Friese Energiestrategie: de bouwstenen Jan Atze Nicolai en Gerk Jan Kuipers Wethouder-Regiegroeplid en resp. Afstemmingsgroeplid 5 oktober 2017

De Friese Energiestrategie Jan Atze Nicolai Wethouder gemeente Leeuwarden 10 oktober 2017

De bestuurlijke context Als nieuwe wethouder halverwege het proces binnengekomen: verbazing alom. Wat gebeurt er veel, elke dag wat nieuws. Kom met sprekende voorbeelden: 1 x trein Leeuwaren-Groningen = 1 uur windturbine Complexe ontwikkeling: schaken op vele borden tegelijkertijd: Klimaatverandering Energiebesparing Duurzame opwekking Zorg voor de aarde Bewustwording erg belangrijk Bestuurlijk uitdragen: “visie, hoop en richting geven”. Maar: proces te weinig zichtbaar ... te veel achter de schermen

Bijvoorbeeld: Friese steden Bijna de helft van de Friezen woont in een plaats van meer dan 10.000 inwoners. Deze plaatsen vertegenwoordigen circa 50% van het Friese energieverbruik. Het energiegebruik (warmte en elektriciteit) van de steden is te groot om zelfvoorzienend te worden. Er is niet genoeg ruimte in en rondom steden om de elektriciteit op te wekken. Wanneer we heel veel energie besparen, gebouwen goed isoleren, en optimaal gebruik zouden kunnen maken van geothermie, kunnen steden in de eigen warmtebehoefte voorzien.

De Friese steden Om energie te besparen in de gebouwde omgeving en over te schakelen op duurzame warmte zijn verschillende ‘systemen’ mogelijk. Elk daarvan vraagt een ander soort investeringen in gebouwen, de energie infrastructuur en de warmtebron. Voor bedrijven, inwoners, netbeheerders en warmteleveranciers belangrijk van tevoren te weten op welke manier de warmtevoorziening er in de toekomst uit gaat zien. Maak van de keuze van systeemopties een democratisch proces: zo niet, dan procedures

De Friese steden Voor de Friese steden stellen we de volgende koers voor: We gaan fors besparen door het uitvoeren van besparingsmaatregelen bij gebouwen. De steden gaan in hun eigen warmtevraag voorzien. We maken optimaal gebruik van (veilige) geothermie en warmte uit oppervlaktewater zodat we in combinatie met restwarmte in de warmtevraag van onze steden voorzien. Restwarmte vanuit de industrie wordt via het ‘cascade principe’ optimaal benut. De warmte die voor de industrie een te lage temperatuur heeft, benutten we voor de gebouwde omgeving d.m.v. warmtenetten. We nemen gefaseerd besparingsmaatregelen om het energiegebruik van industrie en bedrijven te beperken. We ontwikkelen de toepassing van ultradiepe geothermie en indien succesvol passen we dit toe om in de hoge temperatuur warmtevraag van de industrie te voorzien.

Hernieuwbare opwekking: Ruimtelijk Een manier waarop Leeuwarden voor 60% energieneutraal zou kunnen worden.

2050 RLI95% scenario: 15PJ warmte – biomassa uitgaande van 100GJ/ha = 45% van landoppervlakte

Publieke opinie

Proces in de regio Met procesmanager Bram Brouwer officieel gestart oktober 2016 Frisse energieke wind van buiten samen met lokale projectgroep: dat werkt Half jaar besteed aan organiseren bestuurlijk draagvlak, Regiegroep en Stuurgroep Parallel ophalen gegevens voor de opgave, met punt op de horizon 2050 2e helft jaar: Voorbereiding voor de hoe vraag: deals, energieatelier met inwoners en bedrijvenvertegenwoordigers. Resultaat: bouwstenen voor het invullen van de strategie. 1 jaar te kort voor ‘ons’ om bestuurlijk, ambtelijke met stakeholders en draagvlak bij inwoners en bedrijven te organiseren. Nu: organiseren de financiën en personen voor de follow up: gaat niet vanzelf! Aanbieding aan colleges en partners: 10 oktober Er zijn veel initiatieven Friese SDE+ aanvragen/toekenningen stijgen sterk Vernieuwende initiatieven van onderop (Ameland, Garyp, Noordelijk Lokaal Duurzaam, groene waterstofeconomie, etc.) Veel energiecoöperaties en duurzame dorpen actief Innovatieve initiatieven energie besparing en warmtegebruik in de gebouwde omgeving (Fryske deal, aanvragen geothermie, gebruik restwarmte) En veel media aandacht voor Elfwegentocht (Freonen fan Fossylfrij Fryslân)

Waar staan we nu en waar moeten we naar toe Energieverbruik nu en mogelijk verbruik in 2050: Hernieuwbare opwekking van 7% nu naar 100% in 2050 Verbruik nu 60 PJ Mogelijke besparing 22 PJ (30%), dan resteert 38 PJ Verwachting: door elektrisch vervoer neemt vooral gebruik brandstof af, elektriciteitsvraag neemt toe. Warmte: gebouwen isoleren en van het aardgas af! Er zijn veel initiatieven Friese SDE+ aanvragen/toekenningen stijgen sterk Vernieuwende initiatieven van onderop (Ameland, Garyp, Noordelijk Lokaal Duurzaam, groene waterstofeconomie, etc.) Veel energiecoöperaties en duurzame dorpen actief Innovatieve initiatieven energie besparing en warmtegebruik in de gebouwde omgeving (Fryske deal, aanvragen geothermie, gebruik restwarmte) En veel media aandacht voor Elfwegentocht (Freonen fan Fossylfrij Fryslân)

Waar staan we nu en waar moeten we naar toe Hernieuwbare opwekking van 7% nu naar 100% in 2050 Er zijn veel initiatieven Friese SDE+ aanvragen/toekenningen stijgen sterk Vernieuwende initiatieven van onderop (Ameland, Garyp, Noordelijk Lokaal Duurzaam, groene waterstofeconomie, etc.) Veel energiecoöperaties en duurzame dorpen actief Innovatieve initiatieven energie besparing en warmtegebruik in de gebouwde omgeving (Fryske deal, aanvragen geothermie, gebruik restwarmte) En veel media aandacht voor Elfwegentocht (Freonen fan Fossylfrij Fryslân)

Waar staan we nu en waar moeten we naar toe Variatie mogelijk in de energiemix waarmee we energieneutraal worden Te opzichte van de door PS vastgestelde energiemix tot 2025: Er zijn veel initiatieven Friese SDE+ aanvragen/toekenningen stijgen sterk Vernieuwende initiatieven van onderop (Ameland, Garyp, Noordelijk Lokaal Duurzaam, groene waterstofeconomie, etc.) Veel energiecoöperaties en duurzame dorpen actief Innovatieve initiatieven energie besparing en warmtegebruik in de gebouwde omgeving (Fryske deal, aanvragen geothermie, gebruik restwarmte) En veel media aandacht voor Elfwegentocht (Freonen fan Fossylfrij Fryslân)

Waar staan we nu en waar moeten we naar toe En een mogelijke mix voor 2050 Er zijn veel initiatieven Friese SDE+ aanvragen/toekenningen stijgen sterk Vernieuwende initiatieven van onderop (Ameland, Garyp, Noordelijk Lokaal Duurzaam, groene waterstofeconomie, etc.) Veel energiecoöperaties en duurzame dorpen actief Innovatieve initiatieven energie besparing en warmtegebruik in de gebouwde omgeving (Fryske deal, aanvragen geothermie, gebruik restwarmte) En veel media aandacht voor Elfwegentocht (Freonen fan Fossylfrij Fryslân)

Wie werken nu samen Waterschap, Provincie en alle gemeenten Stakeholders: Bouwgroep Dijkstra Draisma, Woningbouwcorperatie, Afvalverwerker, Milieufederatie, Koepel energiecoöperaties, Netwerkbeheerder Dealpartners, energiecoöperaties, lokale initiatieven

De belangrijkste bouwstenen De besparing in de gebouwde omgeving De agrosector energieneutraal en helpend bij energievoorziening kleinere kernen Opwekking hernieuwbare energie: Geothermie + potentie Thermische energie oppervlakte water en afvalwater

Wat hebben we nodig / advies om nationaal op te pakken Voorop staat dat we werken vanuit de Friese Mienskip (samenleving). Dit vraagt om passende ondersteuning: meerjarig regelen. Uitvoeringskracht bij regio’s en netwerkbedrijven hard nodig. Ook het Rijk moet een rol spelen met wet- en regelgeving en financiële instrumenten. Transitie vraag om mega investeringen: biedt hier landelijk hulp voor, om te voorkomen dat de regio’s telkens zelf overzicht moet creëren. Er zijn veel initiatieven Friese SDE+ aanvragen/toekenningen stijgen sterk Vernieuwende initiatieven van onderop (Ameland, Garyp, Noordelijk Lokaal Duurzaam, groene waterstofeconomie, etc.) Veel energiecoöperaties en duurzame dorpen actief Innovatieve initiatieven energie besparing en warmtegebruik in de gebouwde omgeving (Fryske deal, aanvragen geothermie, gebruik restwarmte) En veel media aandacht voor Elfwegentocht (Freonen fan Fossylfrij Fryslân)

Er gebeurt al veel in Fryslân: succesfactoren Er zijn zo’n 60 energie coöperaties actief in Fryslân en meer dan 130 lokale duurzame initiatieven. Veel initiatieven zijn gericht op besparing. De Energiewerkplaats neemt initiatief om een energie analyse te laten doen van dorpen. Er zijn op dit moment meerdere grote warmteprojecten in ontwikkeling in Leeuwarden, Heerenveen en Smallingerland. De meerderheid van de projecten voorziet geothermie als warmtebron. Er is flink gebouwd aan netwerk: basis voor vervolg We zijn goed op weg, maar er is nog veel te doen! Er zijn veel initiatieven Friese SDE+ aanvragen/toekenningen stijgen sterk Vernieuwende initiatieven van onderop (Ameland, Garyp, Noordelijk Lokaal Duurzaam, groene waterstofeconomie, etc.) Veel energiecoöperaties en duurzame dorpen actief Innovatieve initiatieven energie besparing en warmtegebruik in de gebouwde omgeving (Fryske deal, aanvragen geothermie, gebruik restwarmte) En veel media aandacht voor Elfwegentocht (Freonen fan Fossylfrij Fryslân) Onder een RES komt straks een uitvoeringsprogramma te hangen. Om te voorkomen dat iedere regio steeds opnieuw overzicht moet creëren in het bestaande financieringslandschap zou het goed zijn dit op een hoger niveau te organiseren. Hierbij kan naar ons inzicht vrij gemakkelijk worden aangesloten bij bestaande initiatieven (zoals Invest NL). Ook kan Nationaal de benodigde kennis beschikbaar worden gemaakt om regio’s te helpen bij het invullen van specifieke financieringsbehoeften – en bijvoorbeeld het ontwikkelen van een investeringsagenda