Jorien Holsappel, Arq Kenniscentrum Impact Een leven vóór en een leven na… Omgaan met de psychosociale impact van geweldsincidenten en aanslagen Voorstellen + korte toelichting op inhoud en opzet Jorien Holsappel, Arq Kenniscentrum Impact LANDELIJK KENNIS & ADVIESCENTRUM PSYCHOSOCIALE ZORG EN VEILIGHEID BIJ SCHOKKENDE GEBEURTENISSEN

Vanzelfsprekendheden voorspelbaar beheersbaar Vanzelfsprekendheden zinvol onkwetsbaar In het scenario van vanmorgen begon meneer Burger gewoon de dag. Vanzelfsprekendheden – vertalen naar setting van de ochtendoefening Onkwetsbaar - Dat gebeurt mij niet. Dat gaat aan mijn huis voorbij.   Beheersbaar - Ik heb de controle over wat er gebeurt. Zinvol - Alles heeft een bedoeling. Rechtvaardig - Wie goed doet, goed ontmoet. Als ik me goed gedraag, dan overkomt mij dat niet. Voorspelbaar- Als ik naar mijn werk ga, ga ik ‘s avonds om 17.00 weer naar huis. Hulpverlener: Geleerd te waken voor eigen veiligheid, vertrouwen op collega’s, niet voortdurend bezig zijn met risico’s maar met wat moet gebeuren. Daar heb ik ervaring, kennis, protocollen voor die me helpen de situatie onder controle te krijgen. Ik lever een bijdrage aan de veiligheid en gezondheid van Nederland, belangrijk voor me. We proberen mensen ook bewust te maken van risico’s, daar goed mee omgaan maakt de kans al een stuk kleiner. Voor vanavond tafeltje gereserveerd, date. rechtvaardig

Schokkende gebeurtenis onverwacht overweldigend zinloos Schokkende gebeurtenis levensbedreigend Dan gebeurt zoiets als wat we vanmorgen bij de hand hadden Ineens zit burger x er midden in. Ineens is het echt. Ineens ervaart hij geen controle over de situatie, waarom hij? Ga ik dit overleven? Onverwacht / overweldigend / levensbedreigend / onrechtvaardig / zinloos onrechtvaardig

Stress Reacties tijdens en na de gebeurtenis Normale reactie op een abnormale gebeurtenis Stress >> stress. Stress is spanning die optreedt als vanzelfsprekendheid wegvalt, of het onevenredig veel energie kost om die in stand te houden. Kennen die vooral op de beheersbaarheid – werkstress. Natuurlijke, fysieke reactie die ook juist goed kan zijn. Eerste reactie bij een schokkende gebeurtenis - Fight, flight, freeze reactie. Gezien bij slachtoffers vanmorgen.

Reacties tijdens de gebeurtenis Ongeloof/verbijstering Paniek: verlamming of vlucht-gedrag Automatische piloot Intense machteloosheid, (doods)-angst Hyper-alert en adequaat handelen Vechten Vluchten Bevriezen Automatische piloot Hyper-alert / adequaat handelen Ongeloof / verbijstering   Als hulpverlener (her)ken je die reacties als het goed is ook. Zo’n situatie als vanmorgen is geen dagelijkse kost. De stress die dat losmaakt kan zorgen dat je juist ineens superscherp bent en adequaat presteert. Of terugvalt op protocollen, je focust op je eigen handelen en doorgaat. Freeze komt ook bij hulpverleners voor. Bijv. als er te weinig is wat je kunt doen. Of als er een trigger is die door je professionele modus heen breekt. Sok van overleden kind…

Reacties kort na de gebeurtenis Eerste besef en emoties Lichamelijke stressreacties Behoefte aan saamhorigheid Primaire emoties: angst, verdriet en woede Lichamelijke reacties: trillen, beven, zweten, hyperventileren, ademhalingsmoeilijkheden, misselijkheid, overgeven, diarree

Normale reacties Reacties na de gebeurtenis Herbeleven Hyperalertheid Vermijding Verandering in denken en voelen Ook al is gevaar geweken en is de situatie veilig, dan kunnen zich mogelijk op korte maar ook langere termijn stress reacties blijven voordoen. We onderscheiden hierin 4 categorieën: Herinneringen aan de gebeurtenis die zichzelf ongevraagd aandienen Onaangename dromen die gerelateerd zijn aan de gebeurtenis Heftige emoties en / of lichamelijke reacties als iemand aan de gebeurtenis herinnerd wordt Geïrriteerdheid en woede-uitbarstingen ‘Ik heb een kort lontje’ Hyperalertheid ‘Ik scan continu mijn omgeving’ Overdreven schrikreacties ‘De deur slaat dicht en ik zit rechtop’ Concentratieproblemen Slaapproblemen In- en doorslapen Het vermijden van pijnlijke gedachten en gevoelens die te maken hebben met de gebeurtenis ‘Ik stop het weg’ Het vermijden van plaatsen, mensen, voorwerpen en situaties die gerelateerd zijn aan de gebeurtenis ‘Ik rijd een blokje om, zodat ik niet langs het kruispunt hoef’ Negatieve gedachten over zichzelf, anderen en de wereld ‘Ik kan niemand vertrouwen’ Negatieve gevoelenstoestand Boosheid, angst, schuld, schaamte Verminderde belangstelling voor activiteiten ‘Ik heb geen zin meer om naar feestjes te gaan’ Afgesneden of vervreemd voelen van anderen ‘Mensen begrijpen me niet’ Al deze reacties kunnen onderdeel uitmaken van een normaal verwerkingsproces en leiden in de meeste gevallen uiteindelijk tot herstel. Herbeleven: Confrontatie Hyperalertheid: Alarmbellen Vermijding: Batterij opladen Verandering in denken en voelen: Herijken illusies

Mogelijke problemen Verzuim en werkproblemen Financiële zorgen Sociaal isolement / conflicten Relatieproblemen Depressie- en spanningsklachten Alcohol/middelengebruik Verlies van vertrouwen Stagnerende verwerking niet meer in staat om adequaat te functioneren (m.b.t. werk of privé-leven)

Psychosociale hulp Psychosociale hulp Gebaseerd op behoeften getroffenen. Niet alleen richten op emoties/reacties, maar ook op wegnemen stressbronnen. Moet bijdragen aan gevoel voor veiligheid en geruststelling Gaat uit van de zelfredzaamheid van individu en gemeenschap Brengt sociale verbondenheid Geeft hoop en toekomstperspectief Behoeften getroffenen Een veilige omgeving Medische zorg bij letsel Hereniging of contact met dierbaren Beschikking over middelen voor basale levensbehoeften Praktische en juridische hulp Betrouwbare info over het lot van dierbaren Betrouwbare info over de ramp, de gevolgen, de afwikkeling Erkenning

Individueel

Voorbeeld: wie doet wat na een casus zoals vanmorgen? Collectief

Organisatie

Uitdagingen bij aanslagen factoren met negatieve invloed op de verwerking Getroffen samenleving Verwondingen, langdurig herstel Factoren: Moedwilligheid (landurige) blootstelling aan chaos, onveiligheid, dood, verwonding, gruwelijke beelden, langdurige onzekerheid, langdurig en veel media-aandacht, effect op dagelijks leven (bijv. werk, vervoer etc)

Uitdagingen bij aanslagen Kwaliteit van hulpverleners Registratie en identificatie Samenwerking Rijk/regio

Wat kun je zelf doen? Afwisseling confrontatie en vermijding Signaleren en tijdig inschakelen PSH Zelfzorg Steun aan collega’s Afwisseling confrontatie en vermijding Balans energiebronnen en stressbronnen Signaleren: Dysfunctie Inschakelen PSH: Aard van het incident Om welke getroffenen gaat het? Is er sprake van maatschappelijke onrust Is er coördinatie van het proces nodig ? Kan een reguliere zorgroute bewandeld worden ? Zelfzorg: Praat over wat je mee hebt gemaakt en over wat je voelt, als je daar behoefte aan hebt Zorg dat je steun krijgt Gun jezelf rust en afleiding, bijv. door prettige dingen te doen Blijf niet te lang thuiszitten, want dat helpt je niet verder Probeer het dagelijks ritme vast te houden en ga, als je dat kunt, weer aan het werk Ga stapsgewijs de confrontatie aan met zaken die je herinneren aan wat er gebeurd is Doe je niet sterker voor dan je je voelt Accepteer dat het verwerkingsproces tijd en energie kost Sluit je niet af van mensen die belangrijk voor je zijn Gebruik zo min mogelijk slaap- of kalmeringsmiddelen en alcohol Steun aan collega’s Belangrijk aandachtspunt leidinggevenden Aandacht en erkenning, ruimte om te praten maar niet ‘graven naar emoties’ Praktische ondersteuning

Verder lezen? Contact? https://www.impact-kenniscentrum.nl/nl/toolkits j.holsappel@impact.arq.org 06-19915553