Hoofdstuk 22 Wisselmarkten

Inhoud Enkele begrippen De prijsvorming op de wisselmarkten Factoren die de prijsvorming beïnvloeden 3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland 3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie 3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland 3.4 De economische activiteit in binnen- en buitenland Wisselkoerssystemen 4.1 Korte historiek 4.2 Vaste wisselkoersen 4.3 Vlottende wisselkoersen 4.4 De eurozone: de voor- en nadelen van een muntunie

1. Enkele begrippen Wisselmarkten Munten, deviezen of valuta Convertibel Wisselkoersen WK drukt prijs uit van buitenlandse munt in euro, bv. 1 dollar is €0,915 1/WK drukt prijs uit van euro in buitenlandse munt, bv. 1 euro is $1,093

Tabel 22.1: wisselkoersen 1/WK: hoeveel is de munt in de rij waard in termen van de munt in deze kolom? EUR USD GBP SEK NOK DKK JPY EUR 1 1,0932 0,8446 9,6547 9,4477 7,4415 123,553 WK: USD 0,9147 1 0,7722 8,8315 8,6414 6,8071 113,017 hoeveel betaal je GBP 1,1841 1,2944 1 11,4316 11,1852 8,8112 146,292 voor de munt op SEK 0,1036 0,1133 0,0875 1 0,9785 0,7701 12,7446 deze rij, in termen van de munt in de NOK 0,1059 0,1158 0,0894 1,0222 1 0,7875 13,0313 kolom? DKK 0,1344 0,1471 0,1136 1,2975 1,2699 1 16,5486 JPY 0,0081 0,0089 0,0069 0,0785 0,0767 0,0604 1 Bron: www.tijd.be (geraadpleegd op 8-05-2014).

1. Enkele begrippen Appreciatie (van dollar) Stijging van wisselkoers van dollar Bv. dollar stijgt van €0,8 tot €1 Keerzijde is depreciatie (van euro) Daling of waardeverlies van euro Bv. euro daalt van $1,25 naar $1 Arbitrage Wisselrisico Termijnmarkt Agio Disagio

1. Enkele begrippen Optiecontracten Centrale bank Calloptie Putoptie Grote flexibiliteit Premie Centrale bank verkoopt deviezen aan bank Voorraad of reserves van centrale bank dalen Geldaanbod daalt koopt deviezen van bank Voorraad of reserves van centrale bank stijgen Geldaanbod stijgt

2. De prijsvorming op de wisselmarkten Vraag en aanbod Prijs of wisselkoers van dollar in euro (WK$) Negatief geïnclineerde vraag naar dollars Vraag neemt af als koers stijgt (ceteris paribus) Vragers: Europese importeurs, personen die Amerikaanse aandelen of obligaties kopen, wie directe investeringen wil doen in VS Positief geïnclineerde aanbodcurve Stijging dollarprijs doet aanbod toenemen Aanbieders: Europese exporteurs, personen die Europese aandelen of obligaties willen kopen, wie directe investeringen wil doen in Europa Wisselkoers komt tot stand door interactie vraag en aanbod Fluctueert sterk van dag tot dag en uur tot uur

Figuur 22.1: de markt voor dollars wisselkoers van de USD in EUR V A WK$ = 1 hoeveelheid USD

3. Factoren die de prijsvorming beïnvloeden 3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland 3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie 3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland 3.4 De economische activiteit in binnen- en buitenland

3. Factoren die de prijsvorming beïnvloeden Evolutie euro-dollarkoers: prijs €, uitgedrukt in $ Grote fluctuaties sinds 1999 1999-2001 speculatieve zeepbel Wall Street Sterke productiviteitsgroei VS Optimisme 2001 Ommekeer Tekorten LR Amerikaanse betalingsbalans Overaanbod dollars Eind 2014 ECB pompt geld in economie

Figuur 22.2: koers van de euro (prijs in dollars) sinds 1999 Bron: Thomson Reuters Eikon (geraadpleegd op 28-04-2017).

3. Factoren die de prijsvorming beïnvloeden Veel factoren van belang Politiek of sociaal, vb. verkiezingen of stakingen Fysiek, vb. misoogsten Economisch, vb. intrestvoet, prijs van goederen, verwachtingen,…

3. Factoren die de prijsvorming beïnvloeden 3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland 3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie 3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland 3.4 De economische activiteit in binnen- en buitenland

3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland Als intrestvoet in VS stijgt tov. EU, is het interessanter om in VS te beleggen Beleggers zullen dollars kopen Vraagcurve dollars verschuift naar echts Buitenlanders zullen minder in EU beleggen Aanbodcurve verschuift naar links Nieuw evenwicht: koers dollar is gestegen van 0,7 tot €0,9 Contantkoers en verwachte koers Verwachtingen spelen grote rol Belegging na een jaar van 1 euro op eurotermijnrekening Aan intrestvoet van 6% is belegging na een jaar €1,06

3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland Na een jaar op termijnrekening in dollars Rekening houden met veranderingen in koers Met wisselkoers van €0,80 en intrestvoet van 5%: 1,3125 dollar Koers voor volgend jaar kent belegger niet Als verwachte koers van dollar over een jaar €0,85 is, dan verwacht belegger na jaar te beschikken over €0,85 x 1,3125 = €1,1156 Verwachte opbrengst van 11,56 % bestaat uit 5% intrestvoet 6,25% verwachte appreciatie van dollar

3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland Arbitrage maakt rendementen gelijk Als dollarbelegging meer opbrengt, stijgt vraag naar dollars Contantkoers dollar stijgt, opbrengst neemt af Als eurobelegging meer opbrengt, stijgt vraag naar euro Contantkoers dollar daalt, opbrengst stijgt Door arbitrage is opbrengst van beide beleggingen gelijk: intrestpariteitsrelatie

3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland Symbool is verwachte % verandering in koers Bij benadering Met andere woorden: de verwachte opbrengst van een belegging in euro is gelijk aan de verwachte opbrengst van een belegging in dollar (die zelf bestaat uit twee componenten: de intrestvoet en de verwachte appreciatie) Als intrestvoet op dollar- en eurobeleggingen resp. 5% en 6% is, moet de verwachte koerswinst voor dollar dus 1% zijn

3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland Effect van intrestvoetveranderingen Stel dat intrestvoet in VS stijgt van 5 naar 5,5% Volgens moet verschil tussen verwachte en huidige dollarkoers afnemen met 0,5%. Kan door Stijging contantkoers Daling verwachte koers Welk aanpassingsmechanisme tot stand komt, is a priori moeilijk te bepalen en hangt mee af van beleid Monetaire overheid kan Ofwel de huidige dollarkoers constant houden Ofwel de binnenlandse intrestvoet constant houden, maar niet beide Ook verwachte dollarkoers kan zich aanpassen

Figuur 22.3: effect van een stijging van de intrestvoet in de Verenigde Staten op de wisselkoers van de USD wisselkoers van de USD in EUR A1 V1 A0 V0 E1 WK $ = 0,9 1 E0 WK $ = 0,7 hoe v eelheid usd

3. Factoren die de prijsvorming beïnvloeden 3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland 3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie 3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland 3.4 De economische activiteit in binnen- en buitenland

3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie Speculatieve verwachtingen domineren bewegingen op wisselmarkten Deviezen = makkelijk stockeerbare goederen Huidige prijs beïnvloed door verwachte, toekomstige prijs Allerlei factoren bepalen verwachtingen Verkiezingen, sociale onrust, schulden van landen,… Intrestpariteitsrelatie speelt grote rol

3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie Wat gebeurt er als beleggers verwachten dat de dollar apprecieert, bv. omdat intrestvoet in VS stijgt? Wat is effect van deze toename van ? EU verandert niet moet evenveel toenemen als Vraagcurve naar rechts, aanbodcurve naar links Wisselkoers stijgt, euro deprecieert Gebeurt nog voor de uiteenlopende intrestevolutie plaatsvindt Self-fulfilling prophecy EU houdt constant moet stijgen (of moet dalen) Intrestvoetverschil weerspiegelt verwachte toekomstige stijging van dollarkoers Verklaart waarom sterkte munt een relatief lage intrestvoet heeft

3. Factoren die de prijsvorming beïnvloeden 3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland 3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie 3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland 3.4 De economische activiteit in binnen- en buitenland

3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland Veronderstel: prijzen in VS stijgen sneller dan in Europa Europese exporteurs worden concurrentiëler Amerikaanse exporteurs verliezen concurrentiekracht Figuur 22.4: wisselkoers dollar, uitgedrukt in euro Hogere inflatie in VS doet dollar depreciëren Wisselkoers daalt

Figuur 22.4: effect van een stijging van het prijsniveau in de VS op de wisselkoers van de USD de USD in EUR V0 A0 A1 V1 WK $ E0 WK $ E1 1 hoeveelheid USD

3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland Koopkrachtpariteitentheorie Evenwichtswisselkoers wordt bepaald door verhouding tussen prijsniveaus Uitputten van winstmogelijkheden door arbitrage Wisselkoers dollar maakt dat Big Mac in EU en VS even duur is prijs van een Big Mac in Europa prijs van een Big Mac in de VS €3 $4 of $4 x €0,85 per dollar = €3,40

3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland Transportkosten Evenwichtswisselkoers wijzigt als prijzen niet overal in zelfde mate wijzigen

3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland Reële wisselkoers Koopkrachtpariteitentheorie houdt geen rekening met transportkosten, importbelemmeringen goederen die niet verhandelbaar zijn over grenzen Afwijkingen tussen feitelijke en evenwichtswisselkoers Reële wisselkoers van dollar nominale wisselkoers van dollar uitgedrukt in euro, gecorrigeerd voor verhouding prijsniveaus in VS en EU

3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland Reële wisselkoers verandert omdat nominale wisselkoers verandert, of omdat prijzen van goederen in verschillende landen veranderen

3. Factoren die de prijsvorming beïnvloeden 3.1 De intrestvoeten in binnen- en buitenland 3.2 Verwachtingen en de rol van speculatie 3.3 Het prijsniveau in binnen- en buitenland 3.4 De economische activiteit in binnen- en buitenland

3.4 De economische activiteit in binnen- en buitenland Invoer en uitvoer van goederen en diensten, en dus resp. vraag naar en aanbod van buitenlandse deviezen, hangt af van economische activiteit in binnen- en buitenland Vb. activiteit in VS stijgt, terwijl Europa economisch stagneert Amerikaanse invoer stijgt Toename Europese uitvoer naar VS Aanbod dollars neemt toe Dollar deprecieert, euro apprecieert Ceteris paribus, want behalve op handelsstromen is er ook effect op kapitaalstromen

Figuur 22.5: effect van een toename van de economische activiteit in de VS op de wisselkoers van de USD wisselkoers van de USD in EUR A0 A1 V WK $ E0 WK $ E1 1 hoeveelheid USD

4. Wisselkoerssystemen 4.1 Korte historiek 4.2 Vaste wisselkoersen 4.3 Vlottende wisselkoersen 4.4 De eurozone: de voor- en nadelen van een muntunie

4.1 Korte historiek Gouden standaard, 1870-1914 Vaste waarde in goud Bretton Woods, na WOII tot 1973 Vaste wisselkoersen Na 1973 Yen, dollar, euro,…worden in principe overgelaten aan markt Soms interventies = geleid vlottende wisselkoersen Vaste WK blijven bestaan op beperkte schaal 1979 tot 1998: EMS Na 1999: eurozone

4. Wisselkoerssystemen 4.1 Korte historiek 4.2 Vaste wisselkoersen 4.3 Vlottende wisselkoersen 4.4 De eurozone: de voor- en nadelen van een muntunie

4.2 Vaste wisselkoersen Overheid legt officiële koers en marge rond pariteit vast Als koers te veel afwijkt, komt ze tussen Vb. vastgelegde pariteit 8 DKR voor 1 euro Bovengrens of plafondkoers: 8,5 DKR Benedengrens of bodemkoers: 7,5 DKR Tekort op Deense betalingsbalans Vraagoverschot CD naar euro’s Verminderen van deviezenreserves met CD Geldhoeveelheid neemt af: deflatoir beleid Betalingsbalanstekort kan duren zolang reserves niet uitgeput zijn. Maar: Speculatie en kapitaalvlucht Vaste WK loslaten Of pariteit en schommelingsmarges vergroten (= devaluatie)

4.2 Vaste wisselkoersen Devaluatie Overschot op betalingsbalans Ontvangsten op betalingsbalans bevorderen Uitvoer van goederen en diensten stimuleren Kapitaalinvoer stimuleren Uitgaven op betalingsbalans afremmen Invoer van goederen en diensten tegengaan Kapitaaluitvoer tegengaan Leidt tot minder internationale koopkracht Overschot op betalingsbalans Eigen munt door plafondkoers, buitenlandse munt door bodemkoers Deviezen aankopen Vb. Chinese interventies om renminbi niet te laten stijgen tegenover dollar: enorme dollarreserves Geldaanbod stijgt Inflatoire druk

Figuur 22.6: koersvorming bij vaste wisselkoersen, zonder en met interventie wisselkoers van de euro wisselkoers van de euro in Deense kronen in Deense kronen V A V A E bovengrens bovengrens WK€ = 8,5 WK€ = 8,5 E benedengrens benedengrens WK€ = 7,5 WK€ = 7,5 C D hoeveelheid EUR hoeveelheid EUR (a) z onder interventie (b) met interventie

4. Wisselkoerssystemen 4.1 Korte historiek 4.2 Vaste wisselkoersen 4.3 Vlottende wisselkoersen 4.4 De eurozone: de voor- en nadelen van een muntunie

4.3 Vlottende wisselkoersen Overheid komt niet tussenbeide Wijzigingen in wisselkoersen hebben geen interne monetaire repercussies Betere controle over binnenlandse geldhoeveelheid Geen betalingsbalansproblemen Vb. inkrimping export zorgt voor stijging wisselkoers, en depreciatie nationale munt Verlies van internationale koopkracht

4. Wisselkoerssystemen 4.1 Korte historiek 4.2 Vaste wisselkoersen 4.3 Vlottende wisselkoersen 4.4 De eurozone: de voor- en nadelen van een muntunie

4.4 De eurozone: de voor- en nadelen van een muntunie 1 januari 1999: introductie euro Euro kan vrij bewegen ten opzichte van andere wereldmunten Deelnemende landen stappen aan vaste, onherroepelijke wisselkoers in de euro Golf van optimisme bij introductie Stabiliteit en voorspelbaarheid Geen competitieve devaluaties Geen wisselkoersrisico Minder transactiekosten Meer transparantie … Euro vereenvoudigt handel en kapitaalverkeer Stabiele inflatieverwachtingen Rentevoeten convergeren

4.4 De eurozone: de voor- en nadelen van een muntunie Eurocrisis eind 2009 bracht nadelen op de voorgrond Nominale wisselkoers is niet langer een instrument in het economisch beleid Devaluatie om concurrentiepositie te herstellen en betalingsbalansproblemen op te lossen is uitgesloten Vb. Griekenland Concurrentiekracht herstellen kan enkel via ‘interne devaluatie’ Via lagere lonen en prijzen Pijnlijk en traag aanpassingsmechanisme Sociaal protest