5de Landelijke MBO kinderrechtenconferentie Als opvoeden te kort schiet …. Oorzaken, gevolgen en ernst van kindermishandeling Prof.dr. Ramón Lindauer 5de Landelijke MBO kinderrechtenconferentie Albeda College 21 november 2017

www.slido.com event: kinderrechtenconferentie code: 6674 polls Stemmen www.slido.com event: kinderrechtenconferentie code: 6674 polls

Trauma en kindermishandeling

Ingrijpende gebeurtenis plotseling en onverwacht angst, afschuw, hulpeloosheid of onmacht overstijgt de normale ervaring en brengt iedere betrokkene uit evenwicht korte of langere tijd

Type I: acute gebeurtenis, onverwacht en eenmalig voorbeelden: beroving, overval, verkrachting, ramp, plotseling verlies van een dierbare Type II: chronische situaties, aanhoudend of zich herhalend voorbeelden: seksueel misbruik, kindermishandeling, pesterijen

Kindermishandeling het wordt veroorzaakt door volwassenen die voor het kind zouden moeten zorgen en het zouden moeten beschermen: bron van veiligheid en gevaar

Definitie kindermishandeling Jeugdwet 2015 Kindermishandeling is elke vorm van, voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.

Definitie kindermishandeling Jeugdwet 2015 Kindermishandeling is elke vorm van, voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.

Wat is de prevalentie van kindermishandeling in Nederland? 1-3% 3-4% 5-7% geen idee

Prevalentie trauma/kindermishandeling prevalentie kindermishandeling (van IJzendoorn e.a., 2007, Lamers-Winkelman e.a., 2007, Alink e.a., 2011): circa 3% van de kinderen, één per klas met name verwaarlozing en geweld 25% volwassenen in jeugd fysiek mishandeld, 20% vrouwen en 7-8% mannen seksueel misbruikt (WHO, 2016) aanmelding KJP-problematiek: 45% trauma Jeugdzorgplus: 85 tot 90% trauma

Gevolgen jeugd - volwassenen niet ieder kind of volwassene ontwikkelt traumaklachten - veerkracht prevalentie PTSS bij kinderen en jongeren ongeveer 16-63% (Alisic e.a., 2014; Gabbay e.a., 2004) co-morbide stoornissen: andere angst-, depressieve, hechtings- en gedrags-stoornissen

Gevolgen jeugd - volwassenen afhankelijk van risico- en beschermende factoren: ernst en type trauma, trauma voorgeschiedenis, geslacht, coping en gezinsfactoren veerkracht

Gevolgen trauma en kindermishandeling psychologische gevolgen lichamelijke gezondheid ontwikkeling hersenen regulatie stresssystemen

Kindermishandeling ‘Wie doet zoiets?’

Kindermishandeling Machteloze woede: eerder bij ouders met tekortschietende opvoedkundige competenties: heel jonge ouders zelf mishandeld verstandelijk gehandicapt afhankelijk van alcohol of drugs

Kindermishandeling Machteloze woede: bij kinderen die moeite hebben met ver-anderingen (voeding, slapen, zindelijkheid): premature of dysmature geboorte ontwikkelingsstoornissen psychische stoornissen moeilijk temperament

Kindermishandeling ouders die ontkennen ouders die zich schuldig voelen en zich schamen ouders die geen alternatief hebben

Samenvattend prevalentie trauma en kindermishandeling is hoog de gevolgen zijn ernstig onmachtige ouders => traumakennis professional

‘Trauma-informed’ - traumabril ouders, pleegouders, leerkrachten, hulpverleners ….

Werking vreessysteem ‘fight, flight, freeze’ response

Maar kinderen? Kinderen kunnen het nog niet zelf Vreesreactie: bescherming zoeken (gehechtheidssysteem) risicotaxatie door kijken naar gezicht beschermer (social referencing)

Social referencing

Visual cliff

Social referencing

Social referencing

Ouder gaat in op behoeften van kind Mijn exploratie ondersteunen Cirkel van veiligheid Ouder gaat in op behoeften van kind Voor mij moet je Voor mij moet je op me letten me helpen plezier delen veilige basis Mijn exploratie ondersteunen Voor mij moet je veilige haven Voor mij moet je me beschermen me troosten plezier in me beleven mijn gevoelens in goede banen leiden Mij welkom heten als ik me tot je wend Schuengel © Cooper, hoffman, Marvin & Powell, 1999

PFC ‘shutdown’ ‘survival mode’ gevaar amygdala slaat alarm

Cirkel van desorganisatie Ik heb je nodig maar je bent zo angstig of beangstigend dat ik bij niemand terecht kan en ik niet weet wat ik moet doen. Tenslotte kennen we gedesorganiseerde gehechtheid. Daarbij is er sprake van een paradox in het gehechtheidssysteem. Zijn hier parallellen met behandelrelaties? Bv bij getraumatiseerde client, die extreem angstig is voor gehechtheidsgedrag/intimiteit? Deze vier cirkels illustreren de 4 typen gehechtheid die uit onderzoek naar voren zijn gekomen. Bij de verklaring van deverschillende cirkels is sprake van een complex conglomeraat van gedragingen, gevoelens, emoties, gedachten en interacties. Het gaat bij de typen gehechtheid om de organisatie van gedragingen, patronen van signalen geven, interpreteren, aandacht besteden, spreken. Deze patronen zijn van elkaar te onderscheiden in gestandaardiseerde meetsituaties, en daardoor kunnen we wat zeggen over het voorkomen van deze vormen van gehechtheid. Schuengel © Cooper, hoffman, Marvin & Powell, 1999

Signalen van trauma

Traumasymptomen leeftijdsspecifieke reacties: peuters en kleuters: primaire gehechtheidsfiguren om gevoelens van angst te verminderen (Bowlby, 1971) aangewezen op copingvaardigheden ouders gehechtheidsproblemen separatieangst regressief gedrag posttraumatisch solospel Lindauer & Boer, 2012; Beer, Verlinden, Lindauer, 2013

Traumasymptomen leeftijdsspecifieke reacties: schoolkinderen: meer mogelijkheden om te reageren gaan minder af op reacties van ouders verminderde schoolprestaties en afgenomen concentratie bezorgd over veiligheid en om anderen Lindauer & Boer, 2012; Beer, Verlinden, Lindauer, 2013

Traumasymptomen leeftijdsspecifieke reacties: adolescenten: peergroup belangrijker dan ouders schamen voor gevoel van kwetsbaarheid en afhankelijkheid van ouders conflicten met ouders en op school alcohol- en/of drugsgebruik als zelfmedicatie acting out Lindauer & Boer, 2012; Beer, Verlinden, Lindauer, 2013

Het gesprek over kindermishandeling Als er vermoedens van kindermishandeling zijn, dan durf ik dat gesprek met ouders wel aan te gaan. dan laat ik liever een ander dat gesprek voeren. dan moet ik eerst mijn opleiding afronden.

Het gesprek over kindermishandeling vermijden of aangaan? Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling: In kaart brengen signalen. Overleggen met collega. Gesprek met ouders. Wegen. Beslissen over zelf hulp organiseren of melden. leren hoe je zo’n gesprek voert

Veiligheid Actuarieel Risicotaxatie Instrument voor Jeugdbescherming (ARIJ): predictieve validiteit is matig Van der Put e.a., 2016

Behandeling - taxatie veiligheid manier van spreken met ouders en gezinsvoogd leidraad: gevaar en veiligheid doelen gezin wat is er nodig?

Veiligheid - ouderschap erkennen ouders dat hun kind problemen heeft? erkennen ouders hun eigen bijdrage aan het ontstaan van de problemen? bestaat er enige motivatie bij ouders om de situatie te willen veranderen? zijn ouders in staat deskundigen te zien als mensen van wie werkelijk hulp te verwachten is? hebben ouders psychische problemen die de behandeling compliceren?

Traumascreening en -diagnostiek

Diagnostiek - jongere en ouders direct vragen naar schokkende gebeurtenis en reacties

Trauma screeningslijst http://www.childrenandwar.org

Behandelingen Preventie/veiligheid: Voorzorg Veilig Sterk Verder Verstevigen (pleeg-)ouderschap: Parent-Child Interaction Therapy (PCIT) Videofeedback Intervention to promote Positive Parenting (VIPP) Pleegouder-Pleegkind Interventie (PPI) Multidimensional Treatment Foster Care (MTFC)

Behandelingen Preventie/veiligheid: Voorzorg Veilig Sterk Verder Verstevigen (pleeg-)ouderschap: Parent-Child Interaction Therapy (PCIT) Videofeedback Intervention to promote Positive Parenting (VIPP) Pleegouder-Pleegkind Interventie (PPI) Multidimensional Treatment Foster Care (MTFC)

Parent-Child Interaction Therapy therapie gericht op ouder en kind focus op veranderen gedrag van ouder en kind directe coaching vergroten responsiviteit en sensitiviteit ouder

Resultaten

Behandelingen Stabilisatie: Slapende honden? Wakker maken! Zorg voor getraumatiseerde kinderen Stapstenen Traumabehandeling: Trauma focused Cognitive Behavioral Therapy (TF-CBT) Eye Movement and Desensitization Reprocessing (EMDR) STEPS, Horizonmethodiek, Writejunior, Narratieve Exposure Therapie (NET) ….

Behandelingen Stabilisatie: Slapende honden? Wakker maken! Zorg voor getraumatiseerde kinderen Stapstenen Traumabehandeling: Trauma focused Cognitive Behavioral Therapy (TF-CBT) Eye Movement and Desensitization Reprocessing (EMDR) STEPS, Horizonmethodiek, Writejunior, Narratieve Exposure Therapie (NET) ….

Behandeleffecten TF-CBT en EMDR Voor wie werkt welke interventie het beste? n=23 n=25 Diehle, 2012

Samenvattend trauma- en stressorgerelateerde problemen bij het kind meldcode Kindermishandeling veiligheid creëren traumascreening en -diagnostiek PCIT: vergroten responsiviteit en sensitiviteit, bevorderen gehechtheid TF-CBT en EMDR: afname traumaklachten

Zelfzorg secundaire traumatische stress pleegouders, leerkrachten, begeleiders, therapeuten …. hoe gaat het met jou?

Conclusies prevalentie trauma en kindermishandeling is hoog, aanwezig in brede KJP/Jeugdhulp impact trauma en kindermishandeling op diverse ontwikkelingsgebieden, hersenontwikkeling en vreessysteem kindermishandeling: veiligheid? bevorderen responsiviteit en sensitiviteit ouders evidence-based behandelingen worden niet overal ingezet

Centrum voor Trauma en Gezin de Bascule Afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie AMC R.Lindauer@debascule.com