JGZ-richtlijn Ondergewicht Auteurs: Caren Lanting, Marianne de Wolff, Renate van Zoonen, Yvonne Schönbeck Publicatiedatum: april 2019

Inhoud van de presentatie - Achtergrond, doel en afbakening - Achtergrondkennis Monitoren en signaleren Verwijzen en begeleiden Adviseren Casussen JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Achtergrond, doel en afbakening (1) Ondergewicht: is een indicator voor ondervoeding kan wijzen op de aanwezigheid van een ziekte of probleem Voedingsadviezen bij ondergewicht en/of een neerwaarts afbuigende gewichtscurve Afkappunten en criteria voor verwijzing Doel: Adequate advisering bij (dreigend) ondergewicht en tijdig signaleren en verwijzen van jeugdigen met een afwijkende voedingstoestand en/of een hoog risico op ondervoeding JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Achtergrond, doel en afbakening (2) Doelgroep: JGZ-professionals (jeugdartsen, verpleegkundig specialisten, jeugdverpleegkundigen, doktersassistenten) Afbakening: Deze richtlijn betreft contacten met individuele kinderen van 0 tot 18 jaar en hun ouders/verzorgers De JGZ-richtlijn Ondergewicht sluit aan bij de JGZ-richtlijnen: Voeding en eetgedrag Lengtegroei Overgewicht JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Veranderingen t.o.v. de huidige werkwijze (2019) Criteria voor ondergewicht en een afbuigende groeicurve Een specifieke (voeding)anamnese en lichamelijk onderzoek worden standaard uitgevoerd bij voldoen aan deze criteria Verwijzing is vervolgens alleen geïndiceerd als naar inschatting van de professional de voedingstoestand duidelijk is aangedaan, als er een hoog risico is op ondervoeding en bij signalen die kunnen wijzen op een (ernstige) onderliggende ziekte. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Normale groei Leeftijdsfase Aandachtspunten gewichtsverloop 0-2 jaar Meisjes vs. jongens Hindoestaanse kinderen Vroeg geboren kinderen ‘4 maanden dip’ bij borstvoeding Toename onderhuids vet 3-9 maanden 2 jaar – puberteit Eigen individuele curve Perioden van selectief of minder eten Puberteit Groeispurt Prepuberteit > toename vetafzetting Spiermassa en vetvrije massa JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Ondergewicht Van ondergewicht wordt gesproken bij een gewicht dat beduidend lager is dan gebruikelijk voor jeugdigen van dezelfde lichaamslengte en/of leeftijd. Een jeugdige met ondergewicht kan ondervoed zijn, maar dat hoeft niet. Als de jeugdige zijn/haar gewichtscurve blijft volgen en het gewicht niet afbuigt, is er geen reden tot zorg. Stagnatie van de groei of ongewild in korte tijd veel afvallen is een ongunstiger teken. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Ondervoeding Toestand waarbij een structurele disbalans bestaat tussen voedingsbehoefte en voedselinname, waardoor toenemende tekorten aan energie, eiwit en andere voedingsstoffen Meetbaar nadelige effecten op vorm en functie van de weefsels en het lichaam, op groei en ontwikkeling en op de klinische uitkomsten van ziekte Ondervoeding kan ontstaan doordat een kind te weinig of te selectief eet en/of veel energie en voedingsstoffen verbruikt of verliest. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Oorzaken ondergewicht en ondervoeding Vroeggeboorte, voedingsproblemen, ernstige eetproblemen, (beginnende) eetstoornissen en ziekte zijn belangrijke risicofactoren voor ondergewicht en ondervoeding. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Monitoren en signaleren Het kind wordt gemeten door een (dokters)assistent of een jeugdverpleegkundige, soms door een jeugdarts of verpleegkundig specialist. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

0-6 weken: minimaal één keer Meetmomenten 0-6 weken: minimaal één keer 6 weken tot 12 maanden: minimaal 3 keer verspreid over het eerste jaar 1 t/m 2 jaar: minimaal twee keer 3 t/m 6 jaar: minimaal twee keer 8-9 jaar: minimaal één keer 12-14 jaar: minimaal één keer In overleg met de ouders en/of de jeugdige kan besloten worden tot één of meer extra meetmomenten JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Groeidiagrammen Aanbevolen wordt om de Nederlandse groeidiagrammen te gebruiken: 0-1 jaar: gewicht-naar-leeftijd diagram 1-2 jaar: gewicht-naar-lengte diagram 2 t/m 18 jaar: de internationale geslacht- en leeftijdsafhankelijke BMI-afkapwaarden Bij Hindoestaanse afkomst de etnisch specifieke curven gebruiken Bij Zuidoost Aziatische afkomst de universele curven, let goed op vetmassa en vetverdeling Voor gezonde vroeg geborenen (< 37 weken) de passende prematurencurven gebruiken JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Groeidiagram lezen | Wat is de SDS? JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Afbuigende gewichtscurve: SD score is met > 1 SD afgenomen Criteria Ondergewicht: Gewicht naar leeftijd/lengte <-2 SDS óf de BMI naar leeftijd correspondeert met een BMI van <17,0 kg/m2 op 18 jaar Afbuigende gewichtscurve: SD score is met > 1 SD afgenomen JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Voorlichting Een deel van de jeugdigen heeft van ‘nature’ een lager gewicht dan de meeste leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht en lengte. Als de jeugdige weliswaar ondergewicht heeft maar zijn/haar curve blijft volgen, er geen zorgen zijn over het eten en hij/zij goed gezond is en goed functioneert is er in principe geen verdere actie nodig. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Verwijzen en begeleiden Bij ondergewicht en/of afbuigende curve (> -1 SDS): inschatten voedingstoestand (klinische blik!) en risico ondervoeding (gerichte anamnese en lichamelijk onderzoek Afwijkende voedingstoestand → kinderarts Klachten of symptomen die wijzen op: (verdenking op) een ernstig eetprobleem of een (beginnende) eetstoornis een onderliggende somatische ziekte → kinderarts Verwijzing andere discipline (bijv. diëtist / lactatiekundige, huisarts etc.), in overleg met de ouders en de jeugdige Ondergewicht zonder bovenstaande afwijkingen/aanwijzingen → begeleiding door JGZ JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Gerichte anamnese en lichamelijk onderzoek Van ‘top tot teen’ Mogelijk onderliggende oorzaken worden bespreekbaar gemaakt Zo nodig wordt een extra consult op indicatie ingepland JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Aspecten die kunnen wijzen op ondervoeding Ingevallen gelaat Verminderde hoeveelheid subcutaan vet, gewichtsverlies Verminderde spiermassa Het kind is apathisch, moe, passief Slappe handdruk, verminderde spierkracht Conditie van de huid is verminderd, de huid is droog, schilferig, bleek Conditie van het haar is verslechterd, dof haar Zieke indruk Vertraagde schedelgroei (<2 jaar) Stilstand in de lengtegroei Ontwikkelingsniveau Gedragsproblemen Bij oudere kinderen: uitblijvende menstruatie, vertraagde seksuele of puberteitsontwikkeling JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Verdenking op een (ernstige) onderliggende ziekte/probleem Ondergewicht en/of een afbuigende gewichtscurve kunnen een eerste uiting zijn van een (tot dan toe onontdekte) onderliggende ziekte of – probleem Alarmsymptomen: Ondergewicht in combinatie met mond sensomotorische problemen Ondergewicht in combinatie met frequent braken Ondergewicht en een afwijkend defecatiepatroon JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Adviseren Doel: Volwaardige en gebalanceerde inname van voedingsstoffen Leeftijdsadequaat eetgedrag Een voor de betreffende jeugdige gezond gewicht Let bij schoolkinderen en adolescenten op: Rol van ouders en leeftijdsgenoten Rol van school Rol van (sociale) media Rol van lijnen en een negatief zelfbeeld Als advisering door de JGZ niet haalbaar en/of niet (voldoende) effectief is, overweeg: Verwijzing naar een (kinder)diëtist voor een dieetadvies op maat Verwijzing naar een pedagoog/gedragstherapeut voor hulp bij opvoedingsproblemen JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Websites en apps Informatie over gezonde voeding is te vinden op de site van het Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/ Op Mijn Voedingscentrum (http://mijn.voedingscentrum.nl/nl/) kunnen ouders en jeugdigen de Eetmeter invullen om inzicht te verkrijgen hoe ze eten Opvoeden.nl (http://www.opvoeden.nl/) geeft informatie over opvoeden, opgroeien en gezondheid. Met de iGrow app en de GroeiGids app (via Google Play en App store) kunnen ouders zelf bijhouden hoe hun kind groeit. Nee-Eten! is een vereniging voor ouders van kinderen met chronische voedselweigering en sondevoeding (http://nee-eten.nl/). JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Opdelen in groepjes van max. 4 Bespreek de casus Casussen Opdelen in groepjes van max. 4 Bespreek de casus JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Casus Peter Peter is 3 jaar oud. Hij komt voor een regulier consult bij de jeugdverpleegkundige. Tijdens het reguliere consult worden zijn lengte en gewicht gemeten. Welke groeidiagram(men) dient gebruikt te worden en waarom? JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Moet Peter verwezen worden? Wat communiceer je met ouders? Casus Peter Peter heeft een afbuigende BMI-naar-leeftijd curve van >1 SDS in de afgelopen drie maanden. Waar is sprake van? Moet Peter verwezen worden? Wat communiceer je met ouders? JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Casus Sanne Sanne is 11 jaar oud. Op de BMI-curve heeft zij altijd een normaal gewicht gehad. Wanneer zij op het reguliere consult van de jeugdverpleegkundige (JVP) komt, is haar gewicht gedaald naar ‘ondergewicht’ op de BMI-curve. Maakt de JVP zich zorgen? JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Wat communiceert zij naar Sanne en haar ouders? Wat wil de JVP weten? Wat communiceert zij naar Sanne en haar ouders? Welke adviezen geeft zij hen? JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Registratie Er is een nieuw BDS protocol opgesteld voor bij deze richtlijn. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Benodigde competenties en deskundigheid Randvoorwaarden Benodigde competenties en deskundigheid Samenwerking met (keten)partners Groeidiagrammen Voldoende tijd voor JGZ-professionals om zich te verdiepen in de richtlijn, inclusief lezen en instructiebijeenkomst. JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Vragen en discussiepunten JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

Contactinformatie Contactgegevens NCJ : contact@ncj.nl Contactgegevens TNO: caren.lanting@tno.nl JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019

JGZ-richtlijn 'Ondergewicht' 9-6-2019