Hypertekst schrijven en observerend leren als aanvullende didactiek Martine Braaksma (i.s.m. Gert Rijlaarsdam en Huub van den Bergh) Interfacultaire Lerarenopleidingen Universiteit van Amsterdam

Schrijfvaardigheid Twee functies van schrijven: Als communicatiemiddel Als leer- en toetsmiddel Belangrijke aspecten: informatie selecteren en ordenen uit bronnen, verbanden leggen, structureren, standpunt onderbouwen, onderscheid hoofdzaken/bijzaken, aanpassen aan publiek Onderzoek en praktijk tot nu toe gericht op schrijven in traditionele, papieren, lineaire vorm, op schrijven als communicatiemiddel en gebaseerd op twee assumpties over leren: gelijkheid van taken (lineair = doel -> lineair = middel) oefening baart kunst (leren schrijven door schrijven)

Doel project De twee assumpties over leren weerleggen om schrijfonderwijs te verbeteren Theorie over schrijfprocessen uitbreiden en verfijnen Kunnen twee leerarrangementen de kwaliteit van leren schrijven verbeteren? het schrijven van hyperteksten (vs. lineaire teksten) het observeren van schrijvers (vs. zelf schrijven) Effecten op: schrijfvaardigheid (schrijfprocessen, lineaire tekstkwaliteit, vertrouwen in eigen kunnen, kennis over schrijven) kennis (van het onderwerp waarover de schrijver schrijft)

Hypertekst “Digitale tekst waarin informatie is georganiseerd als een netwerk en waarin tekstblokken met elkaar zijn verbonden via ‘links’ (actieve verwijzingen).”

Bijvoorbeeld Teksten op Internet en encyclopedieën op CD ROM

Effecten HYP op schrijfvaardigheid Schrijfprocessen en kwaliteit schrijfproduct Veronderstelling: hypertekst schrijven brengt schrijvers in aanraking met hiërarchische tekststructuren Bij hypertekst-achtig schrijven meer planning en analyse dan bij lineaire schrijftaken Resulterend in hogere tekstkwaliteit Hypertekst schrijven = veel oefenen met plannen en analyseren = goed voor tekstkwaliteit

Effecten HYP op kennis Kennis over het onderwerp waarover de schrijver schrijft Actieve kennisconstructie, vgl. “knowledge transforming”

Observerend leren Effectief gebleken bij schrijfvaardigheid (verschillende tekstsoorten, verschillende niveaus schrijvers) Geeft inzicht in “onzichtbare” schrijfprocessen Cognitieve belasting verschuift van uitvoering schrijftaak naar leren schrijven Stimuleert expliciet gebruik van metacognitieve vaardigheden zodat input voor leren vergroot wordt

Hoofdpunten lessenserie betoog schrijven Vijf lessen (70 minuten elk) over het schrijven van een betoog Korte plenaire uitleg en instructie + werkbladen Drie condities (HYP, LIN en OBS) Inhoud is hetzelfde voor de drie condities, type schrijftaak verschilt (LIN/HYP) en “uitvoering” (zelf doen of OBS) Veel samenwerkend leren en aandacht voor onderwerp door “inquiry learning” en “echte” documentatie Voor- en natoetsen: o.a. schrijfvaardigheid (proces/product), kennis over het onderwerp, kennis over schrijven, schrijfstijl

Opbouw lessenserie betoog schrijven 1 2 3 4 5 Inhoud (grotendeels via “inquiry learning”) X Argumentatie Presentatie Schrijven van een betoog

Voorbeelden van (leerling)hyperteksten Inleiding Standpunt Defintie goed doel Argumentem voor Tegen-argumenten

Voorbeelden (vervolg) Inleiding Hoofd- argumenten Conclusie Standpunt

Voorbeelden van observerend leren Nadenken over structuur hypertekst (Bart en Linda) Nadenken over werktitel betoog (Floor en Toon)

Effecten op schrijfprocessen tijdens HYP en LIN schrijven (1)

Effecten op schrijfprocessen tijdens HYP en LIN schrijven (2)

Relaties tussen pauze- en productie- activiteiten en resulterende tekstkwaliteit Start Midden Einde Pauzeren: Duur Hoeveelheid Hoeveel heid Binnen woorden tussen woorden + - Tussen zinnen Tussen alinea’s Productie

Verschillen voor pauze- en productielocaties tussen LIN en HYP schrijven Start Midden Einde Pauzeren: Duur Hoeveelheid Hoeveel heid Binnen woorden tussen woorden LIN+ Tussen zinnen Tussen alinea’s Productie HYP+

Verschillen voor pauze- en productielocaties tussen LIN en HYP schrijven Start Midden Einde Pauzeren: Duur Hoeveelheid Hoeveel heid Binnen woorden tussen woorden LIN+ Tussen zinnen Tussen alinea’s Productie HYP+ Negatieve relatie met tekstkwaliteit Positieve relatie met tekstkwaliteit

Samenvatting processen Verschillende proceskarakteristieken voor hypertekst schrijven en lineair schrijven: HYP: > schrijftijd tijdens heel schrijfproces Meer vloeiend schrijven, doordat hiërarchisch schrijfplan afspiegeling is van document structuur? Schrijftaak is meer gestructureerd LIN: > pauzetijd, langere pauzes (vooral tussen woorden in begin en tussen zinnen in midden schrijfproces) Meer betrokken in linearisatieproces, formuleren van linguïstische indicatoren/connectieven? Minder vloeiend schrijven

Effecten op lineair schrijven Effecten op argumentatieve kwaliteit van het schrijfproduct (lineaire tekst over een ander onderwerp)

Effecten op schrijfprocessen tijdens lineair schrijven Effecten op pauzetijden (tijdens het schrijven van een lineaire tekst over een ander onderwerp)

Effecten op schrijfprocessen tijdens lineair schrijven Uitsnede eerste vijf minuten

Relatie tussen pauzetijden en tekstkwaliteit Tijdens het schrijven van een lineaire tekst

Conclusies Andere organisatie van schrijfprocessen tijdens LIN en HYP schrijven Sommige processen in HYP positief gerelateerd aan kwaliteit schrijfproduct en in LIN negatief gerelateerd HYP laat andere schrijfprocessen zien na de interventie (langere pauzes in het begin), die processen zijn positief gerelateerd aan kwaliteit schrijfproduct HYP en OBS positief effect op tekstkwaliteit, maar alleen voor goede schrijvers (nieuw type taak, transfer naar (zelf) lineair schrijven?)

Implicaties voor schrijfonderwijs Hypertekst schrijven voor ordenen inhoud, inspelen op (verschillende) lezers, structureren Observerend leren voor inzicht in (specifieke) schrijfprocessen/schrijftaken Effectief gebleken in voortgezet onderwijs (Braaksma, 2002; Couzijn, 2005) en universitair onderwijs: reviseren in het Engels (Van Steendam et al, 2010), schrijven van syntheseteksten bij economie (Raedts et al, 2009)

Meer informatie? Publicaties, presentaties, lesmateriaal, op: http://www.ilo.uva.nl/homepages/martine Email: braaksma@uva.nl