Hoe overdracht vermijden: bijkomende voorzorgsmaatregelen Opleiding docenten - 8 september 2016 A. Willemse

Allemaal beestjes … Je ziet ze niet, maar ze zijn er wel … Miljarden m.o. leven op en in ons lichaam (in de mond, op de huid, in de darmen …). Naar schatting zijn ze met honderdduizend miljard (1014) Ze worden ‘microbiota’ genoemd. Lichaamseigen m.o. hebben een beschermende werking, ze leven in harmonie met het lichaam. Pathogene of ziekmakende m.o. kunnen dit evenwicht verstoren en ziekte veroorzaken.

M.o. kunnen voorgesteld worden als een ijsberg.

MRSA, VRE, CPE, C. difficile, M. tuberculosis, … S. epidermidis, P. acnes, E. coli, K. pneumoniae, HIV, HBV, HCV, … M.o. die veel aandacht krijgen zoals multiresistente kiemen, vormen maar het topje van de ijsberg. Er zijn kiemen die systematisch aanwezig zijn op een mensenlichaam bv typische huid- en darmflora, maar andere kunnen ongemerkt aanwezig zijn zodat men niet weet waarvan men drager is.

Bijkomende voorzorgsmaatregelen Algemene voorzorgsmaatregelen Daarom moeten de algemene voorzorgsmaatregelen nauwkeuring toegepast worden. Ze vormen de basis in het voorkomen van infecties. Slechts in bepaalde gevallen zijn bijkomende voorzorgsmaatregelen nodig.

Inhoud Overdracht van micro-organismen Belangrijke begrippen Overdrachtsweg Besmetting, kolonisatie en infectie Zorg (-gerelateerde) infectie Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Eerst wordt de overdracht van m.o. toegelicht, dan staan we even stil bij een aantal belangrijke begrippen en tenslotte bekijken we welke strategieën toegepast moeten worden om infecties te voorkomen.

Inhoud Overdracht van micro-organismen Belangrijke begrippen Overdrachtsweg Besmetting, kolonisatie en infectie Zorg (-gerelateerde) infectie Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Eerst wordt de overdracht van m.o. toegelicht, dan staan we even stil bij een aantal belangrijke begrippen en tenslotte bekijken we welke strategieën toegepast moeten worden om infecties te voorkomen.

Overdracht van micro-organismen Overdracht van micro-organismen in de zorg-verlening vereist 3 elementen: Bron of reservoir Overdrachtsweg (= verspreidingsweg / besmettingsweg / transmissieroute) Gastheer Overdrachtsweg = verspreidingsweg = besmettingsweg = transmissieroute

Inhoud Overdracht van micro-organismen Belangrijke begrippen Overdrachtsweg Besmetting, kolonisatie en infectie Zorg (-gerelateerde) infectie Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Eerst wordt de overdracht van m.o. toegelicht, dan staan we even stil bij een aantal belangrijke begrippen en tenslotte bekijken we welke strategieën toegepast moeten worden om infecties te voorkomen.

Belangrijke begrippen Overdrachtsweg DIRECT OF INDIRECT Voorbeeld: MRSA, C. difficile VOCHTPARTIKELS > 5µm Voorbeeld: Influenzavirus, Meningokokken BESMETTE LUCHT (< 5µm) Voorbeeld: TBC, mazelen Overdrachtsweg = verspreidingsweg = besmettingsweg De belangrijkste overdrachtswegen van micro-organismen zijn via contact, via druppels of via lucht. CONTACT: micro-organismen kunnen zich via direct of indirect contact verspreiden. Direct contact gebeurt tussen patiënten onderling (wat niet zo frequent voorkomt in de ziekenhuisomgeving). Indirect contact gebeurt via de handen van de zorgverstrekkers en via contact met besmet materiaal (vb. stethoscopen) of de besmette omgeving. Voorbeelden hierbij zijn MRSA, Clostridium difficile diarree en Multiresistente Gramnegatieve Staven. DRUPPEL: micro-organismen kunnen zich via relatief grote vochtpartikels (speekseldruppels) verspreiden (groter dan 5 micrometer). Deze speekseldruppels komen vrij bij het hoesten, niezen, spreken of bij het uitvoeren van aërsolproducerende procedures zoals aspiratie of bronchoscopie. Deze druppels zijn relatief zwaar waardoor ze snel neerslaan en zich niet verder verspreiden dan 1 à 1,5 meter van de bron. Overdracht doet zich voor wanneer druppels met micro-organismen afkomstig van een geïnfecteerde en/of gekoloniseerde persoon terechtkomen bij een andere persoon (bv. op het neusslijmvlies, in de mond of in de conjunctiva). Voorbeelden hierbij zijn Influenza, meningokokken, kinkhoest, bof. LUCHT: micro-organismen kunnen zich via de lucht verspreiden via kleine vochtpartikels van minder dan 5 micrometer. Deze micro-organismen kunnen aanzienlijke tijd in de lucht zweven en zich door luchtcirculatie over een grote afstand verspreiden. Besmetting gebeurt door het inademen van deze partikels, zonder dat hiervoor contact met de patiënt nodig is (vb. kamer van een patiënt die op onderzoek is). Voorbeelden hierbij zijn tuberculose, mazelen. Combinaties van overdrachtswegen zijn ook mogelijk, bv. RSV-virus (op pediatrie) wordt overgedragen via contact en druppels

De handen zijn de belangrijkste overdrachtsweg voor micro-organismen tijdens de zorgverlening

Belangrijke begrippen Besmetting - kolonisatie - infectie = overdracht van m.o. (bron → voorwerp / persoon) Kolonisatie = overleving / vermenigvuldiging van m.o. (zonder nadelige gevolgen) Infectie = m.o. veroorzaken ziekteverschijnselen (zoals koorts, roodheid, zwelling, pijn, …) Niet elke besmetting gaat gepaard met een infectie! 3 belangrijke basisbegrippen met een verschillende betekenis (waardoor ze duidelijk onderscheiden moeten worden): Besmetting = overdracht van micro-organismen vanuit een bron via een weg naar iets (bv. voorwerp zoals schaar) of iemand (gastheer) Kolonisatie = micro-organismen die zich na de besmetting bij de mens handhaven (m.o. kunnen zonder nadelige gevolgen onderdeel maken van de flora) Infectie = micro-organismen die ziekteverschijnselen (zoals koorts, roodheid, zwelling, pijn) veroorzaken ! Besmetting gaat niet altijd gepaard met een infectie bv. als zorgverstrekker wordt men meermaals per dag besmet, maar dit leidt niet steeds tot een infectie

Belangrijke begrippen Zorg (-gerelateerde) infectie Synoniem: nosocomiale infectie, ziekenhuisinfectie Treedt op tijdens of in aansluiting met verblijf of behandeling in een zorginstelling Frequent voorkomen (België: 5 - 10% van de opgenomen patiënten - jaarlijks 103 000 patiënten) Heeft aanzienlijke gevolgen Verblijfsduur Morbiditeit Mortaliteit Meerkost … Ziekenhuisinfecties zijn 3x dodelijker dan auto !

Belangrijke begrippen Zorg (-gerelateerde) infectie Endogene infectie = auto-infectie → wordt veroorzaakt door m.o. dat reeds op moment van de opname in de zorginstelling bij de patiënt aanwezig was Exogene infectie = kruisinfectie → wordt veroorzaakt door m.o. uit de zorgomgeving (oppervlakken – voorwerpen – personeel – andere patiënten) Afhankelijk van de oorsprong van de zorginfectie, zijn er twee vormen zorginfecties te onderscheiden: Endogene infectie bv. urineweginfectie door E. coli Exogene infectie bv. beademde patiënt met een infectie van de luchtwegen (VAP) door multiresistente Acinetobacter baumanii op IZ (D. Pittet et al., The Lancet Infectious Diseases, 2006)

Inhoud Overdracht van micro-organismen Belangrijke begrippen Overdrachtsweg Besmetting, kolonisatie en infectie Zorg (-gerelateerde) infectie Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Eerst wordt de overdracht van m.o. toegelicht, dan staan we even stil bij een aantal belangrijke begrippen en tenslotte bekijken we welke strategieën toegepast moeten worden om infecties te voorkomen.

Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Infectiepreventie = doorbreken van de besmettingscyclus Strategieën voor infectiepreventie → zorginfecties ↓ ≥ 30% zorginfecties zijn te voorkomen De meeste preventieve maatregelen zijn eenvoudig en goedkoop! Besmettingscyclus: ziektekiem; bron/reservoir; uitgangspoort; overdrachtsweg; ingangspoort; gastheer Bv: hoesthygiëne bij verkoudheid (alg. Vzm) Bv: dragen van hoogfiltratiemasker bij TBC patiënt

Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Algemene maatregelen Surveillance Algemene voorzorgsmaatregelen Bijkomende voorzorgsmaatregelen Controle op het gebruik van antibiotica Specifieke maatregelen ter preventie van Urineweginfecties Postoperatieve wondinfecties Luchtweginfecties Bloedbaaninfecties Richtlijnen aangaande isolatie worden geactualiseerd in 2007 (CDC) Opsplitsing voor diverse zorginstellingen Toevoeging aan algemene voorzorgsmaatregelen: hoesthygiëne Maatregelen voor protectieve isolatie

Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Algemene voorzorgsmaatregelen = BASIS in de preventie van overdracht van micro-organismen (m.o.) tijdens de zorgverlening Bijkomende voorzorgsmaatregelen = Overdrachtsgebonden maatregelen gebaseerd op klinisch beeld (aandoening) specifiek micro-organisme

Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Algemene voorzorgsmaatregelen = BASIS in de preventie van overdracht van micro-organismen (m.o.) tijdens de zorgverlening Bijkomende voorzorgsmaatregelen = Overdrachtsgebonden maatregelen gebaseerd op klinisch beeld (aandoening) specifiek micro-organisme

Algemene voorzorgsmaatregelen Maatregelen die toegepast moeten worden door elke zorgverstrekker bij elke patiënt tijdens elk patiëntencontact Basisprincipes Dé standaard

Algemene voorzorgsmaatregelen Onderdeel Aanbeveling Handhygiëne Cfr. 5 indicaties voor / correcte techniek van handhygiëne PBM = persoonlijke beschermingsmiddelen Contact met lichaamsvochten en/of slijmvliezen vermijden handschoenen Mogelijks contact met handen schort Mogelijks contact met kledij en/of blootgestelde huid masker Kans op spatten in aangezicht bril Bevuild patiënten materiaal Manipuleer gebruikt materiaal op een zodanige wijze dat vermeden wordt dat micro-organismen verspreid worden Omgevingscontrole Voorzie procedures voor het reinigen en ontsmetten van oppervlakken, in het bijzonder de frequent aangeraakte oppervlakken in de patiëntenomgeving Linnen Manipuleer gebruikt linnen op een zodanige wijze dat vermeden wordt dat micro-organismen verspreid worden in de zorgomgeving

Algemene voorzorgsmaatregelen Onderdeel Aanbeveling Naalden en andere scherpe voorwerpen Voorkom prik-, snij- en spatongevallen Reanimatie Gebruik een mondstuk, beademingsballon en andere hulpmiddelen om rechtstreeks contact met de mond en/of orale secreties van de patiënt te vermijden Kamertoewijzing Geef de voorkeur aan een 1-persoonskamer voor patiënten met een verhoogd overdrachtsrisico van micro-organismen; onvoldoende persoonlijke hygiëne; een verhoogde vatbaarheid voor infecties of een verhoogde co-morbiditeit. Hoesthygiëne Instrueer symptomatische personen een goede respiratoire hygiëne (patiënten, bezoekers, …) toe te passen: Mond en neus bedekken bij hoesten en niezen. Wegwerp zakdoekjes gebruiken en na gebruik wegwerpen Handen wassen na bevuiling van handen met respiratoire secreties. Masker over mond en neus dragen indien mogelijk Afstand (> 1,5 meter) bewaren van andere personen

Infectiepreventie Strategieën voor infectiepreventie & -beheersing Algemene voorzorgsmaatregelen = BASIS in de preventie van overdracht van micro-organismen (m.o.) tijdens de zorgverlening Bijkomende voorzorgsmaatregelen = Overdrachtsgebonden maatregelen gebaseerd op klinisch beeld (aandoening) specifiek micro-organisme

Bijkomende voorzorgsmaatregelen Supplementair Bij specifieke ziektekiem of aandoening Overdrachtsweg – afhankelijk Contact Druppel Lucht

Bijkomende voorzorgsmaatregelen CONTACT DRUPPEL LUCHT Voorbeelden MRSA, VRE, C. difficile infectie N. meningitidis, Influenzavirus M. tuberculosis, Varicela zoster (windpokken) Patiënten-kamer Afzonderlijke kamer (of cohortisolatie) Afzonderlijke kamer met gesloten deur, in onderdruk en met specifieke luchtbehandeling (luchtverversing en -filtratie) 6-12 luchtwissels per uur Verse lucht (geen recuperatie, tenzij via hepafilter)

Bijkomende voorzorgsmaatregelen CONTACT DRUPPEL LUCHT Hand-schoenen Aantrekken bij het betreden van de kamer indien contact met de patiënt of de omgeving verwacht wordt; vervangen op indicatie en verwijderen alvorens kamer te verlaten. Standaard Schort Bij het betreden van de kamer indien contact met de patiënt of de omgeving verwacht wordt, of indien patiënt incontinent is, diarree heeft of bij drainage van open wonden die niet afgesloten kunnen worden met verband Masker / bril Standaard (of ev. masker) Masker bij het betreden van de kamer Ademhalings-masker (FFP2 of FFP3) alvorens kamer te betreden Schort bij incontinentie vb. infectie met shigella Schort bij niet afdekbaar verband vb. abces

Bijkomende voorzorgsmaatregelen CONTACT DRUPPEL LUCHT Patiëntenvervoer Vervoer beperken tot hoogst noodzakelijke. Voorzorgen nemen bij verlaten van de kamer. (besmettingsbron afschermen) Vervoer beperken tot hoogst noodzakelijke. Voorzorgen nemen bij verlaten van de kamer (masker en hoesthygiëne). Vervoer beperken tot hoogst noodzakelijke. Voorzorgen nemen bij verlaten van de kamer (ademhalingsmasker) Verzorgings-materiaal Materiaal voor eenmalig gebruik of patiëntgebonden materiaal gebruiken Standaard Omgevings-controle Frequente R en O met bijzondere aandacht voor frequent aangeraakte oppervlakken

Bedankt voor jullie aandacht