De Belgische economie tijdens en na de economische crisis 2 De Belgische economie tijdens en na de economische crisis 2. De economische en financiële crisis: de geschiedenis herhaalt zich Gepresenteerd door Annick Bruggeman Departement Studiën

Structuur van de uiteenzetting Frequentie en ernst van de financiële crisissen Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen Welke gemeenschappelijke elementen? Het bestaan van een vicieuze cirkel De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen illustratie: speculatieve zeepbellen De versterking van de crisissen via het financiële kanaal het hefboomeffect Conclusies

Financiële crisissen komen relatief vaak voor % jaren met een bankencrisis sinds de onafhankelijkheid of 1800 % jaren met een wanbetaling op de overheidsschuld of een schuldherschikking sinds de onafhankelijkheid of 1800 België 7,3 0,0 Duitsland 6,2 13,0 Frankrijk 11,5 Verenigd Koninkrijk 9,2 Verenigde Staten Japan 8,1 5,3 China 9,1 India 8,6 11,7 Rusland 1,0 39,1 Argentinië 8,8 32,5 Brazilië 25,4 Mexico 9,7 44,6 Bron: Reinhart C. M. en K. S. Rogoff (2009), This Time Is Different, Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press.

Financiële crisissen komen voor in golven, met relatief grote tussenpozen Jaren met een bankencrisis1 België Duitsland Frankrijk Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten Japan Bron: Reinhart C. M. en K. S. Rogoff (2009), This Time Is Different, Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press. 1 De ruitjes verwijzen naar: a) de jaren waarin één of meer banken hun activiteiten moesten stopzetten, dienden te fusioneren of te worden overgenomen als gevolg van paniek in het bankwezen; b) de jaren die niet werden gekenmerkt door paniek in het banksysteem, maar waarin een of meer banken dienden te fusioneren, te worden overgenomen of te worden gered met overheidsgeld.

Financiële crisissen leiden tot langere en zwaardere recessies Duur en ernst van de recessie (gemiddelden) Duur en omvang van de opleving (gemiddelden) Bron: IMF (World Economic Outlook, april 2011).

Structuur van de uiteenzetting Frequentie en ernst van de financiële crisissen Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen Welke gemeenschappelijke elementen ? Het bestaan van een vicieuze cirkel De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen illustratie: speculatieve zeepbellen Versterking van de crisissen via het financiële kanaal het hefboomeffect Conclusies

Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen Periode Vóór de crisis Aanvang Opmerkelijke gevolgen Verenigde Staten in het begin van de jaren dertig (de Grote Depressie) schuldopbouw door de bedrijven en de gezinnen beurscrash in 1929 vertrouwensverlies en daling van de consumptie bedrijfsfaillissementen en wanbetalingen bankencrisis Japan in de jaren negentig "boom"-periode met zeepbellen op de beurs en de vastgoedmarkt,in de hand gewerkt door schuldopbouw uiteenspatten van de zeepbellen op de beurs en de vastgoedmarkt consumenten verloren hun vertrouwen in de economie en in de financiële instellingen liquiditeitsval en stokken van de kredietverlening Mexico in 1994 pariteit van de peso t.o.v. de dollar in 1991 sterke inflatie in de daaropvolgende jaren ( verlies aan concurrentiekracht) valutacrisis na een te zwakke devaluatie massale terugtrekking van buitenlands kapitaal vertrouwenscrisis ten aanzien van de overheidsschuld besmetting van Argentinië Thailand in 1997 pariteit van de baht t.o.v. de dollar instroom van buitenlands kapitaal, dat risicovolle investeringen hielp financieren tegenvallende risicovolle investeringen afnemende toevloed van buitenlands kapitaal en dalende deviezenreserves van de centrale bank  valutacrisis eerst stijging van de rente en vervolgens opheffing van de pariteit  moeilijkheden voor de banken en bedrijven met schulden in dollar besmetting van andere Aziatische landen

Effect van de crisissen op de bedrijvigheid Groei van het reële bbp (veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande jaar) Bronnen: BEA, GGDC, IMF.

Effect van de crisissen op de werkloosheid Werkloosheidsgraad (in % van de beroepsbevolking) Bron: IMF.

Effect van de crisissen op de overheidsschuld Brutoschuld van de overheid (veranderingen t.o.v. het begin van de crisis, in % bbp) Bronnen: IMF, Reinhart en Rogoff (2009). Toelichting: De gegevens m.b.t. de Grote Depressie in de Verenigde Staten hebben enkel betrekking op de schuld van de centrale overheid.

Structuur van de uiteenzetting Frequentie en ernst van de financiële crisissen Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen Welke gemeenschappelijke elementen ? Het bestaan van een vicieuze cirkel De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen illustratie: speculatieve zeepbellen Versterking van de crisissen via het financiële kanaal het hefboomeffect Conclusies

Welke gemeenschappelijke elementen ? Aan een crisis liggen vaak risicovolle (zelfs speculatieve) investeringen ten grondslag die met schulden worden gefinancierd Verscherping via het financieel systeem (stokken van de kredietverlening) Vertrouwensverlies  De moeilijkheden in het financieel systeem, het vertrouwensverlies en de economische recessie versterken elkaar via een vicieuze cirkel

De vicieuze cirkel van de financiële crisis Verlies van vertrouwen Dalende munt, stijgende rente, inzinkende economie Financiële problemen voor bedrijven, banken, huishoudens Voorbeelden: Onzekerheid na de crash van 1929 in de Verenigde Staten In Mexico, anticipatie op een nieuwe devaluatie in 1994 Voorbeelden: Twijfelachtige investeringen in Thailand in 1997 Moeilijkheden door het uiteenspatten van de zeepbellen op de financiële en de vastgoedmarkt in Japan Subprime-crisis in 2008 Bron: Krugman P. (2009), De crisiseconomie. Hoe een herhaling van de Grote Depressie kan worden voorkomen? Uitgeverij Balans.

Structuur van de uiteenzetting Frequentie en ernst van de financiële crisissen Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen Welke gemeenschappelijke elementen ? Het bestaan van een vicieuze cirkel De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen illustratie: speculatieve zeepbellen Versterking van de crisissen via het financiële kanaal het hefboomeffect Conclusies

De speculatieve zeepbellen Zeepbel = afwijking van de activaprijzen t.o.v. hun "fundamentele" waarde Reden: overmatig optimisme over hun waarde of hun toekomstige rentabiliteit Een zeepbel blijft zwellen zolang er voldoende beleggers zijn om activa met een overgewaardeerde prijs te kopen Zodra het aantal te optimistische beleggers te klein wordt, spat de zeepbel uiteen

De zeepbellen op de beurs en de vastgoedmarkt in Japan (kwartaalgegevens) Bronnen: Bank of Japan, Thomson Reuters Datastream, TREI.

De internetzeepbel en de zeepbel op de vastgoedmarkt in de Verenigde Staten (kwartaalgegevens) Bronnen: ISM, Standard & Poors, Thomson Reuters Datastream.

Structuur van de uiteenzetting Frequentie en ernst van de financiële crisissen Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen Welke gemeenschappelijke elementen? Het bestaan van een vicieuze cirkel De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen illustratie: speculatieve zeepbellen Versterking van de crisissen via het financiële kanaal het hefboomeffect Conclusies

Het hefboomeffect "Typische" balans van een financiële instelling: Financiële-hefboomeffect (leverage ratio): Het hefboomeffect hangt negatief af van de marktwaarde van de activa en positief van de schuldenlast Activa Passiva liquiditeiten deposito's kredieten leningen investeringen eigen vermogen Vooral kortlopende en liquide schulden Vooral langlopende en illiquide beleggingen

Het hefboomeffect Voordeel van een belangrijk hefboomeffect: een hogere rentabiliteit van het eigen vermogen  aansporing om investeringen te financieren met schulden, met name in een "boom"-periode Nadelen van een hoog hefboomeffect: Geringere solvabiliteit Een potentieel liquiditeitsprobleem

Wanneer zich een crisis voordoet Scherpe daling van de activaprijzen  Forse toename van het hefboomeffect  Groter gevaar voor paniek aangezien de solvabiliteit aangetast is Vlucht naar liquiditeit Verkoop van minder liquide activa  nieuwe daling van de activaprijzen en grotere evenwichtsverstoringen in de balansen Daling van de kredietverstrekking aan bedrijven en gezinnen Toenemende problemen voor de bedrijven De kredietverlening stokt op een ogenblik dat de bedrijven sterker afhankelijk zijn van externe financiering  stopzetting van investeringsprojecten

Structuur van de uiteenzetting Frequentie en ernst van de financiële crisissen Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen Welke gemeenschappelijke elementen? Het bestaan van een vicieuze cirkel De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen illustratie: speculatieve zeepbellen Versterking van de crisissen via het financiële kanaal het hefboomeffect Conclusies

Conclusies Enkele van de in het oog te houden parameters om systeemrisico's te voorkomen: Abnormale toename van de activaprijzen Gerechtvaardigd door fundamentals? Valt ze samen met een groei van de schuldenlast? Belang van het toezicht op de financiële instellingen Beoordeling van de risico's Eigen vermogen: is het toereikend om eventuele verliezen op te vangen? Liquiditeit: zijn er genoeg middelen op korte termijn om het hoofd te bieden aan opvragingen of aan het afsnijden van verscheidene kredietlijnen?