Cliëntenraad als aanjager van cliëntenparticipatie Prof. dr. Jany Rademakers NIVEL – Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg CAPHRI – School for Public Health and Primary Care / Maastricht University

Cliëntenparticipatie ‘Het vroegtijdig betrekken van einddoelgroepen (patiënten, cliënten, burgers) bij de vorming van beleid en verbetering van de kwaliteit, waarbij in openheid en op basis van gelijkwaardigheid en onderling debat problemen in kaart worden gebracht en oplossingen worden verkend die van invloed zijn op het uiteindelijke besluit’ Edelenbos (2000)

Perspectieven op participatie Hoe kan een cliëntenraad vorm geven aan cliëntenparticipatie? De cliëntenraad is zélf een formele vorm van collectieve medezeggenschap De cliëntenraad kan andere vormen van (individuele en collectieve) participatie agenderen, ondersteunen en adviseren.

Diversiteit in patiënten en cliënten Niet iedereen kan of wil actief zijn t.a.v. de eigen gezondheid, ziekte en zorg → Gezondheidsvaardigheden Zijn mensen met lage gezondheidsvaardigheden vertegenwoordigd in cliëntenraden? Wat kunnen cliëntenraden doen om de participatie van deze groep cliënten te bevorderen?

Gezondheidsvaardigheden: brede benadering Functionele vaardigheden (lezen, schrijven en rekenen) - Geletterdheid Cognitieve vaardigheden (kennis en informatieverwerking) – Health literacy Psychologische en sociale vaardigheden (motivatie, zelfvertrouwen etc.)

Hoe ‘gezondheidsvaardig’ is NL? 1,3 miljoen laaggeletterden Drie op de tien Nederlanders (28,7%) heeft problemen met het vinden, begrijpen, beoordelen en/of toepassen van gezondheidsinformatie. Eén op de twee Nederlanders (48%) heeft moeite met eigen regie over gezondheid, ziekte en zorg.

Wie zijn dat vooral? Lager opgeleiden maar: 1 op de 10 mensen met een hoog opleidingsniveau heeft ook beperkte gezondheidsvaardigheden Mensen met cognitieve beperkingen Mannen Ouderen Migranten

Deze cliënten zijn vaak niet… Actief met betrekking tot hun eigen zorg Actief in patiëntenorganisaties Actief in collectieve belangenbehartiging Lid van cliëntenraden … en nemen minder vaak deel aan schriftelijke enquêtes, patiënt-/cliënt ervaringsonderzoeken

Hoe kunnen we de negatieve gevolgen van lage gezondheidsvaardigheden verminderen? Verbetering van de individuele vaardigheden van patiënten (voor zover mogelijk) Betere aansluiting van zorg en ondersteuning op de wensen en mogelijkheden van mensen met lage gezondheidsvaardigheden Zorg op maat

Wat zou er anders / beter kunnen? - 1 Organisatieniveau Ingewikkelde bewegwijzering, websites, formulieren Geen ‘officieel’ organisatiebeleid Onvoldoende kennis en vaardigheden bij medewerkers Schriftelijk informatiemateriaal Te technisch, te complex, weinig beeldmateriaal Geen beoordeling door doelgroep (pre-test) Onvoldoende gebruik van richtlijnen en tips

Wat zou er anders / beter kunnen ? - 2 Communicatie Onvoldoende herkenning lage vaardigheden Niveau van communiceren vaak te ingewikkeld Vaardigheden van patiënt én zorgverlener overschat Geen systematische toepassing van methodieken voor eenvoudige communicatie zoals ‘teach back’

Aanbevelingen voor de praktijk Verantwoordelijkheid bestuurders van organisaties Aandacht voor gezondheidsvaardigheden structureel inbedden in missie, beleid en activiteiten organisatie Medewerkers toerusten met juiste kennis en vaardigheden Mensen met lage gezondheidsvaardigheden betrekken bij ontwikkeling, implementatie en evaluatie van gezondheidsinformatie en zorg

Toolkits Toolkits om te checken waar de organisatie staat: Toolkit laaggeletterdheid huisartsenpraktijken en gezondheidscentra (LHV) Toolkit laaggeletterdheid in de apotheek (KNMP)

Scholing Symposia Trainingen voor medewerkers, bijvoorbeeld: Effectief communiceren met laaggeletterden (www.pharos.nl)

Cliëntenraad kan meedenken en adviseren Schriftelijke en mondelinge informatie in begrijpelijke taal Maak makkelijk te begrijpen en toe te passen informatie. Vind het juiste taalniveau Zet experts in, gebruik richtlijnen Betrek doelgroep zelf Strategieën voor heldere communicatie - Simpele taal, niet te veel, langzaam - Controleer of men het begrijpt - Nodig uit tot het stellen van vragen

Aanjager van cliëntenparticipatie Diversiteit tussen cliënten als principe hanteren Belangenbehartiging voor deze doelgroep RvB adviseren om beleid te ontwikkelen voor verbetering van de zorg aan deze doelgroep Oriënteren op en experimenteren met andere vormen van (informele) participatie in de organisatie die beter aansluiten bij deze doelgroep (samen met de organisatie)

Andere vormen van participatie Cliëntervaringen uitvragen via kwalitatieve manieren Interviews, spiegelgesprekken Actief mensen met lage gezondheidsvaardigheden (laag opleidingsniveau, lage SES, migranten) uitnodigen, bijvoorbeeld via Stichting ABC – taalambassadeurs – welzijnsorganisaties in de gemeente Themabijeenkomsten organiseren Over lastige thema’s in de zorg, zoals eigen bijdrage, WMO / keukentafelgesprekken: probleeminventarisatie - draagvlak Testpanel organiseren Voor verbeteringen in informatie, communicatie en organisatie

Prof. dr. Jany Rademakers j.rademakers@nivel.nl www.nivel.nl DANK U WEL Prof. dr. Jany Rademakers j.rademakers@nivel.nl www.nivel.nl

Als eerste stap na vandaag gaat ‘mijn’ cliëntenraad ……… Buzzen Vul aan Als eerste stap na vandaag gaat ‘mijn’ cliëntenraad ………