks

We laten nu voor Zuid-Holland de benchmarks zien voor de volgende sectoren 11 De benchmark op basis van het aantrekken van buitenlandse bedrijven voeren we voor een sector enkel uit wanneer wordt voldaan aan de volgende voorwaarden: -Er moeten voldoende buitenlandse bedrijven (minimaal 10) binnen de regio zich hebben gevestigd voor een zinvolle vergelijking; -De regio huisvest meer dan 2% van alle buitenlandse bedrijven binnen de sector in heel Nederland EN/OF de regio heeft een relatieve specialisatie qua buitenlandse bedrijven in de sector (locatiequotiënt > 1). * Voor de sectoren groothandel en financiële diensten voeren we om data-technische redenen in plaats van de benchmark op basis van export een benchmark uit op basis van het opzetten van een buitenlandse vestiging, mits we ook de benchmark voor het aantrekken van buitenlandse bedrijven hebben uitgevoerd. Zie Raspe e.a. (2012) pagina’s 126, 143 en 174 voor een inhoudelijke toelichting. Aantrekken buitenlandse bedrijven Export goederen en /of diensten 1. Landbouw 2. Voedingsmiddelenindustrie 3. Materialen 4. Hightech 5. Chemie 6. Energie 7. Groothandel * 8. Logistiek 9. Financiële diensten * 10. Zakelijke diensten Wel meegenomen Niet meegenomen

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 49e regio van de 256 in Europa Landbouw Omvang export: Zuid-Holland is de 1e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

13

14

15

16

Conclusies Landbouw in Zuid-Holland 17 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is iets ondergemiddeld; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; De hoeveelheid publieke R&D is relatief hoog, de rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog en de omvang van het menselijk kapitaal is iets ondergemiddeld; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is iets ondergemiddeld; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De efficiëntie van het netwerk van de sector is gemiddeld; De concentraties van financiële en zakelijke dienstverleners liggen beide onder het gemiddelde.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 31e regio van de 256 in Europa Voedingsmiddelenindustrie Omvang export: Zuid-Holland is de 4e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

19

20

21

22

Conclusies Voedingsmiddelenindustrie in Zuid-Holland 23 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer hoog en de bevolkingsomvang is iets ondergemiddeld; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief groot; Het bruto regionaal product per inwoner ligt boven het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt iets onder het gemiddelde en de concentratie van de zakelijke dienstverlening ligt boven het gemiddelde.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 40e regio van de 256 in Europa Materialen Omvang export: Zuid-Holland is de 29e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

25

26

27

28

Conclusies Materialen in Zuid-Holland 29 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief hoog en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief groot; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 27e regio van de 256 in Europa Hightech Omvang export: Zuid-Holland is de 26e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

31

32

33

34

Conclusies Hightech in Zuid-Holland 35 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief hoog en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief groot; De mate van clustering van de sector is relatief gezien zeer beperkt.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 5e regio van de 256 in Europa Chemie Omvang export: Zuid-Holland is de 10e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

37

38

39

40

Conclusies Chemie in Zuid-Holland 41 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer hoog en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt iets onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt iets onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is iets bovengemiddeld; De mate van clustering van de sector is relatief beperkt.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 2e regio van de 256 in Europa Energie Omvang export: Zuid-Holland is de 5e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

43

44

45

46

Conclusies Energie in Zuid-Holland 47 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief laag en de bevolkingsomvang is iets ondergemiddeld; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk boven het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De hoeveelheid publieke R&D is relatief hoog en de rangscore van de universiteit is relatief gezien zeer hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets onder het gemiddelde en de mate van congestie is iets ondergemiddeld; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 6e regio van de 256 in Europa Groothandel Opzetten buitenlandse vestiging: Zuid-Holland is de 7e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

49

50

51

52

Conclusies Groothandel in Zuid-Holland 53 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Zowel het aandeel bedrijven in buitenlandse handen als het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland liggen onder het gemiddelde en verder ligt het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector iets onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De mate van congestie is relatief beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 7e regio van de 256 in Europa Logistiek Omvang export: Zuid-Holland is de 5e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

55

56

57

58

Conclusies Logistiek in Zuid-Holland 59 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief laag en de bevolkingsomvang is iets ondergemiddeld; Het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland ligt onder het gemiddelde en het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk boven het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 5e regio van de 256 in Europa Financiële Diensten Opzetten buitenlandse vestiging: Zuid-Holland is de 12e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

61

62

63

64

Conclusies Financiële Diensten in Zuid-Holland 65 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Zowel het aandeel bedrijven in buitenlandse handen als het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector liggen onder het gemiddelde en verder ligt het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland sterk onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De mate van congestie is relatief beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De efficiëntie van het netwerk van de sector is relatief gezien zeer laag; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt sterk onder het gemiddelde en de concentratie van de zakelijke dienstverlening ligt iets onder het gemiddelde.

Aantal buitenlandse bedrijven: Zuid-Holland is de 20e regio van de 256 in Europa Zakelijke Diensten Omvang export: Zuid-Holland is de 5e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Zuid-Holland binnen Nederland

67

68

69

70

Conclusies Zakelijke Diensten in Zuid-Holland 71 Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten:  De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief beperkt; Het aandeel bedrijven met vestigingen in het buitenland ligt onder het gemiddelde en het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt iets onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De mate van congestie is relatief beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

Het vestigingsklimaat van Zuid-Holland samengevat 1 72 Alle topsectoren overziend, concluderen we t.a.v. de belangrijkste vestigingsplaatsfactoren dat:  Goed op orde zijn: –Bevolkingsdichtheid (iets ondergemiddeld) –Europees exportaandeel Energie, Logistiek en Voedingsmiddelenindustrie (allen sterk bovengemiddeld) –Publieke kennisinfrastructuur ›Positie universiteit (sterk bovengemiddeld) ›Publieke R&D (bovengemiddeld) –Connectiviteit over de weg (iets bovengemiddeld) ›Bovendien is de mate van congestie iets ondergemiddeld –Concentratie Financiële en Zakelijke Dienstverlening (beide gemiddeld)

Het vestigingsklimaat van Zuid-Holland samengevat 2 73 Verdere conclusies t.a.v. de vestigingsplaatsfactoren:  Minder goed op orde zijn: –Urbanisatievoordelen ›Massa (ondergemiddeld) –Private kennisinfrastructuur ›Private R&D (sterk ondergemiddeld) en patenten (ondergemiddeld) –Connectiviteit door de lucht (ondergemiddeld) –Het Hightech cluster (sterk ondergemiddeld) en het Chemie cluster (ondergemiddeld)

 De investeringsagenda voor Zuid-Holland bestaat vooral uit het handhaven van de goede factoren en het inlopen of compenseren van het gat wat er is t.o.v. de belangrijkste concurrenten. 74 Resumé  Strategieën om dit te bewerkstelligen: Zie Notitie "Werken aan de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse regio's".