Self-Organisation ----- A non-linear understanding and its Relevance to Planning Theory and Practice ----- A non-linear understanding of spatial development Gert de Roo

Contingency theory Communi- Technical cative rationality rationality De relatie tussen enerzijds technisch rationeel en anderzijds communicatief rationeel is een moeilijke, maar wel noodzakelijk te verklaren relatie. Het verbindende spectrum verbeeldt een afnemende directe causaliteit (en een toenemende verwijderde causaliteit), een afnemende eenduidige entiteit (de wet van … van Archimedes) naar een multivalente entiteit, en een afnemende stabiele context. In deze redenering is ‘communicatieve’ rationaliteit een verbijzondering van een rationaliteit die staat voor een situatie waarin een verwijderde causaliteit, een multivalente entiteit en een ‘…’ context aan de orde zijn. Maar tegelijkertijd duidt de communicatieve rationaliteit op ‘betekenis geven’! Waarmee het de noodzakelijke invulling geeft van de yin en de yang van ons begrip van de werkelijkheid. Het subject kent zijn werkelijkheid door enerzijds een object gerichte orientatie en anderzijds een intersubjectieve orientatie, die elkaar wederzijds versterken. En zo is communicatieve rationaliteit de logische factor voor complementariteit, wat resulteert in een rationaliteitsspectrum waarmee de wereld zo als die zich aan ons voordoet gekend kan worden. En zoals de invloed van de technische rationaliteit van links naar rechts afneemt en qua presentatie of mechaniek verandert (causaliteit, entiteit en stabiliteit), mogen we verwachten dat ook de communicatieve rationaliteit afneemt en qua karakteristiek verandert, maar dan van rechts naar links! Het zou dan kunnen gaan om aspecten die direct met ‘betekenis geven’ van doen hebben: de gemeenschappelijk objectgerelateerde ervaring (een boom is een boom) tegenover het individuele idee dat betekenis krijgt in een discours (geloofsystemen), die minder het feitelijke maar meer het mogelijke representeren. Uit dat laatste komt het creatieve en conceptuele voort. Voor elke situatie, behoudens de theoretisch en ideaaltypische punten van de beide extremen, geldt dat het technisch rationele (danwel het object-georienteerde) en het communicatief rationele (danwel het intersubjectieve) beiden in meer of mindere mate voorkomen en in die gezamenlijkheid zullen moeten worden gezien. Het spectrum technisch rationeel – communicatief rationeel betreft het ‘tijdloze’ perspectief (being). Hoe we de rationaliteit moeten zien van een werkelijkheidsperspectief van flow en ontwikkeling in de tijd (becoming) is een interessante uitdaging! Non-lineaire rationaliteit?

Scenarios Through Class II systems time and context become relevant Technical rationality Communicative rationality Through Class II systems time and context become relevant Scenarios

I II III Systems theory Communi- Technical cative rationality De relatie tussen enerzijds technisch rationeel en anderzijds communicatief rationeel is een moeilijke, maar wel noodzakelijk te verklaren relatie. Het verbindende spectrum verbeeldt een afnemende directe causaliteit (en een toenemende verwijderde causaliteit), een afnemende eenduidige entiteit (de wet van … van Archimedes) naar een multivalente entiteit, en een afnemende stabiele context. In deze redenering is ‘communicatieve’ rationaliteit een verbijzondering van een rationaliteit die staat voor een situatie waarin een verwijderde causaliteit, een multivalente entiteit en een ‘…’ context aan de orde zijn. Maar tegelijkertijd duidt de communicatieve rationaliteit op ‘betekenis geven’! Waarmee het de noodzakelijke invulling geeft van de yin en de yang van ons begrip van de werkelijkheid. Het subject kent zijn werkelijkheid door enerzijds een object gerichte orientatie en anderzijds een intersubjectieve orientatie, die elkaar wederzijds versterken. En zo is communicatieve rationaliteit de logische factor voor complementariteit, wat resulteert in een rationaliteitsspectrum waarmee de wereld zo als die zich aan ons voordoet gekend kan worden. En zoals de invloed van de technische rationaliteit van links naar rechts afneemt en qua presentatie of mechaniek verandert (causaliteit, entiteit en stabiliteit), mogen we verwachten dat ook de communicatieve rationaliteit afneemt en qua karakteristiek verandert, maar dan van rechts naar links! Het zou dan kunnen gaan om aspecten die direct met ‘betekenis geven’ van doen hebben: de gemeenschappelijk objectgerelateerde ervaring (een boom is een boom) tegenover het individuele idee dat betekenis krijgt in een discours (geloofsystemen), die minder het feitelijke maar meer het mogelijke representeren. Uit dat laatste komt het creatieve en conceptuele voort. Voor elke situatie, behoudens de theoretisch en ideaaltypische punten van de beide extremen, geldt dat het technisch rationele (danwel het object-georienteerde) en het communicatief rationele (danwel het intersubjectieve) beiden in meer of mindere mate voorkomen en in die gezamenlijkheid zullen moeten worden gezien. Het spectrum technisch rationeel – communicatief rationeel betreft het ‘tijdloze’ perspectief (being). Hoe we de rationaliteit moeten zien van een werkelijkheidsperspectief van flow en ontwikkeling in de tijd (becoming) is een interessante uitdaging! Non-lineaire rationaliteit?

Becoming Class IV Being Class I Class II Class III

Becoming Class IV Being Class I Class II Class III Co-evolution Adaptation Emergence Self-organisation Transitions – Tipping points Class IV Being Class I Class II Class III

Four classes of system behaviour: Class I – yes or no, on or off, living or dead situations Steady equilibrium state Class II – developing static groups or patterns Oscillation between fixed states Class III – chaotic No predictable patterns or stability Class IV – Non linear adaptive systems Capable of producing extended transients (Kauffman, 1991) ‘Class IV behaviour enables entities in the system to maximise the benefits of stability while retaining a capacity to change’ (Phelan, 1999)

Becoming Class IV Being: t = now Class I Class II Class III

Class I+ feed forward loops Class II+ transitions Class III+ emerging networks I II III

IV I II III

Becoming Class IV Being: t = now Class I Class II Class III

? IV t = m ? ? ? t = n t = 0 I II III

Self-organization (Ashby, 1947) Far-from-equilibrium science Extropy, autopoiesis, homeokinetics Small world theory (Milgram 1967) Law of Requisite Variety (Ashby 1969) Self-organization relies on three basic ingredients Strong dynamical non-linearity, often though not necessarily involving Positive feedback and Negative feedback Balance of exploitation and exploration Multiple interactions The phenomenon of emergence we could call Extropy, the tendency of systems to create order from chaos - the opposite of Entropy. Generally this term isn't used, instead Self-Organization is the general term employed Het principe van ‘requisite variety’ [Ashby, 1969 in Kuipers 1989] betekent dat de groep opgewassen is tegen alle bronnen van variantie die zich mogelijkerwijs kunnen voordoen. Het uitgangspunt bij dit principe is de ‘law of the requisite variety’ van Ashby: “gevarieerdheid kan slechts beheerst worden met gevarieerdheid.” De variatie in het systeem moet groter zijn dan of gelijk zijn aan de variatie in de omgeving. Het aantal variatiemogelijkheden binnen het systeem wordt de regelcapaciteit genoemd. De regelbehoefte is de behoefte aan variatie op basis variantie in de omgeving. Volgens De Sitter [1994] leidt een hoge taakautonomie (regelcapaciteit) tot zinvol werk en een hoge kwaliteit van de arbeid.

Far-from-equilibrium ? IV t = m ? ? ? t = n t = 0 Far-from-equilibrium Out of Balance I II III

Time Out of Balance Degree of complexity

T OfB DoC

Thank you