Een kinderrechtenkijk op armoede Inspiratiedag ‘Jeugdwerk heeft OOG voor armoede’ 26 september 2017 Naima Charkaoui Kinderrechtencommissariaat

Kinderrechtencommissariaat Klachtenlijn Ombudsdienst: onderzoekt, bemiddelt, adviseert Voor kinderen, jongeren, ouders en professionals Vertrouwelijk en gratis Beleidsadviezen

Armoede bij de Klachtenlijn? Direct en indirect aanwezig Inkomen en basisrechten Op achtergrond Enkele thema’s: Schulden Kosten voor gezondheid, onderwijs,… Woonsituatie Onderwijs Jeugdzorg en plaatsingen Armoede bij specifieke groepen kinderen en jongeren (bv. kinderen op de vlucht) Achtergrond: zelfde thema’s, groter risico’s

Armoede?

Wat is armoede? Tekort aan middelen = essentieel onderdeel Armoede is: “een menselijke situatie gekenmerkt door langdurige of chronische deprivatie van de middelen, mogelijkheden, keuzes, veiligheid en macht noodzakelijk voor het genieten van een toereikende levensstandaard en andere burgerlijke, culturele, economische, politieke en sociale rechten.” (VN-Comité Economische, Sociale en Culturele rechten) Tekort aan middelen = essentieel onderdeel MAAR niet toe verengen: meerdimensionaal & structureel Mensenrechten in gedrang € Middelen: € (benoemen) maar ook ruimer Niet verengen: Delicaat evenwicht tussen erkennen van belang van gebrek aan middelen en niet verengen, of benadrukken van meerdimensionale ervan zonder een containerbegrip ervan te maken Mensenrechten: zelfde dubbelheid  levensstandaard als meest rechtstreekse, maar ook alle andere rechten.

Kinderarmoede? Soms verzet tegen term kinderen isoleren uit gezin “deserving poor” enkel gevolgen van armoede voor kinderen aanpakken “slechte ouder” - opvoedingsprobleem risico op plaatsing in jeugdzorg loskoppeling van maatschappelijke oorzaken (Beeld: door focus op iets te richten maak je de zaken errond onzichtbaar) Plaatsing: duidelijk maken hoe problematisch dit is vanuit kinderrechtenperspectief: cf sterke nadruk op gezin, recht op gezinsleven.

Kinderarmoede benoemen Toch keuze voor term ‘kinderarmoede’: Hoger armoederisico Kinderen beleven armoede op eigen manier Gevolgen armoede niet alleen thuis Kinderen zijn volwaardige spelers Impact van armoede tot latere leeftijd Maar altijd binnen bredere context Het armoederisico bij kinderen ligt hoger dan het gemiddelde bij de bevolking. Kinderen beleven armoede op hun eigen manier. Kinderen ervaren zelf de gevolgen van armoede, niet alleen thuis, maar ook daarbuiten: op school en in hun vrije tijd. Hoewel kinderen afhankelijk zijn van hun ouders, ondergaan ze armoede niet passief. De gevolgen van armoede in de kindertijd wegen later nog sterk door. Bron: Kind en Samenleving

Kinderarmoede in cijfers Het gezin… Kinderen Gemiddeld heeft inkomen onder armoederisicodrempel 12% 10% heeft ernstige materiële deprivatie 5% 3% kan geen week vakantie buitenshuis per jaar veroorloven 21% 19% kan geen onverwachte uitgave 1.100 € aan 24% 17% heeft minder kwalitatieve huisvesting 22% stelt gezondheidszorg uit 6% 4% heeft achterstallige betalingen 9% Bron: SVR o.b.v. EU-SILC 2015

 kinderrechtenperspectief op kinderarmoede Definitie: armoede bedreigt mensenrechten Kinderarmoede: Armoede bij kinderen is specifiek Kinderen zijn volwaardige spelers Belang gezinsniveau Structurele armoedebestrijding Kapstokken: We zeggen meestal: mensenrechten- en kinderrechtenperspectief Kapstokken: toepassen op jeugdwerk Participatie Empowerment Non-discriminatie ‘Accountability’ Link met mensenrechten

Participatie

Kinderen in armoede aan het woord door financiële redenen heeft / kan kind niet… % kinderen in gezin met armoederisico Een veilige plek om buiten te spelen 34,3% deelnemen aan ontspanning buitenshuis 27,2% nieuwe kleren kopen 18,5% Verjaardag vieren 11% 3 maaltijden per dag 9,9% ‘Arm, dat zijn anderen’ Wel bewust van beperkingen in budget Kinderen spreken vooral over sociale uitsluiting Gezin centraal Buurt en school: dubbel verhaal Maar: het kind in armoede bestaat niet! Bron: EU-SILC 2009

Participatie Participatie aan samenleving en aan beleid Erbij horen Meedoen Aandacht voor eigen beleving Stem laten horen Basisvoorzieningen Toegankelijkheid: betaalbaar, bereikbaar, beschikbaar, begrijpbaar, bruikbaar Kwaliteit ‘Categoriale werkingen’: volwaardige initiatieven

Empowerment

Empowerment Versterken van ‘kracht’ en ‘macht’ individueel – collectief - politiek-maatschappelijk Empowermentprocessen mogelijk maken! “Aan de eenzijdige focus van ‘eigen kracht’ wordt bijna automatisch de notie ‘eigen verantwoordelijkheid’ gelieerd die snel doorschiet naar ‘eigen schuld, dikke bult’ en leidt tot negatieve gevoelens en een aanpak gestoeld op repressie en sancties.” (Van Regenmortel, 2008) Individueel: de kracht van binnenuit, het aanspreken van eigen kwaliteiten, zelfvertrouwen,… Collectief: krachtbronnen in de eigen omgeving aanwenden Politiek-maatschappelijk: streven naar veranderingen op een vlak dat breder reikt dan het eigen leven (bv. strijd tegen vooroordelen) Empowerment in de (letterlijke) zin van het opbouwen van ‘macht’. Mensen in armoede ervaren vaak machteloosheid in de relaties met maatschappelijke instituties. De mensenrechtenbenadering doorbreekt die machteloosheid door de claims van mensen in armoede duidelijk als rechten te erkennen. Het opbouwen van macht staat dus in functie van het maatschappelijk onderhandelingsproces over wat armoede is, dat het een probleem is en hoe het moet worden aangepakt.   Empowerment kan ook breder worden opgevat dan het opbouwen van macht op groepsniveau. Onder dit politiek-maatschappelijk niveau van ‘empowerment’ liggen twee andere niveaus van empowerment, waar ‘power’ eerder (persoonlijke) ‘kracht’ dan (politieke) ‘macht’ betekent. Op individueel niveau gaat het om ‘kracht van binnenuit’, door het ontwikkelen van bijvoorbeeld zelfvertrouwen en vaardigheden. Op collectief niveau gaat het om de kracht die mensen uit hun omgeving kunnen putten, bijvoorbeeld bij familie of in zelforganisaties. Tegelijk spelen uiteraard ook op deze niveaus machtsverhoudingen een belangrijke rol. Empowerment in zijn geheel betekent dan hetvolgende: “Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie.” Het empowermentparadigma benadrukt het belang van faciliterende maatregelen om empowerment-processen bij mensen en groepen mogelijk te maken. Men moet dus opletten voor verkeerde interpretaties, die empowerment verengen tot het individuele niveau en zo afglijden van een focus op ‘eigen kracht’ naar ‘eigen verantwoordelijkheid’ en vandaar ‘eigen schuld’. Deze benadering resulteert, in tegenstelling tot de empowermentbenadering, in een pleidooi voor dwingende en controlerende maatregelen.

Non-discriminatie

Non-discriminatie & gelijkheid Discriminatie van mensen in armoede Binnen groep mensen in armoede: aandacht voor verschillen - verhoogde kwetsbaarheid Eenoudergezinnen Woonwagenbewoners Mensen met migratieachtergrond Grote gezinnen Jongvolwassenen uit bijzondere jeugdzorg Dak- en thuisloze gezinnen Niet-begeleide minderjarigen op de vlucht … Belangrijk in uittekenen van beleid  differentiëren, keuzes maken qua prioriteit... Niet: nu weet ik wel wat armoede is. Ook bij andere ‘categorieën’ rekening houden met (mogelijke) armoedecomponent

Ongelijkheid in cijfers armoederisico Kinderen algemeen 21% Kind in eenoudergezin 30% Kind bij koppel met 1 kind 17% Kind bij koppel met 3 of meer kinderen 20% Kind in gezin met alle volwassenen geboren in EU 19% Kind in gezin met min. 1 volwassen geboren buiten EU 32% Bron: SVR o.b.v. EU-SILC 2015 gezinnen in armoede: afstand tot armoedegrens gemiddeld 471€ met 1 kind 310€ met 3 kinderen 414€ eenoudergezinnen 551€ Bron: armoedetoets kinderbijslag 2017

Accountability

Accountability Overheden op verschillende beleidsniveaus Bij uitbreiding: sectoren, organisaties, praktijkwerkers Vrijheidsgraden in eigen werking Eigen organisatie / sector aanspreken op verantwoordelijkheid Overheid aanspreken op verantwoordelijkheid Positieve kaders waarmaken in praktijk De overheid creëert via haar regelgeving en financiële keuzes een kader van mogelijkheden en beperkingen. Binnen dat kader moeten organisaties aan de slag. Toch liggen ook op organisatieniveau veel kansen om de mensenrechtenbenadering vorm te geven. Een mensenrechtenbenadering wordt dus realiteit op verschillende niveaus: van de overheid, over sectoren en organisaties tot de individuele inzet van praktijkwerkers. Die niveaus zijn van elkaar afhankelijk. Een leraar werkt binnen het kader van een school, een school moet zich schikken naar de regels van de overheid. Die invloed ‘van boven naar beneden’ kan zowel stimulerend zijn voor een mensenrechtenbenadering als beperkingen inhouden.   Het blijft belangrijk om zich bewust te blijven van de vrijheidsgraden op organisatie- en individueel niveau. En die ten volle te benutten om mensenrechten te verankeren in de praktijk. Verder komen veranderingen in het kader van de organisatie én in het overheidsbeleid er vaak op basis van signalen van onderuit. Ook positieve veranderingen slagen pas echt als ze van onderuit worden gedragen en waargemaakt. Laat dat een aanmoediging zijn voor praktijkwerkers en organisaties die voorop lopen in het verankeren van mensenrechten: om te blijven volhouden, hun ervaringen te blijven delen en zowel collega’s als bovenliggende niveaus te blijven aanspreken op hun ‘accountability’.

Link met mensenrechten

Link met mensenrechten Expliciteren Mensenrechten = kader Ondeelbaar: samenhang tussen rechten Link mensenrechten/kinderrechteneducatie: Leren over, door en voor mensenrechten/kinderrechten

Jeugdwerk?

 Mensenrechtenbenadering van armoede in jeugdwerk? Participatie Empowerment Accountability Non-discriminatie § gelijkheid Link mensenrechten participatie in vrije tijd stem laten horen eigen kracht van kinderen en jongeren – individueel / collectief bijdrage aan politiek-maatschappelijke overheid appelleren verantwoordelijkheid van / in organisatie kader gebruiken ‘leren’ over, voor, door

Contact Naima Charkaoui, beleidsadviseur naima.charkaoui@vlaamsparlement.be Kinderrechtencommissariaat www.kinderrechtencommissariaat.be T. 02/552.98.00 Klachtenlijn