“Stresstest” Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht Dordrecht, Rein-Aart van Vugt 13 December 2017

Voorzieningen-niveau Waar draait het om? Voorzieningen-niveau Financiële positie Lokale lasten

Uitgangspunten stresstest Hoofdzakelijk op basis van openbare bronnen: Begroting Jaarrekening CBS-statistieken Atlas van de lokale lasten Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) Publicaties schuldpositie Nederlandse gemeenten VNG Ranking op basis van: Landelijke normen van VNG Vergelijking benchmarkgemeenten Voorzieningen-niveau Financiële positie Lokale lasten

Financieel gezond Financiële positie: “Het vermogen van een gemeente in relatie tot de exploitatie, met inachtneming van de risico’s” Dat is: - Breder dan reserves - Breder dan het weerstandsvermogen - Ook de toekomstige reguliere exploitatielasten ► En…dus niet uit de balans af te leiden; daarom de paragrafen

Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk (Stresstest) Financiële strategie Financiële positie 1 3 2 EMU-saldo Wet Hof Sluitende begroting Weerstandsvermogen Risico’s Weerstandscapaciteit Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk (Stresstest)

De indicatoren Indicator Schuldpositie Reservepositie Aanwending externe financiering Nog te dekken kapitaallasten in de toekomst Voorzieningen Garantstellingen Rentelasten Grondexploitatie Begroting 2017 - 2020 Reserve-ontwikkeling EMU Saldo Verbonden partijen Realiteit begroting

Overall overzicht Risicoprofiel Klein Gemiddeld Groot Indicator Zeer gunstig Gunstig Neutraal Ongunstig Zeer ongunstig Lokale lasten Weerstandsvermogen Schuldpositie Aanwending externe financiering Reservepositie Verhouding activa/reserves Voorzieningen Gespaard voor onderhoud Rentelasten Rentelasten eigen financieringsmiddelen Rente (investeringen en grondexploitatie) Grondexploitaties Niet in exploitatie genomen gronden Begroting 2017 – 2020 EMU-saldo Structureel begrotingsevenwicht Verbonden partijen Realiteit begroting Risicoprofiel Klein Gemiddeld Groot

Lokale lasten 2017 Gemeente Gem. WOZ-waarde tarief OZB OZB eigenaar Riool eig./gebr. Afvalstoffenh. Totaal Rang nr. Drechtsteden Alblasserdam 194.000 0,1295 257 185 339 781 260 Dordrecht 158.000 0,1257 204 173 271 649 60 Hardinxveld-Giessendam 217.000 0,1345 298 247 242 783 266 H.I. Ambacht 215.000 0,1388 307 177 315 799 289 Papendrecht 169.000 0,1305 253 134 634 45 Sliedrecht 174.000 0,1030 228 195 608 26 Zwijndrecht 167.000 0,1346 232 275 342 827 319 Referentiegemeenten Alkmaar 183.000 0,0960 181 130 261 572 8 Breda 225.000 0,1012 238 203 309 750 206 Delft 180.000 0,1545 286 217 343 845 Haarlem 228.000 0,1116 279 142 322 743 186 Leiden 209.000 0,1623 355 125 280 760 226 Landelijk gemiddelde 0,1237 192 723

Schuldenpositie Dordrecht Debt Ratio 59% 80% 41% 45% 48% 50% Landelijk gemiddelde Kritische norm Dordrecht 2016 2011 2012 2013 2014 2015 Debt Ratio 59% 80% 41% 45% 48% 50% Netto schuld/ Exploitatie 135% 28% 39% 43% 51% Netto schuld/ Balanstotaal 14% 20% 25% 27% Schuld-evolutie per inwoner € 40 € 309 € 467 € 255 € 211 € 30 € 22 Netto schuld per inwoner € 1.968 € 1.059 € 1.525 € 1.781 € 1.992 € 2.022 € 2.044

Schuldenpositie 2016 Referentiegemeenten Debt Ratio 53% 80% 73% 70% Kritische norm Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Debt Ratio 53% 80% 73% 70% 72% 50% 82% 43% Netto schuld/ Exploitatie 135% 100% 41% 60% 96% Netto schuld/ balanstotaal 26% 63% 35% 40% 27% 33% Schuld- evolutie - € 259 - € 39 - € 2 € 101 € 26 - € 205 € 380 Netto schuld per inwoner € 2.043 € 3.270 € 1.449 € 2.147 € 2.044 € 3.134 € 2.024

Schuldenpositie 2016 Drechtsteden 59% 80% 74% 50% 68% 82% 67% 49% 75% Landelijk gemiddelde Kritische norm Alblasser-dam Dordrecht Hardinx. -Giesendam Hendrik-Ido-Ambacht Papen-drecht Sliedrecht Zwijndrecht Debt Ratio 59% 80% 74% 50% 68% 82% 67% 49% 75% Netto schuld/ Exploitatie 135% 87% 99% 179% 78% 38% 98% Netto schuld/ balanstotaal 39% 62% 27% 58% 69% 52% 33% 56% Schuld-evolutie € 40 - € 45 € 26 € 39 - € 266 € 190 € 45 € 55 Netto schuld per inwoner € 1.968 € 1.949 € 2.044 € 2.138 € 4.175 € 2.286 € 967 € 2.678

Reserves Gemeente Dordrecht Dordrecht Bedragen x € 1 mln. 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Algemene reserve 37,4 35,9 18,1 15,8 25,3 15,9 26,2 Bestemmingsreserve 476,8 458,0 452,5 413,4 400,0 393,7 398,8 Resultaat na bestemming 9,2 26,0 10,2 8,8 22,9 4,6 Totaal eigen vermogen 523,4 519,9 480,8 438,0 434,5 432,5 429,7 Eigen vermogen in % van balans 61% 56% 53% 51% 49% Eigen vermogen in % van de exploitatie 115% 116% 103% 90% 108% 92% 88% Balanstotaal 852,8 896,6 898,9 860,4 885,0 886,8 885,7 Totaal exploitatie (excl. storting reserves) 453,2 447,9 468,4 489,2 402,3 468,5 487,9

Reserves 2016 Referentiegemeenten Alkmaar Breda Delft Dordrecht Bedragen x € 1 mln. Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Algemene reserve 33,7 101,1 72,7 26,2 64,8 32,1 Bestemmingsreserve 92,3 36,5 44,6 398,8 29,3 341,7 Resultaat na bestemming 10,3 26,9 24,3 4,6 7,6 3,0 Totaal eigen vermogen 163,3 164,5 141,5 429,7 101,7 376,7 Eigen vermogen in % van balans 25% 22% 26% 49% 15% 51% Eigen vermogen in % van de exploitatie 39% 88% 20% 76% Eigen vermogen per inwoner € 1.267 € 906 € 1.401 € 3.617 € 643 € 3.074 Landelijk gemiddelde: € 1.776 per inwoner 100.000+ gemeenten: € 1.500 per inwoner

Hardinxveld- Giesendam Reserves 2016 Drechtsteden Bedragen x € 1 mln. Alblasserdam Dordrecht Hardinxveld- Giesendam Hendrik-Ido-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht Algemene reserve 6,6 26,2 3,0 15,5 9,2 5,7 26,1 Bestemmingsreserve 7,5 398,8 12,7 8,7 14,1 19,7 4,5 Resultaat na bestemming 1,6 4,6 1,8 3,7 9,9 8,2 Totaal eigen vermogen 15,8 429,7 17,5 23,9 33,2 29.1 38,8 Eigen vermogen in % van balans 25% 49% 27% 16% 23% 43% 18% Eigen vermogen in % van de exploitatie 35% 88% 45% 41% 32% Eigen vermogen per inwoner € 790 € 3.617 € 984 € 947 € 1.028 € 1.174 € 873 Landelijk gemiddelde: € 1.776 per inwoner Drechtsteden: € 2.059 per inwoner

Aanwending externe financiering Dordrecht 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Langlopende schulden 244,9 288,1 285,2 339,9 329,2 315,2 Werkkapitaal (vlottende passiva -/- vlottende activa excl. grex) 28,0 29,0 62,4 25,0 37,9 36,8 Externe financiering 272,9 317,1 347,5 364,9 367,2 352,0 Kapitaalverstrekking deelnemingen 19,7 19,9 Uitgezette leningen 48,9 48,5 47,7 41,6 38,9 35,5 Overige uitzettingen > 1 jaar 98,1 87,3 88,2 86,9 88,3 73,6 Grondexploitaties 134,1 116,2 65,5 72,4 70,2 40,8 Bijdrage aan activa in eigendom derden 1,5 1,3 1,2 1,0 Inzet financiering FVA en GREX 302,3 273,1 222,6 222,2 218,1 169,6 Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau -/- 29,4 44,0 124,9 142,7 149,1 182,4 (Im)materiële vaste activa 501,3 539,7 571,0 589,2 626,8 Externe financiering in % materiële vaste activa -/- 6% 8% 22% 24% 25% 29% +79,1 -/- 93,3 + 125,5 Reserves -/- 93,7

Risicoprofiel Dordrecht 2012-2017 (x € 1 mln.) 2012 2013 2014 2015 2016 B 2017 B 2018 Weerstandscapaciteit (WC) 30,9 35,2 46,3 38,3 40,5 37,5 23,3 Risicoprofiel (RP) 78,2 28,4 25,1 21,8 24,1 19,8 22,8 Ratio WC/RP 0,40 1,24 1,8 1,7 1,9 1,0

Risicoprofiel - Referentiegemeenten Bedragen X € 1,0 mln. Jaarrekening 2016 Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Weerstandscapaciteit (WC) 33,7 103,6 86,4 40,5 27,5 32,1 Risicoprofiel (RP) 14,1 57,9 36 24,1 12,3 15,7 Ratio WC/RP 2,4 1,8 1,7 2,2 2,0 Landelijk gemiddelde: 1,9 2,5 100.000+ gemeenten:

Risicoprofiel - Drechtsteden Bedragen X € 1,0 mln. Jaarrekening 2016 Alblasser-dam Dordrecht Hardinxveld-Giessendam Hendrik-Ido-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht Weerstandscapaciteit (WC) 8,0 40,5 2,8 18,0 16,8 26,0 Risicoprofiel (RP) 2,7 24,1 2,2 1,5 4,9 2,9 9,6 Ratio WC/RP 3,0 1,7 1,3 12,0 3,4 Landelijk gemiddelde: 1,9 2,5 Drechtsteden gemeenten:

Relatie saldo begroot versus realisatie

Samenvatting financiële positie gemeente Dordrecht 2016 Lokale lasten voor de burger Reserves van de gemeente Schulden van de gemeente Lokale lasten 2016 (meerpersoonshuishouden) Gemeente Dordrecht: € 644 Landelijk gemiddelde: € 723 Plaats op de Coelo-lijst: 59 Reserves (per inwoner) Gemeente Dordrecht 2016: € 3.617 Gemeente Dordrecht 2015: € 3.637 Landelijk gemiddelde 2016: € 1.776 Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2016: € 1.500 Toename netto schulden (per inwoner) Gemeente Dordrecht 2012 - 2016: € 519 Gemeente Dordrecht 2012 - 2015: € 493 Landelijk gemiddelde 2012 - 2016: € 201 Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2012 - 2016: € 211 Reserves en voorzieningen per inwoner Gemeente Dordrecht 2016: € 3.745 Gemeente Dordrecht 2015: € 3.705 Landelijk gemiddelde 2016: € 2.081 Gemiddelde gemeente 100.000+ inwoners 2016: € 1.748 Bruto schulden (per inwoner) Gemeente Dordrecht 2016: € 3.711 Gemeente Dordrecht 2015: € 3.753 Landelijk gemiddelde 2016: € 3.026 Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2016: € 3.664 Lasten voor de toekomst van de gemeente Voorraad gronden (per inwoner) Gemeente Dordrecht 2016: € 348 Gemeente Dordrecht 2015: € 594 Landelijk gemiddelde 2016: € 407 Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2016: € 583 Weerstandsvermogen 2016 Risicoprofiel: 24,1 mln. Weerstandscapaciteit: 40,5 mln. Weerstandsratio: 1,7 Debt ratio Gemeente Dordrecht 2016: 50% Gemeente Dordrecht 2015: 50% Landelijk gemiddelde 2016: 59% Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2016: 68% Risicoprofiel per inwoner Gemeente Dordrecht 2016: € 203 Gemeente Dordrecht 2015: € 183 Landelijk gemiddelde 2016: € 216 Gemiddelde 100.000+ gemeenten: € 215 Lasten van investeringen nog te dekken in de toekomst (per inwoner) Gemeente Dordrecht 2016: € 1.659 Gemeente Dordrecht 2015: € 1.319 Landelijk gemiddelde 2016: € 1.696 Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2016: € 2.138 Netto schulden (per inwoner) Gemeente Dordrecht 2016: € 2.044 Gemeente Dordrecht 2015: € 2.018 Landelijk gemiddelde 2016: € 1.968 Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2016: € 2.534 Weerstandscapaciteit per inwoner Gemeente Dordrecht 2016: € 341 Gemeente Dordrecht 2015: € 322 Landelijk gemiddelde: € 535 Gemiddelde 100.000+ gemeenten: € 525 Percentage investeringen gefinancierd met schulden Gemeente Dordrecht 2016: 29% Gemeente Dordrecht 2015: 25% Landelijk gemiddelde 2016: 42% Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2016: 52% Ontwikkeling reserves (per inwoner) Gemeente Dordrecht 2012 - 2016: -/- € 431 Gemeente Dordrecht 2012 - 2015: -/- € 407 Landelijk gemiddelde 2012 - 2016: € 6 Gemiddelde 100.000+ gemeenten 2012 - 2016: -/- € 66 Colofon: Slechter dan gemiddeld Beter dan gemiddeld Gemiddeld Begroting 2017 Saldo van baten en lasten 2017: -/- € 8,0 mln. EMU-saldo 2016: -/- 26,0 mln. (referentiewaarde -/- € 17,9 mln)

“Stresstest” Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht Bijlagen

Algemene indicatoren - referentie Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Aantal inwoners 107.615 181.611 101.034 118.801 158.140 122.561 “Groene druk” (< 20 jaar) 35,5% 36,6% 28,2% 37,6% 35,8% 29,6% “Grijze druk” (≥ 65 jaar) 29,4% 28,7% 22,8% 30,0% 27,2% 21,2% Centrumfunctie Sterk Redelijk Sociale structuur Matig Oppervlakte (km2) 117,4 128,7 24,1 99,5 32,1 23,3 Oppervlakte land (km2) 110,5 126,0 22,8 78,6 29,2 22,0 Oppervlakte water (km2) 6,9 2,7 1,2 20,9 2,9 1,3 Lengte wegen (km) 526 943 275 481 425 336 Lokale lasten 2016 (meer.pers.huish.) 562 741 831 644 761 752 Ranglijst Coelo 2016 7 193 328 59 234 215 Gemiddeld inkomen per huishouden 34.600 37.200 33.300 34.100 36.200 35.500 Aantal mensen per huishouden 2,10 2,06 1,76 2,14 2,04 1,82 Gemiddelde WOZ-waarde 183.000 225.000 180.000 158.000 228.000 209.000

Algemene indicatoren - Drechtsteden Alblasser-dam Dordrecht Hardinx-veld- Giesendam Hendrik-Ido-Ambacht Papen-drecht Sliedrecht Zwijn-drecht Aantal inwoners 24.985 118.801 17.774 29.408 32.248 24.968 44.454 “Groene druk” (< 20 jaar) 47,8% 37,6% 47,6% 46,8% 41,4% 42,9% 39,0% “Grijze druk” (≥ 65 jaar) 35,2% 30,0% 32,4% 28,5% 36,9% 33,6% 38,6% Centrumfunctie Weinig Sterk Redelijk Sociale structuur Goed Matig Oppervlakte (km2) 10,1 99,5 19,4 11,9 10,8 14,0 22,8 Oppervlakte land (km2) 8,8 78,6 16,9 10,6 9,4 12,8 20,4 Oppervlakte water (km2) 1,3 20,9 2,4 1,4 1,2 Lengte wegen (km) 76 481 83 116 124 93 203 Lokale lasten 2016 (meer.pers.huish.) 782 644 778 797 751 608 807 Ranglijst Coelo 2016 264 59 258 288 210 26 302 Gemiddeld inkomen per huishouden 37.500 34.100 39.200 41.400 38.200 35.800 35.900 Aantal mensen per huishouden 2,46 2,14 2,56 2,52 2,29 2,34 2,21 Gemiddelde WOZ-waarde 194.000 158.000 217.000 215.000 169.000 174.000 167.000

Lokale lasten 2017 Gemeente Gem. WOZ-waarde tarief OZB OZB eigenaar Riool eig./gebr. Afvalstoffenh. Totaal Rang nr. Drechtsteden Alblasserdam 194.000 0,1295 257 185 339 781 260 Dordrecht 158.000 0,1257 204 173 271 649 60 Hardinxveld-Giessendam 217.000 0,1345 298 247 242 783 266 H.I. Ambacht 215.000 0,1388 307 177 315 799 289 Papendrecht 169.000 0,1305 253 134 634 45 Sliedrecht 174.000 0,1030 228 195 608 26 Zwijndrecht 167.000 0,1346 232 275 342 827 319 Referentiegemeenten Alkmaar 183.000 0,0960 181 130 261 572 8 Breda 225.000 0,1012 238 203 309 750 206 Delft 180.000 0,1545 286 217 343 845 Haarlem 228.000 0,1116 279 142 322 743 186 Leiden 209.000 0,1623 355 125 280 760 226 Landelijk gemiddelde 0,1237 192 723

Risicoprofiel Dordrecht 2012-2017 (x € 1 mln.) 2012 2013 2014 2015 2016 B 2017 B 2018 Weerstandscapaciteit (WC) 30,9 35,2 46,3 38,3 40,5 37,5 23,3 Risicoprofiel (RP) 78,2 28,4 25,1 21,8 24,1 19,8 22,8 Ratio WC/RP 0,40 1,24 1,8 1,7 1,9 1,0

Risicoprofiel - Referentiegemeenten Bedragen X € 1,0 mln. Jaarrekening 2016 Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Weerstandscapaciteit (WC) 33,7 103,6 86,4 40,5 27,5 32,1 Risicoprofiel (RP) 14,1 57,9 36 24,1 12,3 15,7 Ratio WC/RP 2,4 1,8 1,7 2,2 2,0 Landelijk gemiddelde: 1,9 2,5 100.000+ gemeenten:

Risicoprofiel - Drechtsteden Bedragen X € 1,0 mln. Jaarrekening 2016 Alblasser-dam Dordrecht Hardinxveld-Giessendam Hendrik-Ido-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht Weerstandscapaciteit (WC) 8,0 40,5 2,8 18,0 16,8 26,0 Risicoprofiel (RP) 2,7 24,1 2,2 1,5 4,9 2,9 9,6 Ratio WC/RP 3,0 1,7 1,3 12,0 3,4 Landelijk gemiddelde: 1,9 2,5 Drechtsteden gemeenten:

Schuldenpositie Dordrecht Debt Ratio 59% 80% 41% 45% 48% 50% Landelijk gemiddelde Kritische norm Dordrecht 2016 2011 2012 2013 2014 2015 Debt Ratio 59% 80% 41% 45% 48% 50% Netto schuld/ Exploitatie 135% 28% 39% 43% 51% Netto schuld/ Balanstotaal 14% 20% 25% 27% Schuld-evolutie per inwoner € 40 € 309 € 467 € 255 € 211 € 30 € 22 Netto schuld per inwoner € 1.968 € 1.059 € 1.525 € 1.781 € 1.992 € 2.022 € 2.044

Schuldenpositie 2016 Referentiegemeenten Debt Ratio 53% 80% 73% 70% Kritische norm Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Debt Ratio 53% 80% 73% 70% 72% 50% 82% 43% Netto schuld/ Exploitatie 135% 100% 41% 60% 96% Netto schuld/ balanstotaal 26% 63% 35% 40% 27% 33% Schuld- evolutie - € 259 - € 39 - € 2 € 101 € 26 - € 205 € 380 Netto schuld per inwoner € 2.043 € 3.270 € 1.449 € 2.147 € 2.044 € 3.134 € 2.024

Schuldenpositie 2016 Drechtsteden 59% 80% 74% 50% 68% 82% 67% 49% 75% Landelijk gemiddelde Kritische norm Alblasser-dam Dordrecht Hardinx. -Giesendam Hendrik-Ido-Ambacht Papen-drecht Sliedrecht Zwijndrecht Debt Ratio 59% 80% 74% 50% 68% 82% 67% 49% 75% Netto schuld/ Exploitatie 135% 87% 99% 179% 78% 38% 98% Netto schuld/ balanstotaal 39% 62% 27% 58% 69% 52% 33% 56% Schuld-evolutie € 40 - € 45 € 26 € 39 - € 266 € 190 € 45 € 55 Netto schuld per inwoner € 1.968 € 1.949 € 2.044 € 2.138 € 4.175 € 2.286 € 967 € 2.678

Reserves Gemeente Dordrecht Dordrecht Bedragen x € 1 mln. 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Algemene reserve 37,4 35,9 18,1 15,8 25,3 15,9 26,2 Bestemmingsreserve 476,8 458,0 452,5 413,4 400,0 393,7 398,8 Resultaat na bestemming 9,2 26,0 10,2 8,8 22,9 4,6 Totaal eigen vermogen 523,4 519,9 480,8 438,0 434,5 432,5 429,7 Eigen vermogen in % van balans 61% 56% 53% 51% 49% Eigen vermogen in % van de exploitatie 115% 116% 103% 90% 108% 92% 88% Balanstotaal 852,8 896,6 898,9 860,4 885,0 886,8 885,7 Totaal exploitatie (excl. storting reserves) 453,2 447,9 468,4 489,2 402,3 468,5 487,9

Reserves 2016 Referentiegemeenten Alkmaar Breda Delft Dordrecht Bedragen x € 1 mln. Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Algemene reserve 33,7 101,1 72,7 26,2 64,8 32,1 Bestemmingsreserve 92,3 36,5 44,6 398,8 29,3 341,7 Resultaat na bestemming 10,3 26,9 24,3 4,6 7,6 3,0 Totaal eigen vermogen 163,3 164,5 141,5 429,7 101,7 376,7 Eigen vermogen in % van balans 25% 22% 26% 49% 15% 51% Eigen vermogen in % van de exploitatie 39% 88% 20% 76% Eigen vermogen per inwoner € 1.267 € 906 € 1.401 € 3.617 € 643 € 3.074 Landelijk gemiddelde: € 1.776 per inwoner 100.000+ gemeenten: € 1.500 per inwoner

Hardinxveld- Giesendam Reserves 2016 Drechtsteden Bedragen x € 1 mln. Alblasserdam Dordrecht Hardinxveld- Giesendam Hendrik-Ido-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht Algemene reserve 6,6 26,2 3,0 15,5 9,2 5,7 26,1 Bestemmingsreserve 7,5 398,8 12,7 8,7 14,1 19,7 4,5 Resultaat na bestemming 1,6 4,6 1,8 3,7 9,9 8,2 Totaal eigen vermogen 15,8 429,7 17,5 23,9 33,2 29.1 38,8 Eigen vermogen in % van balans 25% 49% 27% 16% 23% 43% 18% Eigen vermogen in % van de exploitatie 35% 88% 45% 41% 32% Eigen vermogen per inwoner € 790 € 3.617 € 984 € 947 € 1.028 € 1.174 € 873 Landelijk gemiddelde: € 1.776 per inwoner Drechtsteden: € 2.059 per inwoner

Ontwikkeling reserves 2010-2020 (o.b.v. meerjarenbegroting 2017-2020) Dordrecht (x €1.000) 2015 2016 2017 (B) 2018 (B) 2019 (B) 2020 (B) Reserve 1 januari 434,5 432,5 429,7 421,7 419,1 420,4 Gerealiseerd totaal saldo van baten en lasten - 2,0 - 2,8 - 8,0 - 2,6 1,3 13,5 Reserves 31 december 433,9 Eigen vermogen per inwoner 2020 € 3.652

Grondexploitaties – Bouwgronden in exploitatie

Relatie saldo begroot versus realisatie

Verbonden partijen Criteria volgende sheet: Algemeen: Groot financieel belang Dynamische omgeving (wijzigingen wetgeving etc.) Politieke gevoeligheid Mogelijkheid tot sturing vanuit de gemeente Financieel: Risico op (nadelige) afrekeningen Resultaten uit het verleden Beheersing: - (Geschat) risico met betrekking tot kwaliteit interne beheersing bij verbonden partijen

Verbonden partijen Verbonden partij Risico-profiel: Algemeen Financieel (Geschat) risico met betrekking tot kwaliteit interne beheersing bij verbonden partij GR Drechtsteden (SDD, SCD, GBD) - SDD Hoog Middel - SCD Middel/Laag - GBD Laag ROM-D Drechtwerk Dienst Gezondheid en Jeugd Veiligheidsregio Omgevingsdienst

Aanwending externe financiering Dordrecht 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Langlopende schulden 244,9 288,1 285,2 339,9 329,2 315,2 Werkkapitaal (vlottende passiva -/- vlottende activa excl. grex) 28,0 29,0 62,4 25,0 37,9 36,8 Externe financiering 272,9 317,1 347,5 364,9 367,2 352,0 Kapitaalverstrekking deelnemingen 19,7 19,9 Uitgezette leningen 48,9 48,5 47,7 41,6 38,9 35,5 Overige uitzettingen > 1 jaar 98,1 87,3 88,2 86,9 88,3 73,6 Grondexploitaties 134,1 116,2 65,5 72,4 70,2 40,8 Bijdrage aan activa in eigendom derden 1,5 1,3 1,2 1,0 Inzet financiering FVA en GREX 302,3 273,1 222,6 222,2 218,1 169,6 Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau -/- 29,4 44,0 124,9 142,7 149,1 182,4 (Im)materiële vaste activa 501,3 539,7 571,0 589,2 626,8 Externe financiering in % materiële vaste activa -/- 6% 8% 22% 24% 25% 29%

Aanwending externe financiering 2016 - Referentiegemeenten Bedragen x 1 mln. Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden   Langlopende schulden 345,2 379,0 307,0 315,2 486,3 183,2 Werkkapitaal (vlottende passiva-vlottende activa) (19,0) 67,5 (3,9) 36,7 26,2 73,1 Externe financiering 364,2 446,5 303,1 352,0 512,4 256,2 Kapitaalverstrekking deelnemingen 1,1 2,1 1,3 19,7 12,5 10,0 Uitgezette leningen 12,3 183,3 86,2 35,5 12,6 8,2 Overige uitzettingen > 1 jaar - 73,6 4,2 Grondexploitaties 35,6 62,1 20,5 40,8 8,0 13,1 Bijdrage aan activa in eigendom derden Inzet financiering FVA en GREX 49,0 247,5 108,0 169,6 37,3 31,3 Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau 199,0 195,1 182,4 475,1 224,9 Materiële vaste activa 467,2 424,7 348,2 626,8 596,0 644,6 Externe financiering in % materiële vaste activa 67% 47% 56% 29% 80% 35%

Aanwending externe financiering 2016 - Drechtsteden Bedragen x 1 mln. Alblasser-dam Dordrecht Hardinxveld-Giessendam Hendrik-Ido-Ambacht Papen-drecht Sliedrecht Zwijndrecht Langlopende schulden 41,5 315,2 36,3 133,0 57,6 24,3 112,7 Werkkapitaal (vlottende passiva - vlottende activa) (0,9) 36,7 2,9 (1,8) 26,4 1,9 13,9 Externe financiering 40,6 352,0 39,2 131,2 84,0 26,2 126,6   Kapitaalverstrekking deelnemingen 0,6 19,7 1,0 0,7 1,8 1,2 1,6 Uitgezette leningen 35,5 8,4 10,1 2,1 3,5 Overige uitzettingen > 1 jaar 0,1 73,6 - 0,2 4,0 Grondexploitaties 7,5 40,8 10,6 85,1 14,4 0,8 Bijdrage aan activa in eigendom derden Inzet financiering FVA en GREX 9,8 169,6 12,9 94,2 26,5 4,1 12,1 Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau 30,8 182,4 26,3 37,0 57,5 22,2 114,5 Materiële vaste activa 46,9 626,8 47,4 68,6 104,7 59,1 166,9 Externe financiering in % materiële vaste activa 66% 29% 55% 54% 38% 69%

Structureel begrotingsevenwicht. (o. b. v Structureel begrotingsevenwicht? (o.b.v. Meerjarenbegroting 2018 – 2021) Bedragen x € 1 mln 2017 2018 2019 2020 2021 Totaal saldo van baten en lasten (a) -/- 10,6 -/- 15,9 1,3 7,1 4,2 Incidentele lasten 30,1 26,8 11,2 3,9 7,4 Incidentele baten 20,0 21,2 13,2 8,8 Saldo incidentele lasten en baten (b) 10,1 -/- 5,5 2,0 4,9 0,3 Structurele inzet reserves (c) -/- 17,1 5,1 3,0 Saldo (a + b + c) -/- 11,1 -38,5 4,6 17,1 7,5 Materieel evenwicht (saldo a + b + c = > 0) ? Nee Ja ja

Nog te dekken kapitaallasten in de toekomst – Gemeente Dordrecht 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 (im)materiële vaste activa -/- reserves -/- 48,2 -/- 18,6 58,8 133,0 154,8 156,8 197,1 (im)materiële vaste activa -/- reserves in % van de exploitatie excl. stortingen reserves) -/- 11% -/- 4% 13% 27% 38% 33% 40% (im)materiële vaste activa -/- reserves per inwoner -/- € 405 -/- € 157 € 495 € 1.119 € 1.304 € 1.319 € 1.659

Nog te dekken kapitaallasten in de toekomst 2016- Referentiegemeenten Bedragen x 1 mln. Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden (im)materiële vaste activa -/- reserves 330,9 260,2 206,7 197,1 494,3 267,8 (im)materiële vaste activa -/- reserves in % van de exploitatie (excl. stortingen reserves) 94% 40% 58% 96% 54% (im)materiële vaste activa -/- reserves per inwoner 3.075 1.433 2.045 1.659 3.126 2.185 (im)materiële vaste activa -/- reserves per inwoner 2016 Landelijk: € 1.696 100.000+ gemeenten: € 2.138

Nog te dekken kapitaallasten in de toekomst 2016- Drechtsteden Alblasser-dam Dordrecht Hardinx-veld-Giessen-dam Hendrik-Ido-Ambacht Papen-drecht Sliedrecht Zwijn-drecht (im)materiële vaste activa -/- reserves 31,1 197,1 29,9 40,7 71,6 29,7 128,1 (im)materiële vaste activa -/- reserves in % van de exploitatie (excl. stortingen reserves) 69% 40% 78% 59% 76% 47% 106% (im)materiële vaste activa -/- reserves per inwoner 1.558 1.659 1.684 1.386 2.220 1.188 2.881 (im)materiële vaste activa -/- reserves per inwoner 2016 Landelijk: € 1.696 Drechtsteden: € 1.837

Rente (begroting 2017) Rentekosten leningen 10,4 Renteopbrengsten uitgezette leningen 3,8 Netto rentekosten 6,6 Rentekosten eigen financieringsmiddelen 12,3 Waarvan toegevoegd aan reserves/voorzieningen Waarvan ten gunste van exploitatie - Totale rentelasten (netto) 18,9 Totale rentelasten (netto) in % van de exploitatie 4,4% Rente ten laste van de grondexploitatie 1,3 Rente ten laste van de taakvelden (exploitatie) 19,6 Renteresultaat -/- 2,0 Per saldo ten laste van de exploitatie 17,6 Out of pocket rentekosten

Solvabiliteit Dordrecht 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Solvabiliteit I (eigen vermogen in % van de balans) 66% 61% 58% 53% 51% 49% Solvabiliteit II (eigen vermogen + voorzieningen in een % van de balans) 68% 63% 59% 55% 52% 50% Landelijk gemiddelde: 35% 100.000+ gemeenten: 28% Solvabiliteit I 41% 32% Solvabiliteit II

Solvabiliteit 2016 - referentiegemeenten   Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Solvabiliteit I (eigen vermogen in % van de balans) 25% 22% 26% 49% 15% 51% Solvabiliteit II (eigen vermogen + voorzieningen in een % van de balans) 27% 30% 28% 50% 18% 57% Landelijk gemiddelde: 35% 100.000+ gemeenten: 28% Solvabiliteit I 41% 32% Solvabiliteit II

Solvabiliteit 2016 - Drechtsteden   Alblasser-dam Dordrecht Hardinxveld- Giesendam Hendrik-Ido-Ambacht Papen-drecht Sliedrecht Zwijn-drecht Solvabiliteit I (eigen vermogen in % van de balans) 25% 49% 27% 16% 23% 41% 18% Solvabiliteit II (eigen vermogen + voorzieningen in een % van de balans) 26% 50% 32% 33% 51% Landelijk gemiddelde: 35% 100.000+ gemeenten: 28% Solvabiliteit I 41% 32% Solvabiliteit II

Voorzieningen 2016 9,7 1,1 Dordrecht 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Voorzieningen 1 januari 13,7 9,7 10,8 14,8 8,0 12,1 8,1 Mutaties -/- 4,0 1,1 4,0 -/- 6,8 3,1 7,2 Voorzieningen 31 december 15,3 - verplichtingen en risico's 0,0 3,2 3,7 10,0 - onderhoud 9,4 7,6 6,7 9,6 2,7 3,4 - door derden beklemde middelen 0,3 - 1,4 1,7 1,8

Voorzieningen 2016 - referentiegemeenten Bedragen x € 1 mln. Alkmaar Breda Delft Dordrecht Haarlem Leiden Voorzieningen 1 januari 16,6 61,3 14,2 8,1 20,1 44,1 Mutaties (0,8) (0,1) (2,6) 7,1 (0,9) (1,2) Voorzieningen 31 december 15,8 61,2 11,6 15,3 19,2 42,9   - verplichtingen en risico's 5,1 33,2 4,6 10,0 17,1 9,3 - onderhoud - 28,0 6,2 3,4 31,4 - door derden beklemde middelen 10,7 0,8 1,8 2,1 2,3

Voorzieningen 2016 - Drechtsteden   Alblasser-dam Dordrecht Hardinxveld- Giesendam Hendrik-Ido-Ambacht Papen-drecht Sliedrecht Zwijn-drecht Voorzieningen 1 januari 2,4 8,1 3,6 3,5 16,7 6,3 12,8 Mutaties (1,7) 7,1 (0,0) 0,2 (2,6) 1,2 0,8 Voorzieningen 31 december 0,6 15,3 3,7 14,1 7,5 13,6 - verplichtingen en risico's 10,0 0,1 7,0 1,7 11,8 - onderhoud 0,4 3,4 - 1,3 3,1 1,8 - door derden beklemde middelen 5,7 2,7