Taal begint thuis: Over de rol van ouders bij taal en geletterdheid Roel van Steensel Vrije Universiteit Amsterdam en Erasmus Universiteit Rotterdam

Hoeveel taalaanbod -in woorden- denkt u dat uw kind in de eerste vier levensjaren heeft gehoord? Tijdens welke drie ouder-kindactiviteiten denkt u dat kinderen de meeste woorden aangeboden krijgen? Hoeveel procent van de woorden in een tekst moet je kennen om die tekst te kunnen begrijpen?

Ouders maken het verschil

Ouders maken het verschil “When we listened to the children, we seemed to hear their parents speaking …”

Ouders maken het verschil   Hoge SES Midden SES Lage SES Ouder Kind Aantal taaluitingen per uur 487 310 301 223 176 168 Aantal verschillende woorden per uur 382 297 251 216 167 149

Ouders maken het verschil   Hoge SES Midden SES Lage SES Ouder Kind Aantal taaluitingen per uur 487 310 301 223 176 168 Aantal verschillende woorden per uur 382 297 251 216 167 149 2-3 keer zo veel

Ouders maken het verschil   Hoge SES Midden SES Lage SES Ouder Kind Aantal taaluitingen per uur 487 310 301 223 176 168 Aantal verschillende woorden per uur 382 297 251 216 167 149 2 keer zo veel

Ouders maken het verschil Afbeelding gedownload van http://www.parentcorticalmass.com “30 million word gap”

Ontluikende geletterdheid Een stukje theorie …

Ontluikende geletterdheid Klanken onderscheiden Letters onderscheiden Klanken en letters koppelen Kennis van schriftconventies

Ontluikende geletterdheid Klanken onderscheiden Letters onderscheiden Klanken en letters koppelen Kennis van schriftconventies Codegerelateerde vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Narratieve vaardigheden Kennis van de wereld Woordenschat Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Codegerelateerde vaardigheden Schaaf Schaars Schraag Schaak Schaal Schaam Schaap Schaar Schaats Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Codegerelateerde vaardigheden Codegerelateerde vaardigheden Mondelinge vaardigheden Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Aanvankelijk lezen Codegerelateerde vaardigheden Lezen (begrijpend + technisch) Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Aanvankelijk lezen Codegerelateerde vaardigheden Lezen (begrijpend + technisch) Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Aanvankelijk lezen Codegerelateerde vaardigheden Lezen (begrijpend + technisch) Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Aanvankelijk lezen Codegerelateerde vaardigheden Lezen (begrijpend + technisch) Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Aanvankelijk lezen Codegerelateerde vaardigheden Lezen (begrijpend + technisch) Mondelinge vaardigheden

Ontluikende geletterdheid Aanvankelijk lezen Codegerelateerde vaardigheden Lezen (begrijpend + technisch) Technisch lezen Begrijpend lezen Mondelinge vaardigheden Mondelinge vaardigheden

Waarom woordenschat zo belangrijk is voor lezen De samenhang tussen woordenschat en begrijpend lezen blijft sterk, want … Je moet veel woorden kennen om een tekst te kunnen begrijpen. Als je veel woorden kent, lees je vlotter en houd je meer “cognitieve ruimte” over. Woordenschat is een indicator voor iets anders: kennis van de wereld.

Waarom woordenschat zo belangrijk is voor lezen Mentale representatie

Waarom woordenschat zo belangrijk is voor lezen Voorbeeld: Hij liep naar de bank … … want hij had geld nodig.

Tussentijdse conclusie Een goede vroege mondelinge taalvaardigheid is belangrijk: Goede mondelinge vaardigheden = goede code-gerelateerde vaardigheden Goede vroege mondelinge vaardigheden = goede latere mondelinge vaardigheden Goede latere mondelinge vaardigheden = goede (begrijpend) leesvaardigheid

Geletterd gezinsklimaat (Grofweg) twee typen geletterde activiteiten: Formele activiteiten: focus op letters. Informele activiteiten: focus op inhoud.

Geletterd gezinsklimaat Codegerelateerde vaardigheden Aanvankelijk lezen Formele activiteiten Mondelinge vaardigheden Begrijpend lezen Informele activiteiten

Geletterd gezinsklimaat Piekmomenten in taalaanbod Uit Broekhof e.a. (2017)

Geletterd gezinsklimaat Uit Broekhof e.a. (2017)

Geletterd gezinsklimaat Van Steensel (2006): 116 gezinnen: 48 autochtoon, 68 migrant. Interview: Eigen lees- en schrijfactiviteiten van ouders: boeken, kranten, tijdschriften, reclamefolders lezen, boodschappenlijstjes maken, kaarten/brieven schrijven, computergebruik. Ouder-kindactiviteiten: voorlezen, liedjes zingen, rijmpjes zeggen, bibliotheekbezoek, verhalen vertellen, samen schrijven, educatieve televisie kijken.

Geletterd gezinsklimaat Rijk klimaat: Veel ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten Komt het meest voor in autochtone gezinnen en gezinnen met hoogopgeleide ouders Beperkt klimaat: Weinig ouderactiviteiten Weinig ouder-kindactiviteiten Komt het meest voor in migrantengezinnen en gezinnen met laagopgeleide ouders Acculturatie? Kindgericht klimaat: Weinig ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten Komt het meest voor in migrantengezinnen

Geletterd gezinsklimaat Rijk klimaat: Veel ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten effect op leesontwikkeling Beperkt klimaat: Weinig ouderactiviteiten Weinig ouder-kindactiviteiten Kindgericht klimaat: Weinig ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten

Geletterd gezinsklimaat Rijk klimaat: Veel ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten Extra effect op leesontwikkeling bovenop opleiding/etniciteit? Beperkt klimaat: Weinig ouderactiviteiten Weinig ouder-kindactiviteiten Kindgericht klimaat: Weinig ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten

Geletterd gezinsklimaat Opleidingsniveau en etniciteit zijn niet/nauwelijks veranderbaar, thuisklimaat wel Rijk klimaat: Veel ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten Extra effect op: Woordenschat groep 3 Begrijpend lezen groep 3/4 Beperkt klimaat: Weinig ouderactiviteiten Weinig ouder-kindactiviteiten Kindgericht klimaat: Weinig ouderactiviteiten Veel ouder-kindactiviteiten

Geletterd gezinsklimaat Opleidingsniveau en etniciteit zijn niet/nauwelijks veranderbaar, thuisklimaat wel Family literacy-programma’s

Family literacy-programma’s

Family literacy-programma’s Waarom zou die vos lachen? Waar hadden we laatst een pompoen gezien? Had die ook van die oogjes? Welke kleur heeft het konijn? Waar zie je een kabouter?

Family literacy-programma’s 10 tot 25 procent van kinderen die meedoen is beter af dan kinderen die niet meedoen Van Steensel, Herppich, McElvany, & Kurvers (2012): Programma’s hebben gemiddeld een klein, maar positief effect. Er zijn aanzienlijke verschillen in effecten.

Family literacy-programma’s Manz e.a. (2010) Ontluikende geletterdheid Afrikaans-Amerikaans/ Hispanic Geen effect Europees-Amerikaans Middelgroot effect Manz e.a. (2010) Ontluikende geletterdheid Lager opgeleid Geen effect Hoger opgeleid Klein effect Mol e.a. (2008) Woordenschat At-risk kinderen Geen effect Niet-at-risk kinderen Middelgroot effect Leesvaardigheid ouders Voorleesprogramma’s Beschikbaarheid boekjes in andere talen Voorleesvaardigheid ouders

Family literacy-programma’s Teleurstellend?

Family literacy-programma’s Teleurstellend? Er zijn ook effectieve programma’s. Volgend jaar: grote overzichtsstudie naar wat werkt voor ‘at risk’- gezinnen. Voorstudie: Wevers & Van Steensel (2017).

Family literacy-programma’s Voorlopige bevindingen: Uitval is een probleem. Onderneem initiatieven om ouders te binden: huisbezoeken, koppeling met andere activiteiten.

Family literacy-programma’s Voorlopige bevindingen: Uitval is een probleem. Onderneem initiatieven om ouders te binden: huisbezoeken, koppeling met andere activiteiten. Niet ieder gezin is het zelfde. Probeer aan te sluiten bij de individuele situatie van het gezin.

Family literacy-programma’s Onderzoek naar de VoorleesExpress: ORIM-raamwerk: Ouders kunnen verschillende rollen vervullen: kansen bieden; erkennen en aanmoedigen; een taalvoorbeeld zijn; samen praten. Geletterheid heeft verschillende verschijningsvormen: boekjes; letters en symbolen in de omgeving; oefenen met schrijven; mondelinge taal.

Family literacy-programma’s Vormen   Rollen Boekjes Letters en symbolen Schrijven oefenen Mondelinge taal Kansen bieden Erkennen en aanmoedigen Een taalvoorbeeld zijn Samen praten

Family literacy-programma’s Vormen   Rollen Boekjes Letters en symbolen Schrijven oefenen Mondelinge taal Kansen bieden Erkennen en aanmoedigen Een taalvoorbeeld zijn Samen praten

Family literacy-programma’s Vormen   Rollen Boekjes Letters en symbolen Schrijven oefenen Mondelinge taal Kansen bieden Erkennen en aanmoedigen Een taalvoorbeeld zijn Samen praten Aan de basis ligt: ga in gesprek met ouders over wat ze al doen en in huis hebben en bouw daarop voort.

Samenvattend Belang van mondelinge taalvaardigheid in de vroege fasen. De rol die ouders kunnen spelen in de mondelinge taalontwikkeling. De effectiviteit van Family Literacy Programma’s. Een perspectief op effectieve programma’s voor kinderen uit gezinnen in een achterstandspositie?