Routekaart naar CO2-neutraal RVO door W/E en Woonbond 22 november 2017, Early Bird Meeting Westerbork Routekaart naar CO2-neutraal RVO door W/E en Woonbond Jaap van Leeuwen (Woonbond) Thijs Kurstjens (W/E adviseurs)

Energiecoaches in Drenthe Twee parallelle trajecten in 2017 en 2018: Koop: advies en energiecoaching voor eigenaar bewoners (NMF en energie cooperaties) Huur: 30 energiecoaches per jaar in 3 trainingen (Woonbond) Doel: lokale afstemming van de inzet van energiecoaches Drents Energie Loket Nieuwste onderzoek: Verhuurders hebben te hard aan de rem getrokken en bouwen een enorm groot eigen vermogen op. Kortom: er is ruimte (afhankelijk v/d verhuurder) om: Huren laag te houden, huurverhoging jaarlijks te beperken meer te investeren in onderhoud en energiebesparing Korto Verhuurderheffing Onderzoek van de Woonbond onder een derde van de huursector (juli 2013): 2/3 van alle woningcorporaties maakt pas op de plaats of stopt met investeringen in energiebesparing. Op de vraag of men in 2020 gemiddeld label B denkt te kunnen halen antwoord slechts 14 % helemaal positief. Omgerekend naar woningaantallen verwacht 54 % nu zeker niet aan die doelstelling te kunnen voldoen in 2020. De rest is onzeker of weet het niet. Aedes is in een directe deal met minister Blok akkoord gegaan met de verhuurderheffing. Daarmee is de huursector de komende jaren verzekerd van forse jaarlijkse huurverhogingen. Energieakkoord Convenantsdoelstelling (label B 2020) nogmaals bevestigd. Er komt 400 miljoen euro vrij voor investeringen in energiebesparing in de huursector in de periode 2014-2017, maar pas in 2018 en 2019 uit te keren. Maatregelen richten op voorkomen en bestrijden van te hoge woonlasten en energiearmoede. Alle woningen zonder label krijgen een indicatief energielabel Warmtewet Geldt voor stadswarmte en collectieve energiesystemen ook voor blokverwarming Tarieven (ACM): het NMDA-principe geldt, de vraag is echter of huurders daarmee voldoende beschermd blijven tegen ongewenste prijsstijgingen Huurders net als bij servicekosten voldoende beroepsmogelijkheid houden Of de NMDA wel niet meer is (waarschijnlijk niet) Meldpuntwarmtewet.nl van de woonbond Energielabel Energielabel wordt vereenvoudigd, Er komt voor iedereen een vereenvoudigd indicatief label Dit is echter niet te gebruiken voor het WWS, die krijgt een energie-index Energie index (EPBD) krijgt andere berekening, isoleren scoort iets minder goed, installaties beter. Dat is in overeenstemming met de werkelijkheid. Kleur en letter verdwijnen uit index voor WWS. Wij hebben groot bezwaar, vooral vanwege de communicatie Woningwet Nieuwe woningwet, ligt al voor in de eerste kamer, daar is een wijziging op voorgesteld door het nieuwe kabinet, dat heet een novelle en die term zie je dus wel eens in het nieuws als het over wonen gaat Er gaat behoorlijk wat veranderen voor de corporaties, zoals welke activiteiten ze mogen uitvoeren Precieze einduitkomst is nog onzeker, wellicht dat de parlementaire enquête daar ook nog invloed op heeft Voor huurders is van groot belang dat de prestatieafspraken van 2 partijen naar 3 gaan: de huurders komen er bij Bovendien worden de afspraken minder vrijblijvend Dit zijn behoorlijk zekere onderdelen van de nieuwe wet, wij adviseren dat nieuwe colleges daar op voorsorteren en huurdersorganisaties de prestatieafspraken mee bepalen Huren, inkomen en energieprijsontwikkeling De koopkracht is de afgelopen jaren afgenomen, zeker in de huursector waar de huren in 2013 en 2014 veel harder stijgen dan de inflatie Energieprijzen stagneren Op de korte termijn is het verhaal van het terugverdienen minder gunstig dan voorheen Betaalbaarheid is het onderwerp van nu in de sector

Ontwikkeltraject RVO Lokale routekaart naar CO2-neutraal Ontwikkeling W/E adviseurs en RvG Praktijkcases: Actium Assen + Antares Venlo Groene huisvesters, Woonbond energiecafe Brede klankbordgroep:

Wat ontbreekt? Eenvoudig inzicht in de energiebesparingsopgave Aansluiting op lokale situatie Aansluiting op wat bewoners belangrijk vinden …een handig hulpmiddel!

Lokale routekaart naar CO2-neutraal

Lokale routekaart naar CO2-neutraal Ingreep 2 en jaartal Aantal, type en grootte van de lokale voorraad, incl. sloop-nieuwbouw Kwaliteit lokale voorraad Ingreep 1 en jaartal Samenvatting Kosten / baten CO2 emissie en reductie aflezen

CO2-convergentie

Energiekosten per woning

Investeringskosten per woning per jaar

Kortom Lokale routekaart naar CO2 –neutraal = Inzicht in de lokale verduurzamingsopgave Data van gemeente, corporatie(s) en huurder erin CO2 -emissies, energiekosten per woning, investeringskosten Eenvoudig, gebruiksvriendelijk Gevoel voor de bal in een oogopslag Hulpmiddel voor bij het juiste gesprek!

Routekaart naar CO2-neutraal Aanbod Woonbond instrument Routekaart (RVO) 2017-2018 Doel: Inzicht en begrip bij huurdersorganisatie en verhuurder Gezamenlijk draagvlak Verkenning van visies en scenario’s op CO2 neutrale voorraad Betaalbaarheid én woningkwaliteit nu en in de toekomst Middelen: Helder inzicht in woonlasten en financierbaarheid Verzamelen van informatie lokale partijen Link met SVB en MJOP Goed hulpmiddel bij prestatie afspraken Nieuwste onderzoek: Verhuurders hebben te hard aan de rem getrokken en bouwen een enorm groot eigen vermogen op. Kortom: er is ruimte (afhankelijk v/d verhuurder) om: Huren laag te houden, huurverhoging jaarlijks te beperken meer te investeren in onderhoud en energiebesparing Korto Verhuurderheffing Onderzoek van de Woonbond onder een derde van de huursector (juli 2013): 2/3 van alle woningcorporaties maakt pas op de plaats of stopt met investeringen in energiebesparing. Op de vraag of men in 2020 gemiddeld label B denkt te kunnen halen antwoord slechts 14 % helemaal positief. Omgerekend naar woningaantallen verwacht 54 % nu zeker niet aan die doelstelling te kunnen voldoen in 2020. De rest is onzeker of weet het niet. Aedes is in een directe deal met minister Blok akkoord gegaan met de verhuurderheffing. Daarmee is de huursector de komende jaren verzekerd van forse jaarlijkse huurverhogingen. Energieakkoord Convenantsdoelstelling (label B 2020) nogmaals bevestigd. Er komt 400 miljoen euro vrij voor investeringen in energiebesparing in de huursector in de periode 2014-2017, maar pas in 2018 en 2019 uit te keren. Maatregelen richten op voorkomen en bestrijden van te hoge woonlasten en energiearmoede. Alle woningen zonder label krijgen een indicatief energielabel Warmtewet Geldt voor stadswarmte en collectieve energiesystemen ook voor blokverwarming Tarieven (ACM): het NMDA-principe geldt, de vraag is echter of huurders daarmee voldoende beschermd blijven tegen ongewenste prijsstijgingen Huurders net als bij servicekosten voldoende beroepsmogelijkheid houden Of de NMDA wel niet meer is (waarschijnlijk niet) Meldpuntwarmtewet.nl van de woonbond Energielabel Energielabel wordt vereenvoudigd, Er komt voor iedereen een vereenvoudigd indicatief label Dit is echter niet te gebruiken voor het WWS, die krijgt een energie-index Energie index (EPBD) krijgt andere berekening, isoleren scoort iets minder goed, installaties beter. Dat is in overeenstemming met de werkelijkheid. Kleur en letter verdwijnen uit index voor WWS. Wij hebben groot bezwaar, vooral vanwege de communicatie Woningwet Nieuwe woningwet, ligt al voor in de eerste kamer, daar is een wijziging op voorgesteld door het nieuwe kabinet, dat heet een novelle en die term zie je dus wel eens in het nieuws als het over wonen gaat Er gaat behoorlijk wat veranderen voor de corporaties, zoals welke activiteiten ze mogen uitvoeren Precieze einduitkomst is nog onzeker, wellicht dat de parlementaire enquête daar ook nog invloed op heeft Voor huurders is van groot belang dat de prestatieafspraken van 2 partijen naar 3 gaan: de huurders komen er bij Bovendien worden de afspraken minder vrijblijvend Dit zijn behoorlijk zekere onderdelen van de nieuwe wet, wij adviseren dat nieuwe colleges daar op voorsorteren en huurdersorganisaties de prestatieafspraken mee bepalen Huren, inkomen en energieprijsontwikkeling De koopkracht is de afgelopen jaren afgenomen, zeker in de huursector waar de huren in 2013 en 2014 veel harder stijgen dan de inflatie Energieprijzen stagneren Op de korte termijn is het verhaal van het terugverdienen minder gunstig dan voorheen Betaalbaarheid is het onderwerp van nu in de sector

Routekaart naar CO2-neutraal 1 1. Samen aan de Ambitie CO2/Energieneutraal werken Nut, vragen stellen. Wanneer CO2/energieneutraal in eigen beleid en de prestatieafspraken? 2. Verken de woningvoorraad (woningen/complexen) logische segmenten (bouwjaar, type, technisch, strategisch) 3. Definieer mogelijke eindbeelden, scenario’s en routes All electric, Nul op de Meter label A/B en duurzame warmtenet anders (biogas, waterstof)? welke opties biedt de regio? Welke segmenten gaan in welke stappen naar CO2-neutraal? 4. Resultaat: Versie 1 Routekaartverkenning CO2 neutraal zie voorraad verkenner RVO Nieuwste onderzoek: Verhuurders hebben te hard aan de rem getrokken en bouwen een enorm groot eigen vermogen op. Kortom: er is ruimte (afhankelijk v/d verhuurder) om: Huren laag te houden, huurverhoging jaarlijks te beperken meer te investeren in onderhoud en energiebesparing Korto Verhuurderheffing Onderzoek van de Woonbond onder een derde van de huursector (juli 2013): 2/3 van alle woningcorporaties maakt pas op de plaats of stopt met investeringen in energiebesparing. Op de vraag of men in 2020 gemiddeld label B denkt te kunnen halen antwoord slechts 14 % helemaal positief. Omgerekend naar woningaantallen verwacht 54 % nu zeker niet aan die doelstelling te kunnen voldoen in 2020. De rest is onzeker of weet het niet. Aedes is in een directe deal met minister Blok akkoord gegaan met de verhuurderheffing. Daarmee is de huursector de komende jaren verzekerd van forse jaarlijkse huurverhogingen. Energieakkoord Convenantsdoelstelling (label B 2020) nogmaals bevestigd. Er komt 400 miljoen euro vrij voor investeringen in energiebesparing in de huursector in de periode 2014-2017, maar pas in 2018 en 2019 uit te keren. Maatregelen richten op voorkomen en bestrijden van te hoge woonlasten en energiearmoede. Alle woningen zonder label krijgen een indicatief energielabel Warmtewet Geldt voor stadswarmte en collectieve energiesystemen ook voor blokverwarming Tarieven (ACM): het NMDA-principe geldt, de vraag is echter of huurders daarmee voldoende beschermd blijven tegen ongewenste prijsstijgingen Huurders net als bij servicekosten voldoende beroepsmogelijkheid houden Of de NMDA wel niet meer is (waarschijnlijk niet) Meldpuntwarmtewet.nl van de woonbond Energielabel Energielabel wordt vereenvoudigd, Er komt voor iedereen een vereenvoudigd indicatief label Dit is echter niet te gebruiken voor het WWS, die krijgt een energie-index Energie index (EPBD) krijgt andere berekening, isoleren scoort iets minder goed, installaties beter. Dat is in overeenstemming met de werkelijkheid. Kleur en letter verdwijnen uit index voor WWS. Wij hebben groot bezwaar, vooral vanwege de communicatie Woningwet Nieuwe woningwet, ligt al voor in de eerste kamer, daar is een wijziging op voorgesteld door het nieuwe kabinet, dat heet een novelle en die term zie je dus wel eens in het nieuws als het over wonen gaat Er gaat behoorlijk wat veranderen voor de corporaties, zoals welke activiteiten ze mogen uitvoeren Precieze einduitkomst is nog onzeker, wellicht dat de parlementaire enquête daar ook nog invloed op heeft Voor huurders is van groot belang dat de prestatieafspraken van 2 partijen naar 3 gaan: de huurders komen er bij Bovendien worden de afspraken minder vrijblijvend Dit zijn behoorlijk zekere onderdelen van de nieuwe wet, wij adviseren dat nieuwe colleges daar op voorsorteren en huurdersorganisaties de prestatieafspraken mee bepalen Huren, inkomen en energieprijsontwikkeling De koopkracht is de afgelopen jaren afgenomen, zeker in de huursector waar de huren in 2013 en 2014 veel harder stijgen dan de inflatie Energieprijzen stagneren Op de korte termijn is het verhaal van het terugverdienen minder gunstig dan voorheen Betaalbaarheid is het onderwerp van nu in de sector

Routekaart naar CO2-neutraal 2 5. Corporatie: check versie 1 van de routekaart Strategisch voorraadbeleid Financieel (haalbaar, betaalbaar) MJOP: welke complexen eerst 6. Bijstellen Routekaart (versie 2) Presentatie: Routekaart versie 2 Conclusies betaalbaarheid, woningkwaliteit 8. Actiepunten voor vervolg (aan de slag): Verzamel informatie van gemeente, netbeheerder Warmtevisie en opties voor duurzame opwek in de wijk (wind, pv) Gasverouderingskaart netbeheerder: welke wijken eerst? een plan voor de eerste 5 tot 10 jaar maken nieuw beleid, afspraken maken (woonlasten, uitvoering, overleg) overlegproces met gemeente(n), netbeheerder Nieuwste onderzoek: Verhuurders hebben te hard aan de rem getrokken en bouwen een enorm groot eigen vermogen op. Kortom: er is ruimte (afhankelijk v/d verhuurder) om: Huren laag te houden, huurverhoging jaarlijks te beperken meer te investeren in onderhoud en energiebesparing Korto Verhuurderheffing Onderzoek van de Woonbond onder een derde van de huursector (juli 2013): 2/3 van alle woningcorporaties maakt pas op de plaats of stopt met investeringen in energiebesparing. Op de vraag of men in 2020 gemiddeld label B denkt te kunnen halen antwoord slechts 14 % helemaal positief. Omgerekend naar woningaantallen verwacht 54 % nu zeker niet aan die doelstelling te kunnen voldoen in 2020. De rest is onzeker of weet het niet. Aedes is in een directe deal met minister Blok akkoord gegaan met de verhuurderheffing. Daarmee is de huursector de komende jaren verzekerd van forse jaarlijkse huurverhogingen. Energieakkoord Convenantsdoelstelling (label B 2020) nogmaals bevestigd. Er komt 400 miljoen euro vrij voor investeringen in energiebesparing in de huursector in de periode 2014-2017, maar pas in 2018 en 2019 uit te keren. Maatregelen richten op voorkomen en bestrijden van te hoge woonlasten en energiearmoede. Alle woningen zonder label krijgen een indicatief energielabel Warmtewet Geldt voor stadswarmte en collectieve energiesystemen ook voor blokverwarming Tarieven (ACM): het NMDA-principe geldt, de vraag is echter of huurders daarmee voldoende beschermd blijven tegen ongewenste prijsstijgingen Huurders net als bij servicekosten voldoende beroepsmogelijkheid houden Of de NMDA wel niet meer is (waarschijnlijk niet) Meldpuntwarmtewet.nl van de woonbond Energielabel Energielabel wordt vereenvoudigd, Er komt voor iedereen een vereenvoudigd indicatief label Dit is echter niet te gebruiken voor het WWS, die krijgt een energie-index Energie index (EPBD) krijgt andere berekening, isoleren scoort iets minder goed, installaties beter. Dat is in overeenstemming met de werkelijkheid. Kleur en letter verdwijnen uit index voor WWS. Wij hebben groot bezwaar, vooral vanwege de communicatie Woningwet Nieuwe woningwet, ligt al voor in de eerste kamer, daar is een wijziging op voorgesteld door het nieuwe kabinet, dat heet een novelle en die term zie je dus wel eens in het nieuws als het over wonen gaat Er gaat behoorlijk wat veranderen voor de corporaties, zoals welke activiteiten ze mogen uitvoeren Precieze einduitkomst is nog onzeker, wellicht dat de parlementaire enquête daar ook nog invloed op heeft Voor huurders is van groot belang dat de prestatieafspraken van 2 partijen naar 3 gaan: de huurders komen er bij Bovendien worden de afspraken minder vrijblijvend Dit zijn behoorlijk zekere onderdelen van de nieuwe wet, wij adviseren dat nieuwe colleges daar op voorsorteren en huurdersorganisaties de prestatieafspraken mee bepalen Huren, inkomen en energieprijsontwikkeling De koopkracht is de afgelopen jaren afgenomen, zeker in de huursector waar de huren in 2013 en 2014 veel harder stijgen dan de inflatie Energieprijzen stagneren Op de korte termijn is het verhaal van het terugverdienen minder gunstig dan voorheen Betaalbaarheid is het onderwerp van nu in de sector

Aanbod Woonbond Routekaart Voor: Huurdersorganisatie en verhuurder Inzet: Adviseur en energieconsulent Uitvoering: Voorbereiding Twee gesprekken (binnen enkele maanden) Resultaat Meer informatie, interesse? Neem even contact op: Nieuwste onderzoek: Verhuurders hebben te hard aan de rem getrokken en bouwen een enorm groot eigen vermogen op. Kortom: er is ruimte (afhankelijk v/d verhuurder) om: Huren laag te houden, huurverhoging jaarlijks te beperken meer te investeren in onderhoud en energiebesparing Korto Verhuurderheffing Onderzoek van de Woonbond onder een derde van de huursector (juli 2013): 2/3 van alle woningcorporaties maakt pas op de plaats of stopt met investeringen in energiebesparing. Op de vraag of men in 2020 gemiddeld label B denkt te kunnen halen antwoord slechts 14 % helemaal positief. Omgerekend naar woningaantallen verwacht 54 % nu zeker niet aan die doelstelling te kunnen voldoen in 2020. De rest is onzeker of weet het niet. Aedes is in een directe deal met minister Blok akkoord gegaan met de verhuurderheffing. Daarmee is de huursector de komende jaren verzekerd van forse jaarlijkse huurverhogingen. Energieakkoord Convenantsdoelstelling (label B 2020) nogmaals bevestigd. Er komt 400 miljoen euro vrij voor investeringen in energiebesparing in de huursector in de periode 2014-2017, maar pas in 2018 en 2019 uit te keren. Maatregelen richten op voorkomen en bestrijden van te hoge woonlasten en energiearmoede. Alle woningen zonder label krijgen een indicatief energielabel Warmtewet Geldt voor stadswarmte en collectieve energiesystemen ook voor blokverwarming Tarieven (ACM): het NMDA-principe geldt, de vraag is echter of huurders daarmee voldoende beschermd blijven tegen ongewenste prijsstijgingen Huurders net als bij servicekosten voldoende beroepsmogelijkheid houden Of de NMDA wel niet meer is (waarschijnlijk niet) Meldpuntwarmtewet.nl van de woonbond Energielabel Energielabel wordt vereenvoudigd, Er komt voor iedereen een vereenvoudigd indicatief label Dit is echter niet te gebruiken voor het WWS, die krijgt een energie-index Energie index (EPBD) krijgt andere berekening, isoleren scoort iets minder goed, installaties beter. Dat is in overeenstemming met de werkelijkheid. Kleur en letter verdwijnen uit index voor WWS. Wij hebben groot bezwaar, vooral vanwege de communicatie Woningwet Nieuwe woningwet, ligt al voor in de eerste kamer, daar is een wijziging op voorgesteld door het nieuwe kabinet, dat heet een novelle en die term zie je dus wel eens in het nieuws als het over wonen gaat Er gaat behoorlijk wat veranderen voor de corporaties, zoals welke activiteiten ze mogen uitvoeren Precieze einduitkomst is nog onzeker, wellicht dat de parlementaire enquête daar ook nog invloed op heeft Voor huurders is van groot belang dat de prestatieafspraken van 2 partijen naar 3 gaan: de huurders komen er bij Bovendien worden de afspraken minder vrijblijvend Dit zijn behoorlijk zekere onderdelen van de nieuwe wet, wij adviseren dat nieuwe colleges daar op voorsorteren en huurdersorganisaties de prestatieafspraken mee bepalen Huren, inkomen en energieprijsontwikkeling De koopkracht is de afgelopen jaren afgenomen, zeker in de huursector waar de huren in 2013 en 2014 veel harder stijgen dan de inflatie Energieprijzen stagneren Op de korte termijn is het verhaal van het terugverdienen minder gunstig dan voorheen Betaalbaarheid is het onderwerp van nu in de sector

Optie: GPR gebouw en GPR vastgoed 5 thema’s Milieubelasting zo laag mogelijk Kwaliteit zo hoog mogelijk Gedurende de levensduur Ambivalentie i.p.v. dogmatiek

Verantwoording met GPR Vastgoed Analyseren, simuleren, benchmarken, monitoren Overzicht en inzicht voor het juiste gesprek Urgentie in beeld zet mensen in beweging Voor bestuurders, bouwers, bewoners Openbaar, transparant, laagdrempelig Gebouwendata van heel NL Verder verrijken met eigen data (bijv. netbeheerder)

GPR Vastgoed zet duurzaamheid op de kaart