Over grenzen heen: samen onderzoeken & leren Afstroom onderbouw voortgezet onderwijs Esmee Jonk, onderzoeker Maastricht University & Inspectie van het Onderwijs

Introductie Onderwijspraktijk Wetenschap Beleid

Aanleiding Uit gesprekken met scholen, zowel met docenten als met schoolleiders, bleek de afstroom in de onderbouw van het voortgezet onderwijs een belangrijk vraagstuk waar de praktijk mee worstelt. Door o.a. organiseren van bijeenkomsten  kennis uitwisselen over hoe de afstroom in de onderbouw van het voortgezet onderwijs kan worden geanalyseerd. Educatieve Agenda Limburg / Academische werkplaats Onderwijs

Educatieve Agenda Limburg Gezamenlijk initiatief van alle onderwijs- en kennisinstellingen in Limburg. Doel: realiseren van beter onderwijs en efficiënte aansluiting van dat onderwijs op de arbeidsmarkt. Door middel van een programma dat de dialoog, het samen leren, het ontwikkelen van leerstrategieën en monitoring samenbrengt.

Academische Werkplaats Onderwijs Platform waarin verschillende partijen uit het onderwijsveld duurzaam samenwerken in onderwijsonderzoek.

Educatieve cyclus 1 Informatie-verzameling kwaliteit onderwijs 4 2 Kansen en knelpunten 3 Oplossingen ontwikkelen 4 Innovatieve projecten om oplossingen te testen Dialoog

Onderzoek naar afstroom Onderzoek naar afstroom kan in een breder perspectief worden geplaatst met het vinden van een antwoord op de vraag of een leerling op de voor hem/haar juiste plek in het onderwijs zit. Afstroom kan nadelig uitpakken voor het zelfbeeld en de motivatie van de leerling. Een hoge mate van afstroom is slecht voor het onderbouwrendement van de school.

Onderzoek naar afstroom IvhO analyseert al een aantal jaren de percentages afstroom en opstroom in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Hoeveel leerlingen stappen in de eerste jaren van het voortgezet onderwijs naar een hoger niveau (opstroom) of naar een lager niveau (afstroom) In het derde leerjaar zit driekwart van de leerlingen nog op het onderwijsniveau zoals geadviseerd door de basisschool.

Meer afstroom dan opstroom in de onderbouw VO Trendbreuk: vanaf 2012 is er voor het eerst meer afstroom dan opstroom in de eerste jaren van het voortgezet onderwijs Ongeveer 15% van de leerlingen zit in 2013 in een lagere schoolsoort dan het basisschooladvies adviseerde. Verschillen per schoolsoort.

Bijeenkomsten Reeks bijeenkomsten  onderzoekers van Maastricht Univer- siteit & Onderwijsinspectie samen met een aantal docenten aan de slag om de afstroom in de onderbouw nader te analyseren Uitwisseling van ideeën, wensen en de ervaren obstakels staan centraal Naast dat we de mate van afstroom in beeld brengen, zowel voor het landelijk beeld, als voor de deelnemende scholen, is het de bedoeling om tot verklaringen te komen waarom zoveel leerlingen afstromen

Bijeenkomsten Stap voor stap opbouwen: Eenvoudige beschrijvende analyses Tot een complexere analyse waarbij rekening gehouden wordt met diverse kenmerken Voorzien van data (Onderwijsmonitor Limburg) / literatuur Aangaan van dialoog  gezamenlijk komen tot mogelijke verklaringen Ingaan op actualiteit Passend onderwijs Schooladvies prevaleert boven Eindtoets basisonderwijs

Wat is er tot nu toe o.a. aan bod gekomen? (1) Wanneer is er sprake van afstroom? Hoe wordt afstroom gedefinieerd op de verschillende scholen? Toelichting onderbouwrendement VO Onderwijsinspectie Verschillende manieren om afstroom in kaart te brengen besproken Landelijk versus deelnemende scholen Suggesties: bepaal afstroom pas vanaf leerjaar 2 van het VO ipv op basis van het basisschooladvies / overgang van onderbouw naar bovenbouw voor veel leerlingen problematisch. Analyseplan op schoolniveau – hypotheses formuleren

Wat is er tot nu toe o.a. aan bod gekomen (2) Mogelijke factoren die een rol spelen in de mate van afstroom Basisschooladvies Score Eindtoets Basisschool (zijn er veel leerlingen van een bepaalde school die afstromen? Kan duiden op structureel verkeerde determinatie) IQ-score Leerachterstanden (begrijpend lezen, rekenen, woordenschat, technisch lezen en spelling) Persoonlijkheidseigenschappen (zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, dominantie) Motivatie / welbevinden / tevredenheid LWOO verklaring / extra ondersteuning Gedragsstoornissen (ADHD, ADD, etc.) Verwachtingen (te hoog / te laag) / afstemming over verwachtingen Achtergrondkenmerken leerlingen (geslacht, opleidingsniveau ouders) Schoolkenmerken (selectiecriteria, schoolsamenstelling, schoolpopulatie, dakpanklassen, grootte) Regionale verschillen (afspraken tussen PO & VO) Kwaliteit docenten (m.n. dakpanklassen)

Ik laat nu enkele resultaten aan jullie zien Ik laat nu enkele resultaten aan jullie zien. Ik hoor graag jullie aanvullingen

Op- en afstroom – Stelsel   Plaats in leerjaar 3 Voortgezet onderwijs Advies Vmbo B Vmbo K Vmbo G/T Havo Havo/vwo Vwo 67,5% 27,7% 4,5% 0,2% 0,0% Vmbo B/K 41,5% 47,8% 10,3% 0,3% 0,1% 23,1% 57,3% 18,7% 0,7% Vmbo K/GT 10,9% 41,6% 43,5% 3,1% 0,6% Vmbo GT 17,5% 67,3% 10,1% 1,3% Vmbo GT/Havo 0,8% 7,1% 52,3% 33,6% 3,2% 3,0% 1,7% 22,7% 53,0% 6,1% 16,3% Havo/Vwo 40,6% 5,0% 43,4% 11,6% 4,0% 82,9% Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Op- en afstroom – Stelsel Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Op- en afstroom – Limburg (totaal) Fig. 1 De mate van op- en afstroom in Limburg Fig. 2 De mate van op- en afstroom in Limburg Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Op- en afstroom – Regionale verschillen (1) Afstroom = 1 of meer onderwijstype afgestroomd tov BSA Opstroom = 1 of meer onderwijstype opgestroomd tov BSA Fig. 3 De mate van afstroom in Limburg, verschillen tussen regio’s Fig. 4 De mate van opstroom in Limburg, verschillen tussen regio’s Op- en afstroom – Regionale verschillen (1) Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Op- en afstroom – Regionale verschillen (2) Afstroom = laagste onderwijssoort binnen dubbel bsa of 1 of meer onderwijstype afgestroomd tov BSA Opstroom = hoogste onderwijssoort binnen dubbel bsa of 1 of meer onderwijstype opgestroomd tov BSA Fig. 5 De mate van afstroom in Limburg, verschillen tussen regio’s Fig. 6 De mate van opstroom in Limburg, verschillen tussen regio’s Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Relatie op- en afstroom - Schooltevredenheid Sig. Verschillen (Alpha 0,000) Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Relatie op- en afstroom – Schoolmotivatie Sig. Verschillen (Alpha 0,000) Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Afstroom naar basisschool en regio (Zuid-Limburg) Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Afstroom naar basisschool en regio (Zuid-Limburg) Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Opstroom naar basisschool en regio (Zuid-Limburg) Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Opstroom naar basisschool en regio (Zuid-Limburg) Kort terugkoppeling discussie Overeenstemming in operationalisatie niet altijd gemakkelijk Suggesties die het uitwerken waard zijn altijd welkom  zinvol voor terugkoppeling Inspectie Uitgangspunt aannemen voor gezamenlijk doel ‘afstroom van leerlingen verminderen’ Aanknopingspunten opsporen voor scholen  stapsgewijze analyse

Analyses op schoolniveau Docenten aan de slag met data eigen school Hypotheses geformuleerd die aansluiten bij verwachtingen school Presenteren uitkomsten tijdens bijeenkomsten A.d.v. uitkomsten aanbevelingen voor directie formuleren

Herkennen jullie je in het vraagstuk? Suggesties voor analyses?

Meerwaarde samenwerking Benut rijke informatie uit de praktijk Ophalen wensen en vragen uit de praktijk Formuleren en toetsen van specifieke hypotheses Benchmarken rijke informatie IvhO Moeilijkheden: - Investering van tijd - Gemêleerd gezelschap  kan je iedereen voorzien?

Afsluiting Benut elkaars kennis en krachten, ga het gesprek met elkaar aan en leer. Bent u geïnteresseerd en gaat u graag de samenwerking aan met andere betrokkenen uit de praktijk, onderzoek en beleid? Laat u horen en doe mee! Voor meer informatie en/of vragen kunt u terecht op www.academischewerkplaatsonderwijs.nl/werkplaatsen/afstroom-de-onderbouw-vo/. Deelnemende scholen: Sintermeerten college (Heerlen) Bernard Lievegoed School (Maastricht) Porta Mosana College (Maastricht) BC Broekhin (Roermond) Graaf Huyn College (Geleen)