Inspiratiedag Samen nog Sterker 6 oktober 2012 Werksessie Kijk over de grenzen van je dorp Josien Durieux – consulent VKK Gelderland

Overzicht werksessie Voorstellen en inventariseren verwachtingen / vraagstukken Inleiding op krimp Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie Winterswijk Voorbeeld 2: project Burgerschap in Krimpregio’s Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie Wat is nodig om over de grenzen van het eigen dorp te kijken? Noteren van tips en lessen 2

Voorstellen en verwachtingen Naam Verwachting / Vraagstuk Bert De Wit PM dorpshuis Het Hart Eefde. Handvaten nodig om ‘thuis’ met collega bestuursleden van dorpshuizen/kulturhusen een platform te vormen richting gemeente en exploitatie samen rondkrijgen, nu voelt het als concurrentie tussen de voorzieningen. Hoe kun je daar de gemeente in benaderen? Accommodatiebeleid gemeente moet aangepast worden. Daarom eerst zelf samen plan maken. Christa Vogel Deskundigheidsbevordering participatie, burgerinitiatieven enz. Hans Suurmond PB’er bij VKK, actief in Tricht. Samenwerking tussen dorpen: Dynamiek is verschillend. Bijvoorbeeld Megchelen met Duitse dorpen en hulpdiensten. Achterhoek is anticipeerregio Krimp, loopt voor op ontwikkelingen ihkv krimp. Herman Morsink Contact Barchem. Er is een dorpsplan, samenwerking en overleg wordt door de gemeente gestimuleerd zoals bij structuurvisie. Jan Aalbers Aspirant Bestuurslid VKK. Op zoek naar creatieve oplossingen. Voorbeeld: watermolen Oost Duitsland. Janneke van Marwijk Kulturhus De Giesbeek, gemeente Zevenaar. Belang van kulturhus als spin in het dorp, maar ook tussen alle dorpen moet een web komen. Ieder dorp op eigen manier benaderen. Peter Noordanus Vz belangenver Exel e.o. Exel als kleinste kern. Leuk = de wereld om je heen is heel groot! Shoppen naar mogelijkheden. Ambulance bvb komt niet uit Markelo maar uit Zutphen of Borculo. Het is niet handig geregeld! Peter Waterkoort PB’er bij VKK, actief in Rhenoy. Geïnteresseerd. Joop Driessen Kulturhus Bergharen. Acceptabel exploitatie. Dorpen op elkaar afstemmen; niet meer van hetzelfde doen, maar meer diversiteit in aanbod. Mike Rijken Actief bij dorpsbelang Hees. Rob Hendriksen (dh Aerdt) Op zoek naar eye openers. Aerdt is krimpgebied en kampt met gemeentelijke herindeling, hoe kunnen we ons ertegen wapenen? financieel voordeel van samenwerking Piet Wanders (vz dorpsraad Aerdt) Convenant met gemeente: tussen burger en gemeente functioneren.. Dorp leefbaar houden. Dh en dorpsraad werken samen maar houden eigen functie. Klein dorp, krimp wordt merkbaar. Er wordt al samengewerkt. 3

Krimp Inleiding 4

Krimp Inleiding Krimp, wat is het? Krimp, wat merken we ervan? Daling van het aantal inwoners; kleinere huishoudens Minder jongeren (ontgroening) Meer ouderen (vergrijzing) Krimp, wat merken we ervan? Daling aantal leerlingen basisschool Stijging van vraag naar levensloopbestendige woningen Verenigingen krijgen minder jeugdige aanwas, maar wellicht meer ‘jeugdige ouderen’ Bij huishoudenskrimp komen er ook woningen leeg te staan; in de Achterhoek is dit echter (nog) niet het geval Krimp blijft niet beperkt tot het eigen dorp; ook de buurdorpen krijgen met dezelfde gevolgen te maken: de hele regio krimpt Waardedaling woningen Mensen kopen niet snel een woning als ze verwachten hem niet gemakkelijk te kunnen verkopen. 5

Krimp: Afname voorzieningen Van autonoom dorp naar woondorp Het ‘autonome dorp’ Het ‘woondorp’ Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’ Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’ Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp Verdwijnen voorzieningen: voor het ‘autonome dorp’ een spiraal omlaag Het versterken van sociale infrastructuur: een kans voor het ‘woondorp’! 6

Individuele aanpak Ontwikkel het woondorp Gemeenschapsinitiatieven versterken de sociale infrastructuur. Bijvoorbeeld een plaatselijke bibliotheek georganiseerd door vrijwilligers, een dorpskrant, het organiseren van gezamenlijk autovervoer (voor kinderen, ouderen) een internetsite over het dorp, jong leert oud en oud leert jong, een eetcafé, enz. enz. Deze kleinschalige initiatieven versterken de sociale samenhang waardoor ook andere (grotere) voorzieningen gemakkelijker samen ontwikkeld kunnen worden. 7

Samenwerking tussen dorpen Ontwikkel de krimpregio! Voorzieningenpeil Zorg Werkgelegenheid Demografie Hospers: Zijn we verwend met het huidige voorzieningenniveau? Retourmigratie: Hoe krijgen we de mensen die zijn vertrokken terug? 8

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Om als inwoners van het buitengebied gehoord te worden door de gemeente en andere belang-hebbenden is protesteren of klagen vaak niet de beste methode. Veel effectiever, maar zeker ook positiever is het nemen van initiatieven en proactief denken. 9

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Aanleiding = uitdagingen: Inrichting van het buitengebied Het behoud van de cultuurwaarden Economische vraagstukken Vele goedbedoelde (vaak landelijke) instanties worden opgericht om hierover na te denken en een visie te bepalen. Echter de ruim 5000 inwoners uit het buitengebied zelf hebben het idee dat zij niet gehoord worden. 10

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Geen reactieve houding meer, maar proactief! Buurtschappenvisie Met als uitgangspunt: “Als de inwoners het zelf voor het zeggen hebben, hoe zal het buitengebied er dan uitzien?”. 11

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk U als inwoners van het buitengebied staat centraal. U mag zeggen wat u graag behouden wilt en wat niet. U mag meepraten met overheden omtrent invulling van het buitengebied. Overheden moeten wet en regelgeving toepassen. U kunt hierbij ideeën aanbrengen om deze samen toepasbaar te houden. U mag zich inzetten om het buitengebied leefbaar te houden. 12

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk De visie is geschreven vanuit de inwoners. In het rapport staat: “Hierbij hebben we ons niet laten hinderen door de ontwikkelingen die al gaande zijn, nog komen of nog niet bekend zijn. In de themagroepen en de uitwerkgroepen ontkomen wij er niet aan dat onze visie zal botsen met dergelijke plannen.” 13

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Mening inwoners: Het huidige coulissen landschap in stand houden met taken voor de inwoners van het gebied en ruimte voor de economische agrariër. Vergroten van de leefbaarheid door verruiming van woon- en kleinschalige bedrijfsmogelijkheden in leegstaande boerderijpanden. Behoud van culturele erfgoederen zoals Noaberschap. Benutting van het gebied op historische gronden / mooie natuur. Instandhouding van huidige sociale voorzieningen (scholen en verenigingsgebouwen) en het bruisende verenigingsleven. Samenstelling werkgroep. Belangrijk is iemand van buiten het dorp erbij. Veel tijd en energie gaat weg doordat er persoonlijke afstand is tussen mensen. Ze komen niet of willen niet meedoen omdat ze ‘ruzie’ hebben. Je krijgt wat voor elkaar als je elkaar wat gunt. Samen achter een standpunt staan, gezamenlijke visie i.p.v. elkaar dwars zitten. Persoonlijke belangen uit de weg gaan! 14

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk VAB: Vrijgekomen Agrarische Bebouwing Schaalvergroting in de agrarische sector leidt tot afnemend aantal boerenbedrijven. Boerenerven hebben hun oorspronkelijke bestemming verloren Boerenerven worden nog slechts (gedeeltelijk) gebruikt voor woondoeleinden of ze staan zelfs volledig leeg. Speerpunten: - boerderijsplitsing - bewoning agrarische bebouwing - woningaanbod starters/senioren 15

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken ‘Behoefteonderzoek voor het wonen en werken in het buitengebied van de gemeente Winterswijk’ leegstand en verpaupering kan worden voorkomen, de boerderijen kunnen worden behouden en de leefbaarheid van het gebied kan worden gewaarborgd. Krimp biedt kansen: kleinere gezinnen meer alleenstaanden Boerderijsplitsing Thuiswerken 16

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Stagiaire VKK heeft onderzoek gedaan, i.s.m. Gemeente Winterswijk Werkgroep Wonen RUG onderzoekt migratie op de woningmarkt in krimpgebieden. (Wat gebeurt er met woningen die achterblijven) Spanning: kwaliteit buitengebied en invulling dorpskern (bouwpercelen worden niet gebruikt als er boerderijen worden gesplitst). In de kernen is ook verpaupering: woningen worden niet verkocht. Ook voorzieningendorpen lopen leeg. Afname van het aantal landbouwbedrijven in de Achterhoek in de afgelopen tien jaar. Bron: CBS, bewerkt door Lier, Bugge, Eijsink & Schuerink, 2011) 17

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Met het slopen van herkenbare, karakteristieke panden kunnen bijzondere cultuurhistorische waarden en bestaande kwaliteiten van een streek verloren gaan. Uit onderzoek blijkt dat het cultuurhistorisch erfgoed voor Winterswijk een belangrijk onderdeel van de economische infrastructuur is. 18

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Hoe krijg je jongeren terug? Woonruimte Werkgelegenheid/thuiswerken, nieuwe media Binding met de streek Ook ouderen, alleenstaanden en kleinere gezinnen zijn doelgroep voor: Meervoudige boerderijsplitsing Creëren woon- en werkruimte Regio Achterhoek: van 14.000 wooneenheden naar 5900 En: nieuwe wooneenheid = nieuwe woning Corporaties zijn bezig met bepalen welke kernen versterkt worden en uit welke kernen ze zich terugtrekken omdat gemeenten geen beslissing nemen. Denk aan flexplekken in leegstaande panden. Combineren met begeleid wonen die flexplekken schoon maken en zorgen voor broodjes. Moeilijk voor inwoners om nieuwe ideeën te opperen, en niet voor het eigen dorp alles op te eisen maar te kunnen delen. Binnen een cluster van dorpen een platform creëren: kennis delen en ervaringen uitwisselen. Wie faciliteert dat? Er is een taak van de gemeente, trekker zijn/faciliteren! Gemeente Nijmegen: brainstormsessies met inwoners maar daartussen is geen vast verband. Woningcorporaties organiseren vaak ook denktanks waaruit een platform ontstaan, zoals samenwerking Spijk en Aerdt! Elkaar advies geven over bijv. opstarten Kulturhus. Faciliteren door VKK / FDG. Rekening houden met: oud zeer, historie. Dat is een component dat het voor buitenstaanders lastig wordt. Persoonlijke handleiding heb je nodig! Vraag naar wat gevoelig ligt. OP hoger schaalniveau wil je afstemmen maar in de kernen zijn eigen dynamieken en kenmerken Er moeten keuzes gemaakt worden. Niet alles kan in stand worden gehouden tegen beter weten in. 19

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Resultaten enquete 477 respondenten 40 willen verhuizen, 58 misschien 18 willen binnen 1 jaar verhuizen 24 willen binnen 6 jaar verhuizen Naar: In gemeente Zevenaar: gemeente beheert veel dorpshuizen/kulturhuser. Maar er is geen inzicht in wat er aan faciliteiten / personeel/ horeca gedeeld kan worden. Kijk eens naar praktische zaken die gedeeld kunnen worden die financieel voordeel geven. Door samenwerking kracht ontwikkelen! Gemeente moet ook iets kunnen bieden. Hoe kun je beginnen aan samenwerking? 20

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Resultaten enquete 477 respondenten 67 willen werkruimte in het buitengebied Met Voldoende ruimte Snel internet 21

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Conclusie en vervolg Voldoende behoefte naar gebruik van vrijkomende agrarische en andere karakteristieke bebouwing voor woon- en/of werkplekken Voorwaarde daarbij is dat de panden betaalbaar blijven. Respondenten op de hoogte houden Werkgroepen nodigen geinteresserden uit Uitleg geven over CPO Begin met kleine, experimentele initiatieven Een meedenkende overheid! N.a.v. succesvolle pilots het beleid aanpassen 22

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Reflectie op proces met 8 buurtschappen Goede projectorganisatie van belang: een Stuurgroep en Themagroepen met voorzitters. Per buurtschap is een eigen startbijeenkomst noodzakelijk Eigenheid van de buurtschap moet zichtbaar blijven Specifieke wensen van de buurtschappen mogen niet ondersneeuwen Identieke aanpak en verslaglegging Niet teveel Thema’s Zelfwerkzaamheid van de Themagroepen Plenaire werkvergaderingen voor de binding Achterbannen steeds op de hoogte met goede communicatie 23

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Effect krimp: Overheden zouden ruimhartig moeten omgaan met ideeën die aangedragen worden door burgers en ondernemers in de dorpen. Initiatieven van lokale ondernemers in krimpgebieden stuiten te vaak op ‘nee’, omdat het lokale bestemmingsplan het niet toestaat. Gepleit wordt voor versoepeling van regelgeving, minder angst en meer ruimte voor lokaal initiatief. Overheidsparticipatie Lokale producten bij tankstation 24

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Achtergrond proces Najaar 2008: informatiebijeenkomst met alle buurtschappen Buurtschappen hebben inwoners geïnformeerd Woold, Miste, Huppel & Henxel en Kotten zijn begin 2009 aan de slag gegaan 2 VKK-procesbegeleiders Budget aangevraagd bij Winterswijks Cultuur Landschap (WCL)  toegekend! 25

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Achtergrond proces 4 Startbijeenkomsten Karakter van de buurtschap Ideeën van inwoners Themawerkgroepen: Economische bedrijvigheid, Ontwikkeling buitengebied, Wonen, Sport en recreatie, Verkeer (en veiligheid) Voorzieningen 26

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Achtergrond proces Iedere themagroep maakt speerpuntennotitie Nov 2009-mrt 2010, Presenteren aan belanghebbenden zoals WCL Politiek Ambtenaren en gemeentebestuur LTO Banken Politie Woningstichting Provincie Positieve feedback! 27

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Achtergrond proces Januari 2010: Andere buurtschappen willen ook nog meedoen! Ratum inclusief Vosseveld, Corle en Brinkheurne toetsen de speerpunten m.b.v. een enquête bij hun bewoners Aanvullingen worden verwerkt 28

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Achtergrond project Burgerschap in krimpregio’s Gevoel van urgentie rond krimpproblematiek Meer ervaring nodig wat krimp in kleine kernen betekent 14 clusters in NL: Gelderland, Friesland, Drenthe en Limburg 3 clusters in Gelderland: Gelselaar, Geesteren en Noordijk Westendorp, Halle en Varsseveld (studentenproject VHL Velp en HAN) Buurtschappen Winterswijk (krimp en voorzieningen, jongeren) Clusters gebaseerd op sociaal-economische relatie VHL: ontwikkelingsstrategie HAN: Krimp 18 studenten begin november. Leegstaande winkel wordt werkatelier. Jongeren benaderen. Praten over krimp en over de beleving van de streek en of ze willen blijven of terug gaan als ze weg zijn. Leuke vriendschappen in Keten, hoe houdt je contact en kom je terug als je bent weggeweest. Narratieve methode. Karlijn heeft er training in gehad. Coderen en materiaal dat zo wordt verkregen wordt aan de belangenverenigingen gepresenteerd. Dat leidt tot document voor de belangenverenigingen. Via jongeren de ouderen om een reactie vragen en zo maatregelen bedenken. 29

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Uitkomsten van het project Bewustwording tav krimp in het dorpencluster Gevolgen van krimp voor het cluster in kaart gebracht ‘Bovendorpse’ visie: op welke manier wordt samenwerking tussen de dorpen in de toekomst vormgegeven? Schat aan ervaringen voor VKK om in nieuwe dorpenclusters in te zetten 30

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak Dorpsbelangenorganisaties (dbo’s) maken plan van aanpak Ieder dorp vormt een werkgroep 4 mensen van elke werkgroep in clusterwerkgroep Onderlinge afstand ong. 4,5 km Gelselaar: 700 inw. 12 personen in Clusterwerkgroep Noordijk: 800 inw. Geesteren: 1200 inw. 31

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak Clusterwerkgroepen maken een DER: Demografische Effect Rapportage Bewustwording Visievorming Begeleiding: SAB en VKK Gelderland Breed georiënteerd, onafhankelijk adviesbureau op het gebied van de ruimtelijke ordening en richt zich op zowel de gebieds- en vastgoedontwikkeling als op de bestaande bebouwde omgeving. Snel groeiende organisatie met 135 dorpsbelangenorganisaties als lid. Haar doel is de leefbaarheid van het platteland in Gelderland in stand te houden en te verbeteren. 32

Demografische Effectrapportage (DER) Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak Demografische Effect Rapportage Bewustwording Inzicht in huidige en toekomstige knelpunten en kansen Kwalitatief en Kwantitatief Demografische Effectrapportage (DER) Wonen Werken Recreatie Sociale voorz. Onderwijs Infrastructuur Grondgebied Brandweer Medische verzorging Openbaar vervoer Commerciële 33

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak Demografische Effect Rapportage Bewustwording Visievorming Strategieën ontwikkelen voor de regio opstellen van uiteenlopende denkrichtingen (functioneel en ruimtelijk) op basis van de ideeën die er leven ‘zweven’ mag om nieuwe kansen te ontdekken zoeken naar mogelijkheden gericht op toekomstigbestendige leefbaarheid 34

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak Demografische Effect Rapportage Bewustwording Visievorming Weging strategieën Doel: onderzoeken welke strategie leidt tot de meest wenselijke visie voor toekomst ontwikkelde strategieën vergelijken voor- en nadelen benoemen onderzoeken effecten op langere termijn vragen stellen zoals „Wat hebben wij echt nodig?” en „Wat is onze basisbehoefte?” (Denk aan de verwennerij!) 35

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak Demografische Effect Rapportage Bewustwording Visievorming Voorkeursstrategie-scenario de voorkeursstrategie uitwerken naar een regionale/ bovenlokale visie benoemen concrete en afgebakende projecten leidraad voor toekomstige ontwikkelingen 36

Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie Waarom over de grenzen van uw dorp kijken? Wat denkt u te kunnen bereiken? Wat is de meerwaarde van buiten de grenzen kijken? Thema’s/onderwerpen Waar wilt u samen met de ‘buren’ naar kijken? Activiteiten afstemmen bvb communicatietraining Neder-Betuwe Waar is het wachten op? Persoonlijk communiceren, belangstelling tonen in elkaar. Durf te investeren in elkaar. Eerst in eigen dorp met de verenigingen kunnen praten! Dan ook met andere mensen. 37

Wat is nodig om over de grenzen van het eigen dorp te kijken? Interne overlegstructuur Overlegstructuur Bvb Wijchen Mensen samen krijgen voor iets dat ze nog nooit hebben gedaan. Overkoepeling voor dorpsraden binnen 1 gemeente . Zoeken naar win-win. (maar je wil liever geen extra tussenlaag) Gemeente zou initiatief moeten nemen. Maar als je geen uitnodiging krijgt, wie neemt dan initiatief? Relatie Cultuur van het dorp zelf. (Epse als voordorp van Dev) Iedereen vormt beeld van het dorp, is niet feitelijk! Maak je los van die beelden die je hebt van je buren. Samenwerkingssfeer creëren waarin je elkaar accepteerd. Hoor eens de beelden die je van elkaar hebt. Gezamenlijke thema’s  Zoals een gedeelde voorziening. Vb: kunstijsbaan op plek van zomerfeest en andere activiteit: gezamenlijke aggregaat kopen en geluidsinstallatie van Nuon delen! Kader maken van samenwerking. Procesbegeleiding Timing Partners Afspraken 38

Tips en lessen Noteer ze en deel ze zo met anderen! 39

Contactgegevens VKK Gelderland Dr. Grashuisstraat 8 7021 CL Zelhem www.vkkgelderland.nl info@vkkgelderland.nl 0314-631168 40