GOVERNANCE AS THE GOVERNING OF THE COMMONS ‘GOVERNANCE’ – ARRANGEMENTEN OP DE BRUG TUSSEN OVERHEID, BURGER EN MARKT Filip De Rynck Hoogleraar Bestuurskunde UGent

MICHEL BAUWENS (2015) “ miljoenen mensen zijn hun leven aan het veranderen. Ze accepteren steeds minder het dominante neoliberale economische denken ... Mensen zetten zich in voor hun wijk en voor natuurbehoud, organiseren repair cafés, zetten coworking spaces en FabLabs op, delen hun wagens en materiaal, en produceren alternatieve energie, geïnspireerd door de succesvolle burgercoöperatieven in Duitsland waar 96 procent van de hernieuwbare energie wordt geproduceerd buiten de energiemaatschappijen om “ (De Standaard, december 2015)

coöperatieven Van der Steen, 2013: 7

GOVERNANCE – ARRANGEMENT Functioneren van burgerinitiatieven als sociale innovatie – praktijken Als vormen van zelfsturing In relatie tot het ‘systeem overheid’ in al zijn complexiteit (politici, ambtenaren, bestuursniveaus, agentschappen, regulering van markten, regelgeving, financiering, interpersoonlijke en politieke relaties,...) In relatie tot de ‘markt’ (vormen van sociaal ondernemerschap; heroveren van de markten?) Zelfsturing, Markt en Overheid: bestaande en nieuwe (?) instituties Dat geheel is voor ons een ‘governance - arrangement’

overheid in zesvoud Overheid als facilitator Overheid als marktmeester en regulator Overheid als organisator met eigen belangen Overheid als beschermer van belangen en groepen Overheid als verdediger van bepaalde belangen Overheid als bureaucratie (routines, scheiding tussen diensten, gestolde routines en beleidstheorieën)

Interactie centraal “ het gaat er niet om de markt te verbieden of de staat af te schaffen om alleen via de commons te besturen. Het gaat erom te begrijpen hoe die drie pijlers (privaat, publiek en gemeenschappelijk) met elkaar kunnen interageren, elkaar kunnen aanvullen en naast elkaar kunnen bestaan “ Bestuur door polycentrisch systeem (Ostrom en Ostrom, 2005) (Ostrom, Tiebout en Warren, 1961) “ de beweging zal waarschijnlijk voortkomen uit een combinatie van praktijken uit de drie polen: commons, markt en staat. De tussenkomst van de staat zou beslissend kunnen zijn voor de commons of het mogelijk wordt om met al hun potentieel bij te dragen aan de menselijke ontwikkeling binnen de grenzen van de planeet te bereiken “ (Dedeurwaerdere en Cassiers, 2012)

TERUGTREDENDE OVERHEID? ‘de’ overheid bevindt zich op verschillende ‘fronten’ in verschillende stadia van terugtreden of optreden, stabiliseren of hervormen (Schillemans, 2014: 26) “ velen vrezen dat zelforganisatie van betrokken burgers wordt vertroebeld door het ‘dumpen’ van overheidstaken op de samenleving. Maatschappelijke initiatieven worden verondersteld de gaten te vullen die de terugtrekkende overheden laten vallen “ (WRR, 2012:108) “ bij dat terugtreden klinkt ook wel erg veel optimisme dat, terwijl staat en markt het in de afgelopen decennia hebben laten liggen, het nu de samenleving wel gaat lukken om publieke taken goed vorm te geven “ (Binnema, 2014: 54)

Bovendien bestaat in het debat de neiging om de burger (de samenleving) en de (lokale) overheid tegenover elkaar te zetten, alsof er sprake is van twee uitersten waartussen zich niets bevindt. In de praktijk is er echter vaak juist sprake van intensieve samenwerking tussen deze beide partijen (burger en lokale overheid) maar ook breder (burger, maatschappelijke organisatie, lokale overheid en bedrijf). In een perspectief op de stad als zelforganiserend systeem is de stad niet eenvoudigweg los te zien van de brede waaier aan actoren die de stad laten functioneren. Dat is ook logisch: in een stad als complex, zelforganiserend systeem maken alle actoren binnen dat systeem deel uit van het zelforganiserend vermogen (burgers, bedrijven, maatschappelijke partijen, maar ook de lokale overheid). Samen maken zij de stad. Het is een continuüm met meer of minder betrokkenheid van de overheid, en meer of minder betrokkenheid van bedrijven, burgers of maatschappelijke organisaties. De Toekomst van de Stad, 2014

Politici Ambtenaren Veldwerkers Systeemwereld Overheid Tussenruimte Leefwereld Burgerinitiatieven Schema dat ik later nog gebruik: nu systeemwereld overheid en burgerinitiatieven

Tussenruimte Uit onderzoek vorig jaar: de belangrijke rol van professionals als ‘boundary spanners’ tussen overheid en burgerinitiatieven in de case van Gent Dat zijn soms politici, soms stedelijke ambtenaren, soms professionals gesubsidieerd door de lokale en/of Vlaamse overheid, soms constellaties van meerdere ‘boundary spanners’ ‘Boundary spanners’ bemiddelen, zijn ‘brookers’ binnen het overheidssysteem