Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945) Een theoloog voor de 21e eeuw

Heilige…? STATUESMaximilian Kolbe Manche Masemola Janani Luwum Elizabeth of Russia Martin Luther King Oscar Romero Dietrich Bonhoeffer Esther John Lucian Tapiedi Wang Zhiming The view of the West Front of Westminster Abbey is one of the best known in the world. The gothic lower part was completed in the fifteenth century; the towers, designed by Nicholas Hawksmoor in a more classical style, were added at the beginning of the eighteenth century. Both parts of this imposing facade had niches which were evidently intended for statues but were never filled. The comprehensive restoration of the exterior of the Abbey (a twenty-five-year programme completed in 1995) provided the opportunity for their original purpose to be fulfilled. In 1992 the six niches high up on the towers were filled with conventional figures of saints. In 1995 four allegorical figures were placed in the niches on either side of the Great West Door: Mercy, Truth, Righteousness and Peace. These traditional virtues (from Psalm 85 verse 10) represent the values for which countless innocent men and women have been prepared to give their lives. There remained the row of ten niches immediately over the door. It was decided to use these, not just to commemorate saintly or worthy figures from the past (as is the case with most of the Abbey’s statuary), but to proclaim a message of which too few people are aware: the twentieth century has been a century of Christian martyrdom. The cost of Christian witness, and the number of Christians willing to die for what they believed (alongside others of different religious faiths or none), has been greater in this century than in any previous period in the history of the church. These ten statues are of individual martyrs; but they are intended to represent all those others who have died (and continue to die) in similar circumstances of oppression and persecution. They are drawn from every continent and many Christian denominations. They include victims of the struggle for human rights in North and South America, of the Soviet and Nazi persecutions in Europe, of religious prejudice and dictatorial rule in Africa, of fanaticism in the Indian subcontinent, of the brutalities of the Second World War in Asia and of the Cultural Revolution in China. In these and other similar circumstances during this most violent of centuries thousands of men and women have paid with their lives for their faith and their convictions. Those represented here have left their testimony to the ultimate cost of Christian witness and to its enduring significance. Models for the statues were carefully designed by Tim Crawley from such records and photographs as exist of each of the martyrs and the figures have been carved from French Richemont limestone by him and, under his general direction, by Neil Simmons, John Roberts and Andrew Tanser. Two of these sculptors had already worked on some 300 pieces of stone carving which needed replacement during the restoration of Henry VII Chapel in 1990-95. With these ten statues of modern figures in gothic niches they have now fulfilled one of the most demanding and important sculptural commissions of our time. The statues were unveiled by the Archbishop of Canterbury, in the presence of H.M. The Queen, H.R.H. The Duke of Edinburgh and church leaders and representatives from many parts of the world on 9 July 1998. A full account of each of the martyrs may be found in The Terrible Alternative, edited by Andrew Chandler (Cassell, 1998), available at the Westminster Abbey shop and other booksellers.

….of ongemakkelijke buitenstaander? (Eberhard Bethge)

Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945) ‘… dass eine Erkenntnis nicht getrennt werden kann von der Existenz, in der sie gewonnen ist.’ (Nachfolge,22) Foto: Tegel 1943

1928 Vicariaat te Barcelona. 1927 Promotie aan de Berlijnse universiteit bij R. Seeberg op 'Sanctorum Communio. Eine dogmatische Untersuchung zur Soziologie der Kirche'. 1928 Vicariaat te Barcelona. 1930 Habilitatie op 'Akt und Sein. Transzendentalphilosophie und Ontologie in der systematische Theologie'. Rome 1924

Biografie 1906 Geboren in Breslau op 4 februari. 1912 Zijn vader, Karl Bonhoeffer, wordt hoogleraar psychiatrie te Berlijn. 1923 Studie theologie te Tübingen.

Was es bedeutet, dass du in dieser Familie Theologe wurdest und bist… (Bethge, 9.1.44) Karl Bonhoeffers 75e verjaardag, 31.3.43 (5 dagen voor arrestatie) (Dietrich helemaal links staand, Bethge achter naast hem). Voorgrond zittend: Karl-Friedrich, Paula B., Karl B., Ursula Schleicher

1928 Vicariaat te Barcelona. 1927 Promotie aan de Berlijnse universiteit bij R. Seeberg op 'Sanctorum Communio. Eine dogmatische Untersuchung zur Soziologie der Kirche'. 1928 Vicariaat te Barcelona. 1930 Habilitatie op 'Akt und Sein. Transzendentalphilosophie und Ontologie in der systematische Theologie'. Rome 1924

Sanctorum Communio: Je länger sich der Blick auf die Bedeutung der soziologischen Kategorie für die Theologie richtete, desto klarer trat die soziale Intention sämtlicher christlichen Grundbegriffe heraus. “Person”, “”Urstand”, “Sünde”, “Offenbarung” lassen sich nur im Bezug auf die Sozialität voll begreifen.” Die Kirche ist Gegenwart Christi, wie Christus Gegenwart Gottes ist. …. ‘Christus als Gemeinde existierend….’

Akt und Sein: ‘Einen Gott, den “es gibt”, gibt es nicht.’ (68) (vs. idealisme) Gott ist frei nicht vom Menschen, sondern für den Menschen. Christus ist das Wort der Freiheit Gottes. Gott ist da, …. “habbar”, fassbar in seinem Wort in der Kirche.’ (68) (vs. Barth)

Assistent aan de Theologische Faculteit van de Berlijnse universiteit. 1930 - 1931 Studie aan Union Theological Seminary te New York. 1931 Privatdozent aan de Berlijnse Theologische Faculteit. Foto: Biesenthal Jugendarbeit 1932

Jeugdwerker en catecheet in Berlijn-Wedding. Jeugdsecretaris van de World Alliance for International Friendship through the Churches. Studentenpredikant aan de Berlijnse Technische Hogeschool. Gland 1932 Weddinger Konfirmation 1932 Jeugdwerker en catecheet in Berlijn-Wedding.

Brieven aan Erwin Sutz, 1932 - 1934 ‘Wir haben wieder Predigen gelernt, wenigstens ein ganz klein wenig, aber Seelsorge?’ ‘Im Grunde hangt doch alles am Problem der Ethik, d.h. eigentlich an der Frage nach der Möglichkeit der Verkündigung des konkreten Gebotes durch die Kirche.’ ‘… dass die ganze Sache an der Bergpredigt zur Entscheidung kommt.’ ‘Nachfolge Christi – was das ist, möchte ich wissen – es ist nicht erschöpft in unserem Begriff des Glaubens. ‘

Hitler, nadat hij als rijkskanselier is beëdigd Hitler, nadat hij als rijkskanselier is beëdigd. Hitler groet Reichsbisschof Müller. De wending: 30 januari 1933

1938 Gemeinsames Leben. Eerste contacten met duitse verzet. 1933 - 1935 Predikant te Londen. 1935 - 1937 Directeur predikanten-seminarie van de Belijdende Kerk te Finkenwalde. Schrijft Nachfolge 1938 met Bethge Op Zingsthof 1938 Gemeinsames Leben. Eerste contacten met duitse verzet.

Nachfolge: ‘Billige Gnade heisst Gnade als Lehre, als Prinzip, als System.’ ‘Teure Gnade ist Menschwerdung Gottes’ ‘… sein Wort nicht eine Lehre, sondern eine Neuschöpfung der Existenz.’ ‘Nur der Glaubende ist Gehorsam, und nur der Gehorsame glaubt.’

1939 Juni - juli: vertrek naar en terugkeer uit de VS. 1940 In dienst van de 'Abwehr'. Werkt aan de Ethik. 1941 - 1942 Reizen naar Zweden en Zwitserland in kader van verzet. 13.1.1943 Verloving met Maria von Wedemeyer. DB 1939

Ethik: ‘Nicht was ein für allemal gut sei, kann und soll gesagt werden, sondern wie Christus unter uns heute und hier Gestalt gewinne. ‘ ‘Die aussentordentliche Notwendigkeit appeliert an die Freiheit der Verantwortlichen. Es gibt kein Gesetz, hinter dem der Verantwortliche hier Deckung suchen könnte.’(254)

1943 5 april: arrestatie, gevangenschap in Berlijnse militaire strafgevangenis Tegel. A part of one of the prison buildings where the Resistance prisoners were held has been refurbished and now has a display on the history of the camp. A memorial plaque on the wall outside honors Bonhoeffer, Canaris, Oster, and others who were executed here in April 1945.  (period photo from KZ-Gedenkstätte Flossenbürg) 1945 9 april: opgehangen in KZ Flossenbürg.

Widerstand und Ergebung: ‘Was mich unablässig bewegt, ist die Frage, was das Christentum oder wer Christus heute für uns ist.’ (30.4.44) ‘Wir gehen eine völlig religionslosen Zeit entgegen; die Menschen können einfach so wie sie nun einmal sind, nicht mehr religiös sein.’ (30.4.44) ‘Die Frage heisst Christus und die mündig gewordene Welt.’ (8.6.44)

Doopbrief een nieuwe taal, ‘volkomen a-religieus misschien maar bevrijdend en verlossend als de taal van Jezus; de mensen zullen ontsteld zijn maar zich gewonnen geven aan haar kracht; een taal van een nieuwe rechtvaardigheid en waarheid, een taal die de vrede verkondigt tussen God en de mensen en de nabijheid van zijn Rijk.’ (VO 251).

Het blijkt dat alles ook zonder “God” gaat en even goed als vroeger Het blijkt dat alles ook zonder “God” gaat en even goed als vroeger. God wordt steeds verder uit het leven teruggedrongen. (…) God verliest terrein.’ (VO 272, brief van 8 juni 1944). Dat we ook moeten willen leven als ‘diegenen, die hun leven inrichten zonder God.’ (VO 300) [‘als solche, die mit dem Leben ohne Gott fertig werden’, WE 533] (Brief van 16 juli 1944).

‘ ‘“God”als werkhypothese, als stoplap bij ons falen, is overbodig geworden.’ (VO 315 [‘“Gott” als Arbeitshypothese, als Lückenbüszer für unsere Verlegenheiten ist überflüssig geworden.’ WE 557]).

het proces waarbij ‘God werd teruggedrongen uit de wereld, uit de openbaarheid van de menselijke existentie’ (Brief van 8 juli 1944, VO 288 [‘Die Verdrängung Gottes aus der Welt, aus der Öffentlichkeit der menschlichen Existenz’, WE 509]), ‘God zelf dwingt ons dit te erkennen. (…) God doet ons weten dat wij moeten leven als diegenen, die hun leven inrichten zonder God.’ (Brief van 16 juli 1944, VO 300

‘Ontmoeting met Jezus Christus ‘Ontmoeting met Jezus Christus. Ervaren dat hier heel het menselijke bestaan wordt omgekeerd, want Jezus bestaat alleen “voor de ander”. Dit “zijn voor de ander” is de beleving van transcendentie.’ (Schema voor een studie, VO 315). ‘Das Jenseitige ist nicht das unendlich Ferne, sondern das Nächste.’ WE 551. Gott ist mitten in unserm Leben jenseitig.’ WE 408 (30 April 1944)

Wer ist Gott? Nicht zuerst ein allgemeiner Gottesglaube an Gottes Allmacht etc. Das ist keine echte Gotteserfahrung, sondern ein Stück prolongierter Welt. Begegnung mit Jesus Christus. Erfahrung, daß Jesus nur »für andere da ist«. Das »Für-andere-da-sein« Jesu ist die Transzendenzerfahrung!

‘De mens wordt opgeroepen Gods lijden aan de goddeloze wereld mee te lijden. (…) Hij moet “werelds” leven, zo juist deelt hij in Gods lijden (…) Je wordt geen christen door religieus te handelen, maar door, levend in de wereld, te delen in Gods lijden. “Metanoia” betekent: niet in de eerste plaats denken aan eigen noden, problemen, zonden en angsten, maar zich door Jezus Christus laten meenemen op de weg naar het Messiaanse gebeuren.’ (brief van 18 juli 1944, VO 301 [‘sich in den Weg Jesu Christi mithineinreiszen lassen, in das messianische Ereignis’, WE 535v.]).

Unser Verhältnis zu Gott ist kein »religiöses« zu einem denkbar höchsten, mächtigsten, besten Wesen - dies ist keine echte Transzendenz -, sondern unser Verhältnis zu Gott ist ein neues Leben im »Dasein-für-andere«, in der Teilnahme am Sein Jesu.

Heilige…? STATUESMaximilian Kolbe Manche Masemola Janani Luwum Elizabeth of Russia Martin Luther King Oscar Romero Dietrich Bonhoeffer Esther John Lucian Tapiedi Wang Zhiming The view of the West Front of Westminster Abbey is one of the best known in the world. The gothic lower part was completed in the fifteenth century; the towers, designed by Nicholas Hawksmoor in a more classical style, were added at the beginning of the eighteenth century. Both parts of this imposing facade had niches which were evidently intended for statues but were never filled. The comprehensive restoration of the exterior of the Abbey (a twenty-five-year programme completed in 1995) provided the opportunity for their original purpose to be fulfilled. In 1992 the six niches high up on the towers were filled with conventional figures of saints. In 1995 four allegorical figures were placed in the niches on either side of the Great West Door: Mercy, Truth, Righteousness and Peace. These traditional virtues (from Psalm 85 verse 10) represent the values for which countless innocent men and women have been prepared to give their lives. There remained the row of ten niches immediately over the door. It was decided to use these, not just to commemorate saintly or worthy figures from the past (as is the case with most of the Abbey’s statuary), but to proclaim a message of which too few people are aware: the twentieth century has been a century of Christian martyrdom. The cost of Christian witness, and the number of Christians willing to die for what they believed (alongside others of different religious faiths or none), has been greater in this century than in any previous period in the history of the church. These ten statues are of individual martyrs; but they are intended to represent all those others who have died (and continue to die) in similar circumstances of oppression and persecution. They are drawn from every continent and many Christian denominations. They include victims of the struggle for human rights in North and South America, of the Soviet and Nazi persecutions in Europe, of religious prejudice and dictatorial rule in Africa, of fanaticism in the Indian subcontinent, of the brutalities of the Second World War in Asia and of the Cultural Revolution in China. In these and other similar circumstances during this most violent of centuries thousands of men and women have paid with their lives for their faith and their convictions. Those represented here have left their testimony to the ultimate cost of Christian witness and to its enduring significance. Models for the statues were carefully designed by Tim Crawley from such records and photographs as exist of each of the martyrs and the figures have been carved from French Richemont limestone by him and, under his general direction, by Neil Simmons, John Roberts and Andrew Tanser. Two of these sculptors had already worked on some 300 pieces of stone carving which needed replacement during the restoration of Henry VII Chapel in 1990-95. With these ten statues of modern figures in gothic niches they have now fulfilled one of the most demanding and important sculptural commissions of our time. The statues were unveiled by the Archbishop of Canterbury, in the presence of H.M. The Queen, H.R.H. The Duke of Edinburgh and church leaders and representatives from many parts of the world on 9 July 1998. A full account of each of the martyrs may be found in The Terrible Alternative, edited by Andrew Chandler (Cassell, 1998), available at the Westminster Abbey shop and other booksellers.

….of ongemakkelijke buitenstaander? (Eberhard Bethge)

Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945) Een theoloog voor de 21e eeuw

‘Dat God werd teruggedrongen uit de wereld, uit de openbaarheid van de menselijke existentie, leidde tot een poging Hem minstens op persoonlijk, innerlijk, privé-terrein vast te houden. En omdat ieder mens wel een privé-sector heeft, dacht men dat hij daar het gemakkelijkst bereikbaar was. De slaapkamergeheimen, om het grof te zeggen, de intimiteit dus (van gebed tot seksualiteit) worden het jachtgebied van de moderne zielzorgers.’ (brief van 8 juli 1944, VO 288