Populisme in Nederland en Europa. College 1 Mark vlek de Coningh Stichting Oud geleerd, Jong Gedaan

Programma College 1: Populisme, een nieuw fenomeen? Wat zeggen wetenschappelijke inzichten over populisme, en is het populisme in Nederland en Europa eigenlijk wel nieuw? College 2: Populisme in Nederland: Fortuyn, Wilders en verder Hoe ziet populisme er uit in Nederland? Zijn Fortuyn, Wilders en andere populisten hetzelfde? College 3: Populisme in Europa: Brexit, Le Pen en Duitsland Wat kunnen we zeggen over de manier waarop populisme is opgekomen in Europa? Kunnen we dat verklaren, en is er met de afgelopen Nederlandse en Franse verkiezingen het populisme een halt toegeroepen? College 4: Grenzen van het populisme: Putin, Erdogan, Trump? Zijn er parallellen te trekken tussen populisme in Nederland, Europa en bijvoorbeeld in andere landen zoals de VS, Rusland, Venezuela en Turkije? Is dat nog wel populisme te noemen?

Populisme als ideologie Ideologie dus een specifiek gedachtengoed: ‘an ideology that considers society to be ultimately separated into two homogenous and antagonistic groups, the ‘pure people’ versus ‘the corrupt elite’ and which argues that politics should be an expression of the general will of the people.’ (Mudde, 2008) ‘Thin-centered’ Een beperkte kern: geen breed uitgemeten gedachtengoed zoals ‘socialisme’ of ‘liberalisme’ en daarbij vooral normatief van aard. Twee implicaties: Compromis met ideologisch populisme is moeilijk (al dan niet onmogelijk): tegenstanders zijn immers corrupt, slecht etc. Het is makkelijk om ideologisch populisme te combineren met andere ideologieën Links populisme, rechts populisme

Populisme als strategie Capability, dus een soort van machtsmiddel “an individual leader seeks or exercises government power based on support from large numbers of followers”. (Weyland, 2001) Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld militaire of economische macht Massale bevolkingssteun is echter fragiel Populisme als strategie vereist vaak van de leider dat zij op informele en zeer charismatische wijze de bevolking achter zich zien te krijgen. Gebruik van referenda, hoge waarderingscijfers en demonstraties. Zolang geloofwaardig blijft dat er brede steun is voor de leider, is daadwerkelijk ‘machtsvertoon’ vaak al overbodig. Deze vorm van populisme komt veel voor in Latijns- en Zuid- Amerika.

Populisme als stijl Inductieve benadering van populisme Dus: welke eigenschappen delen mensen/groepen/partijen die breed geaccepteerd worden als ‘populistisch’? Drie belangrijke elementen: Populisten beroepen zichzelf op de wil van het volk. Maar in tegenstelling tot bij ideologie zijn ze niet altijd tegen een corrupte elite. Populisten kunnen nergens tegen zijn, of tegen een ander fenomeen zoals Europa, immigranten etc. Populisten gebruiken beelden van crisis, dreiging, urgentie en afbraak als drijver voor hun ideeën. Populisten bezigen vaak ruwere taal dan in het regulier politiek debat. Omdat zij ‘het volk’ (1) vertegenwoordigen stellen zij zich wars op van het taalgebruik dat de gevestigde orde gebruikt dat juist geleid heeft tot deze crisis (2). Beter in staat om alle soorten populisme te omschrijven?

Populisme in Nederland Programma: Fortuyn De persoon Fortuyn De politieke carrière van Fortuyn Het populisme van Fortuyn Wilders Van Fortuyn naar Wilders De Partij voor de Vrijheid Het populisme van Wilders post-Wilders? Verklaringen voor populisme in Nederland

De opkomst van populisme in Nederland

De persoon Fortuyn 1971: Afgestudeerd als Socioloog 1972: Lid van de Partij van de Arbeid 1980: Gepromoveerd op sociaaleconomische politiek 1990: Verhuizing naar Rotterdam, bijz. hoogleraar aan de Erasmus Universiteit 1992-1997: Publiceerde verschillende boeken/pamfletten rondom de Nederlandse samenleving, het politiek establishment en uiteindelijk Ilamisering 1993: Columnist bij Elsevier 2001: Kondigt bij 2Vandaag aan de politiek in te willen

De politieke carrière van Fortuyn Fortuyn begint in 2002 bij Leefbaar Nederland Fortuyn moet kort daarop opstappen als lijsttrekker na een interview met de Volkskrant. ‘De Nacht van Fortuyn’ Fortuyn richt de dag daarna een eigen beweging op, de Lijst Pim Fortuyn (LPF). Behaalt een gigantische overwinning bij de gemeenteraadsverkiezingen van Rotterdam en wordt eensklaps de grootste fractie. Presenteert zijn boek ‘De Puinhopen van Paars’ Pim Fortuyn wordt op 6 mei 2002 vermoord door Volkert van der Graaf

Het populisme van Fortuyn Wat zien we ideologisch? Wel afzetten tegen het establishment, maar niet persé tegen het establishment. Sterker, Fortuyn was in grote mate onderdeel van datzelfde establishment en de LPF regeerde na de verkiezingswinst maar al te graag mee. Wat zien we strategisch? Weinig beroep op massale populaire steun. Geen gebruik (mogelijkheid tot?) van machtsmiddelen. Wat zien we qua stijl? Weinig beroep op ‘het volk’, maar wel een duidelijke stem tegen het establishment en islamisering. Veelvuldig gesproken over dreiging. Islamisering, maar ook ‘als mij straks iets gebeurt’. Geen ruw taalgebruik, maar wel eloquent. ‘Zeggen wat gezegd moet worden’. "Ik ben ook voor afschaffen van dat rare Grondwetsartikel: gij zult niet discrimineren. Prachtig. Maar als dat betekent dat mensen geen discriminerende opmerkingen meer mogen maken, en die maak je in dit land nogal snel, dan zeg ik: dit is niet goed.”

Populisme in Nederland Programma: Fortuyn De persoon Fortuyn De politieke carrière van Fortuyn Het populisme van Fortuyn Wilders Van Fortuyn naar Wilders De Partij voor de Vrijheid Het populisme van Wilders Post-Wilders? Verklaringen voor populisme in Nederland

Van Fortuyn naar Wilders Als kamerlid al in 1999 voor het eerst bezorgd over moslimextremisme maar had geen sterke afkeer van Islam. Na 9/11 kwam er meer aandacht voor de stand- punten van Wilders. In 2004 escaleerde Wilders’ onenigheid met de VVD: Wilders’ en Oplaat’s ruk naar rechts in 10 stellignen Wilders pertinente weigering om in te stemmen met het fractiestandpunt rondom de toetreding van Turkije bij de EU. September 2004 treed Wilders naar buiten als “Groep Wilders – Partij voor de Vrijheid”. In november 2004 gebeurde toen het volgende…

De Partij voor de Vrijheid In 2006 brak de PVV voor het eerst echt door met 9 zetels in de Tweede Kamer en is sindsdien niet meer uit het politieke landschap weg te denken. Tussen 2010-2012 leverde de PVV gedoogsteun aan een coalitie van VVD en CDA. In 2010 wordt de PVV de grootste partij in de gemeenteraad van Almeren, in 2011 de grootste partij in de Provinciale Staten van Limburg. Belandde na de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 en 2017 wederom in de oppositie.

Het populisme van Wilders Wat zien we ideologisch? Duidelijk de tegenstelling tussen het ‘goede volk’ en de ‘corrupte elite’. Wilders beroept zich op ‘Henk en Ingrid’, ageert tegen het establishment en hangt hier vaak een normatief oordeel aan. Wel: tegenstelling is ook zichtbaar tussen ‘Nederlander’ en ‘Moslim’. Ideologie of stijl? Wat zien we strategisch? Beroept zich (al dan niet terecht) op steun van het volk, onder andere op basis van cijfers in peilingen. Heeft meermaals verwezen naar het referendum als middel tegen Europa, immigratie etc. Wat zien we qua stijl? Beroept zich duidelijk op het volk, en zit dit sterk af tegen Europa, Islam en immigratie. Hamert consequent op islamisering en immigratie én koppelt dit aan Europa. Hanteert kleurrijk taalgebruik en schroomt niet om boude uitspraken te doen. Verafschuwing van politieke correctheid, vaak in combinatie met de multiculturele samenleving en gebruikt taal om zijn opponenten te framen.

Populisme in Nederland Programma: Fortuyn De persoon Fortuyn De politieke carrière van Fortuyn Het populisme van Fortuyn Wilders Van Fortuyn naar Wilders De Partij voor de Vrijheid Het populisme van Wilders Post-Wilders? Verklaringen voor populisme in Nederland

Post-Wilders? Wilders is al enkele jaren gemeengoed in het Nederlands politiek systeem, dit betekent echter niet dat er niets meer verandert.

Forum voor Democratie Opgericht door Thierry Baudet, haalde twee zetels in de verkiezingen van 2017. Sterke focus op anti-establishment denken- en retoriek. Het partijkartel Biedt een oplossing: democratiseren Digitaal stemmen in de TK Meer directe democratie Gekozen burgermeesters Gelijkenissen maar ook verschillen met de PVV Evenzeer anti-establishment, minder uitgesproken rondom Islam en immigratie. Type populisme?

DENK Ontstaan na een breuk van Kuzu en Öztürk met de PvdA Reactie op het immigratie- en Islamdebat Allochtonen vormen een belangrijk deel van de achterban Presenteert een progressief-socialistisch programma Vervang integratie door acceptatie Ageert tegen structureel en institutioneel racisme Positie van Islam in de samenleving Type populisme?

Populisme in Nederland Programma: Fortuyn De persoon Fortuyn De politieke carrière van Fortuyn Het populisme van Fortuyn Wilders Van Fortuyn naar Wilders De Partij voor de Vrijheid Het populisme van Wilders Post-Wilders? Verklaringen voor populisme in Nederland

Verklaringen voor de opkomst van populisme in Nederland Het Nederlands kiesstelsel Evenredige vertegenwoordiging maakt ‘toegang tot macht’ relatief makkelijk. Verzuiling en ontzuiling Pluralisme heeft ervoor gezorgd dat partijen steeds dichter bij elkaar kwamen Economische stagnatie en crisis ‘Contagious populism’ Globalisering

Vragen?