Bodemenergie Stand van zaken en toekomst Wouter Wienk RVO.nl Frank Agterberg BodemenergieNL

Even voorstellen… Frank Agterberg Wouter Wienk BodemenergieNL RVO.nl DHPA FARM Wouter Wienk RVO.nl

Overzicht presentatie Energie akkoord afspraken voor BES Doelen Stand van zaken bodemenergie Kansen Ondersteuning Een zonnige toekomst voor bodemenergie?

SER Energie Akkoord 186PJ opgave Voor het bereiken van de 16%-doelstelling wordt naast de opties uit pijler 2 ingezet op een zo optimaal mogelijke kosteneffectieve benutting van de overige opties voor hernieuwbare energie. In de mix van het bereiken van 16% in 2023 streven partijen naar 186 PJ in 2023 uit diverse, veelal decentrale, vormen van duurzame energie. Zon-PV Wind DE Zon-Th Biomassa DE-W/K Bodem Buitenlucht WP Oppervlaktewater

Ondiepe bodemenergiesystemen Grondwatersysteem WKO/KWO Bodemwarmtewisselaar VBWW

Verduurzaming warmte (& koude-) voorziening 1800 PJ overig 3000 PJ totaal 610 PJ Industrie & landbouw 1147 PJ ‘fossiele’ warmte 584 PJ warmte-verlies 1200 PJ warmte 590 PJ Gebouwde Omgeving 53 PJ Hernieuwbaar Één jaar 6PJ Bodemenergie 6 + ? PJ Opslag en hergebruik 3 PJ geothermie Cyclus 6 PJ Bodemenergie Bron: CE Delft (2012), Kansen voor warmte; CBS (2017), Hernieuwbare energie in Nederland.

Realisatie en doelstelling SER-Energieakkoord (‘13)

Duurzame warmtebronnen stavaza Bron: CBS

Bron: CBS

Geschatte ISDE effect WP-Lucht: 22.503 Geschatte ISDE effect WP-Bodem: 652 stuks

Waar liggen de kansen voor BES? Klein vermogen (5 kW) groot vermogen (> 1 MW) Enkel huis - meervoudige woning S - M - L - XL utiliteit Aantal gebouwen Dekkingsgraad BE Gebouw-grootte  Aantal/dekkingsgraad  BWW (gesloten) WKO (open) KANSEN in middengebied!

Wat doen we voor BES? Nieuwe sytemen Versnellingstafels 2020-2023 Kansrijke proposities aanbieden aan de markt. Drempels aanpakken. Green deal Aardgasvrije wijken (kansen voor BE bij 31 gemeenten) Label C verplichting vanaf 01-01-2023 Met bodemenergie een grote stap mogelijk Nieuwbouw: nu en met BENG Bodemenergie scoort gunstig in de berekening

Bestaande systemen: Capaciteit benutten in de directe omgeving Hermitage – Hortus warmte uitwisseling Meer info: http://www.gebruikersplatformbodemenergie.nl/leerzame- praktijkcase-tijdens-bijeenkomst-hermitage-amsterdam

Meer halen uit bestaande systemen RVO ondersteunt Gebruikersplatformbodemenergie Samen naar een optimale inzet van bodemenergie http://www.gebruikersplatformbodemenergie.nl/

Waarom kiezen voor BES? Beste energetische rendement Betrouwbaar TCO (Total Cost of ownership) is goed Geen directe emissies op locatie Stil (intern als extern) Geen “stookruimte” eisen Ontwerp, aanleg, beheer zijn geborgd.

Marktontwikkelingen. BES goedkoper C E B A: Horizontale wisselaar GeoWell B: Energie heipaal C: Aardwarmtesonde D: Verticale platenwisselaar (12m2) E: Aardwarmtekorf (nieuwbouw)

Financiële ondersteuning ISDE (voor de warmtepomp) EIA (complete systemen) MIA/Vamil Groenregeling Toekomst wellicht ook SDE+ voor grotere Bodemenergiesystemen.

Een zonnige toekomst voor Bodemenergie? (Ex)-Minister Kamp ziet veel potentie voor het gebruik van warmte- en koudeopslag (wko), geothermie, zonthermie, biomassa en warmtepompen. Volgens de minister hebben bodemenergie (waaronder geothermie) en biomassa het grootste potentieel. (april 2015) Kansen voor bodemenergie: - WKO: dicht bebouwd + utiliteit - El warmtepomp: nieuwbouw, ingrijpende renovatie

Zonnige toekomst. Bewolkt, met kans op opklaringen Zonnige toekomst? Bewolkt, met kans op opklaringen. Het streven is toch…

Zonnig en onbewolkt

Documentatie (Concept) Plan van aanpak versnelling bodemenergie (2016/7). Agterberg (2017), Startdocument roadmap Bodemenergie. (Markt & waardeketen) Naber, N. et al. (2016), Een klimaatneutrale warmtevoorziening voor de gebouwde omgeving, update 2016, Delft: CE Delft. (Eindbeelden dz GO 2050)