Worstelen met grenzen en onzekerheid. Reflecties over consumptie Of hebben klimaatopwarming en drugsproblemen soms meer met elkaar gemeen dan we denken…? Dr. Dirk Geldof Referaat VAD 20 november 2009 www.dirkgeldof.be

Een bijsluiter vooraf: deze lezing gaat niet over drugs Wel over onzekerheid en consumptiedruk in onze risicomaatschappij En over een samenleving die steeds moeilijker kan omgaan met grenzen … of zijn er dan toch parallellen? www.dirkgeldof.be

Opbouw 1. Waarom was consumptie nog nooit zo belangrijk? En waarom hebben we nooit genoeg? 2. Op welke grenzen stuiten we? 3. Worstelen met grenzen: over de positieve aspecten van grenzen en over gedragsverandering Besluit

1. Ik consumeer, dus ik ben Hyperconsumptie heerst in de 21ste eeuw Consumptie neemt toe, jaar na jaar We leven in een ongekende overvloed We hebben alles... Behalve genoeg… Niets went zo gemakkelijk als luxe www.dirkgeldof.be

Consumptie draait niet meer alleen om goederen Steeds meer consumptie van diensten Toerisme, horeca, cultuur en wellness als groeisectoren Beleveniseconomie wint aan belang: consumptie draait om ervaringen Been there, done that Kicken op kicks… Extreme sporten en (nieuwe) drugs als voorhoede: op zoek naar altijd nieuwe kicks We hebben alles, behalve genoeg… www.dirkgeldof.be

Zoeken naar nieuwe doelgroepen… Of consu-mensjes in logoland: kinderen en jongeren als doelgroep van agressieve marketing www.dirkgeldof.be

Status te koop? Of je bent wat je koopt Consumptie draait steeds meer om distinctie We worden dus alsmaar rijker, maar ook onzekerder Groeiende statusangst Peer group pressure Voor de middenklasse zowel als voor jongeren- en andere subculturen www.dirkgeldof.be

Een grenze(n)loos wereldbeeld: veel is niet genoeg Beelden van een geïnflateerde levensstijl Hebzucht als basiswaarde Het huidige kapitalisme vraagt om expansie en nieuwe behoeften Onze economie steunt op het irrationele toegeven aan verlangens. Op alle gebieden….? www.dirkgeldof.be

2. Onze overconsumptie stuit op grenzen… Ecologische grenzen Ecologische voetafdruk en klimaatopwarming Persoonlijke grenzen meer consumptie maakt niet langer gelukkiger (voor de doorsnee burger) Sociale grenzen Als consumptie dé manier van integratie wordt, zijn mensen in armoede extra uitgesloten www.dirkgeldof.be

Eerste grens: onze onhoudbare ecologische voetafdruk Onze ecologische voetafdruk is te groot Eerlijk-aarde-aandeel = 1,8 hectare per persoon Gemiddelde ecologische voetafdruk wereldwijd = 2,2 hectare per persoon Voetafdruk van iedere Belg = 5,6 hectare per persoon We leven alsof we meer dan drie planeten hebben www.dirkgeldof.be

Opwarming van de aarde: temperatuur-evolutie en scenario’s IPCC www.dirkgeldof.be

Een onwelkome waarheid: dringend nood aan de erkenning van onze ecologische grenzen We weten dat we onze uitstoot van broeikasgassen en onze voetafdruk dringend moeten beperken het debat over onze energieverslaving moeten aangaan anders maken we onze aarde en onze toekomst kapot opnieuw moeten leren leven met grenzen als een voorwaarde om de toekomst van onze planeet te vrijwaren www.dirkgeldof.be

Kennis leidt niet tot gedragsverandering Kennis leidt niet tot gedragsverandering. Of…niet (meer) kunnen leven met grenzen Waarom wint onze zucht naar luxe en genot het toch van deze klimaatinzichten…? Spelen hier ontkenning, gewenning, onverschilligheid voor gevolgen, afhankelijkheid…? Of… kan de drughulpverlening inzichten leveren om te komen tot een groter draagvlak voor een echte aanpak van het klimaatbeleid…;-)

Tweede grens: mensen botsen op hun fysieke grenzen We willen overal en altijd kunnen consumeren In de 21ste eeuw is de wereld een markt Steeds harder werken om meer te kunnen consumeren, en vice versa www.dirkgeldof.be

Onze consumptie vreet tijd (meer dan we denken) ‘Cycle of work and spend’ (Juliet Schor) Veel tijd nodig om het geld te verdienen Veel tijd nog om het te kunnen uitgeven Veel compensatie-consumptie Zoeken naar bevrediging Coping met stress Zoeken naar ontsnapping www.dirkgeldof.be

Maakt meer consumptie ons gelukkiger? Hoewel we in het Westen voortdurend rijker zijn geworden, werden we geen spat gelukkiger (Richard Layard) Op ons welvaartsniveau geldt het verband tussen economische groei en geluk eigenlijk niet meer (Mark Elchardus) www.dirkgeldof.be

De stress van het exces groeit We botsen ook op de druk van te veel keuze uit bijna dezelfde producten en diensten Meer keuze maakt mensen niet langer gelukkiger Het gewicht van de overdaad in onze meerkeuzemaatschappij Hoe die stress compenseren? Wat is de reële keuzevrijheid? www.dirkgeldof.be

Een derde grens: wat is het beeld van ‘het normale leven’? Ik consumeer dus ik ben Zeer sterke sociale druk tot consumptie: auto’s, vakanties, gsm’s, laptops, kleding… Wie het niet kan betalen moet maar lenen Een consumptieve normaliteit sluit uit wie niet kan consumeren Zijn er andere beelden van het goede leven denkbaar? Gebaseerd op andere waarden, op erkenning van grenzen Kunnen & durven we dat debat opnieuw aan? www.dirkgeldof.be

3. (Beter) leren leven met schaarste? Behoeften zijn oneindig voor economisten. Is dat zo? En is dat houdbaar? Of moeten we – temidden van de materiële overvloed in Europa in de 21ste eeuw – opnieuw leren leven met grenzen…? www.dirkgeldof.be

Onze negatieve kijk op grenzen We staan vandaag negatief tegenover grenzen Grenzen beperken onze vrijheid Grenzen willen we verleggen, overwinnen, aftasten, soms overschrijden

Genieten vraagt grenzen Juiste begrenzing schept ruimte om te genieten Maakt het gewone speciaal Ne quid nimis Van niets te veel Geen ascese, wel levenskunst Voorbij het onverzadigbare www.dirkgeldof.be

Anders consumeren: een appel aan burger en consument, maar ook aan bedrijven en beleid Maar… ethisch verantwoord consumeren is geen zaak van ons als burgers alleen Marktvoorwaarden en sociale druk sturen mee de keuzes van consumenten Beleid moet duurzame keuzes actief sturen en ondersteunen Structurele beleidskeuzes (wat is toelaatbaar/wat niet) Vanuit een positieve benadering van grenzen www.dirkgeldof.be

Nu meer consumptie ons niet langer gelukkiger maakt … en ons klimaat bedreigt… Afkicken van onze energie- en consumptieverslaving Een herontdekken van maat Herwaarderen van genieten binnen grenzen Een mensbeeld dat opnieuw rijker is dan de huidige consu-mens Maar… hoe gedragsverandering initiëren…? www.dirkgeldof.be

Transitiemanagement: niet alleen in het klimaatbeleid…? Een draagvlak creëren om grenzen te respecteren Alternatieven mogelijk maken Engagement creëren Voorbeelden stellen Ont- en aanmoediging Of kunnen aanzetten tot klimaatbeleid de drughulpverlening inspireren? Bron: Peter Tom Jones, 2009. Terra Reversa)

Ondertussen blijven we worstelen met grenzen Zoeken naar een positievere invulling van vrijheid Die ons minder afhankelijk maakt van consumptie Tot slot Deze lezing ging niet over drugs… Maar biedt als spiegel hopelijk wél inspiratie www.dirkgeldof.be

Meer lezen? Uitgeverij Acco (20 euro) Uitgeverij Houtekiet Gratis downloadbaar op www.dirkgeldof.be www.dirkgeldof.be