De katholieke dialoogschool Contextueel geloofwaardig, theologisch legitiem

INLEIDING Meer dan twee eeuwen katholiek onderwijs: Vier paradoxen: lessen van gisteren voor vandaag Vier paradoxen: Eenheid en/in verscheidenheid Lokaal en globaal Flexibiliteit en een weerbarstige organisatiecultuur Tussen bevoogding en ontvoogding: de christelijke identiteit

Belangrijke bevindingen: Blijvend streven om identiteit en organisatie te vernieuwen en te verankeren in veranderende tijden Niet zomaar aanpassing aan samenleving, maar kritisch-constructieve bijdrage eraan Eigen katholiek project op basis van vrijheid van onderwijs, religie en organisatie Ook vandaag: “Eigentijds tegendraads”

Twee opdrachten bij aanstelling: 1. Eigenheid van het katholiek onderwijs in de sterk veranderde/veranderende context uitwerken Project katholieke dialoogschool 2. Organisatie van het katholiek onderwijs in Vlaanderen, inclusief de ondersteuning ervan door het VSKO in al zijn geledingen, verbonden, diensten en regionale verankeringen Vorming van regionale clusters van scholen onder één bestuur (Bestuurlijke Optimalisering en Schaalvergroting) Koepel (VSKO) wordt netwerkvereniging: nieuwe naam, missie en visie, en organisatiestructuur

Spiritualiteit – passie - inspiratie Innovatie – zorgzaam vernieuwen Duurzaamheid – fris - jong Traditie - grond

Katholieke dialoogschool “Herbezinning op de wijze waarop de katholieke school zich vanuit haar traditie tot de actuele context verhoudt” Toekomstgericht inhoudelijk project: Levensbeschouwelijk Pedagogisch Organisatorisch – bestuurlijk, … Kadervisie die verscheidenheid aan projecten inspireert Kwaliteitskenmerk van het katholiek onderwijs Tot in de school, de klas, en bij alle betrokkenen Het waarom van katholiek onderwijs vandaag Vrijheid van onderwijs / organisatie: waartoe?

Katholiek onderwijs in Vlaanderen 2200 scholen (basisonderwijs tot en met de universiteit) 800 schoolbesturen 800.000 leerlingen en studenten 62% van het basisonderwijs 75% van het secundair onderwijs 65% van het hoger onderwijs Dubbele focus van herbezinning Contextuele geloofwaardigheid en relevantie: Analyse? Kansen, opportuniteiten? Moeilijkheden, bedreigingen? Geloofwaardigheid en legitimiteit vanuit christelijke traditie Herkenbaarheid/realisatie van kernintuïties “Komt God er vandaag aanwezig als in Jezus Christus geopenbaarde liefde?”

Vanop welke plaats spreek ik? Directeur-generaal… en theoloog Tot 2014: fundamentele theologie, gespecialiseerd in: Postmoderne filosofie en theologische epistemologie Christelijk geloof en hedendaagse context Onderbroken traditie (1999) God onderbreekt de geschiedenis (2006) Lyotard and theology (2014) Theologie in dialoog (2014) Fundamenteel-theologische intuïties: ‘Recontextualisering’ als de motor van christelijke traditieontwikkeling ‘Onderbreking’: een theologische denkstrategie om de tegenstelling tussen strategieën van continuïteit en discontinuïteit te overstijgen

DEEL 1: Contextuele geloofwaardig-heid

Rapport 4de golf Europees Waardeonderzoek: “Nieuwe tijden, nieuwe mensen” Duidelijke evolutie: 1984: De stille ommekeer 1992: De versnelde ommekeer 2000: Verloren zekerheid 2011: Nieuwe tijden nieuwe mensen

Religieuze zelfdefiniëring

Kerkbetrokkenheid naar generaties

Geloofwaardigheid van de kerk

Onkerkelijk ≠ ongelovig ?

Welke richting? Tot voor kort: christelijk waardendiscours Katholieke school is “school waar ieder de christelijk-humane waarden deelt” (vrijheid, solidariteit,…) Geen tegenstelling tussen wat echt christelijk en echt menselijke is = gemeenschappelijke basis Vooronderstelde christelijke horizon is weggesmolten – zeer algemene consensus Christenen zwijgen uit respect voor de ander… Waarom dan nog katholiek onderwijs, verschillende netten – maakt het nog een verschil uit? Uiteenlopende reacties

Enerzijds, het verschil kan niet meer gemaakt worden Secularisering Onverschillig – neutraal – passief-pluralistisch – actief-pluralistisch Onderliggend basisaanvoelen: Christelijk draagvlak is weggesmolten Openstaan voor anderen impliceert eigen identiteit relativeren ‘identiteitsvervaging’ Anderzijds, onverkorte identiteitsbevestiging Reconfessionalisering Onderwijs van katholieken voor katholieken Keuze voor minderheidsonderwijs Katholieke dialoogschool Afstand van christelijk waardendiscours Echter geen identiteitsvervaging en tegelijk open voor de andere Meerderheidsschool Identiteit en pluraliteit zijn niet onverzoenbaar, maar kunnen vruchtbaar op elkaar betrokken worden

Perspectiefwisseling Afscheid van seculariseringsperspectief Continuüm tussen religieus (katholiek) en seculier … met beweging van links naar rechts Klassieke vraag: hoe nog katholiek onderwijs inrichten? … als we dit niet meer van katholieken voor katholieke kunnen doen… Klassieke antwoorden: … continuïteit (waardenopvoeding) of discontinuïteit (echt-katholieke school) Praktiserende katholieken Gematigd kerkelijke katholieken Agnosten Marginaal kerkelijke katholieken Onkerkelijke christenen Atheïsten Atheïstische humanisten

… naar detraditionalisering en pluralisering Geen verlieservaring meer: Niet langer nog, maar nu katholiek onderwijs vormen Andere bril opzetten Vrijheid om nu aan de slag te gaan, alles is winst Joden Boeddhisten Onverschilligen Moslims Hindoes Post-christenen Atheïsten Christenen Wicca

Identiteit is een opdracht Levensbeschouwing wordt structureel reflexiever of bedachtzamer: Identiteit is niet vanzelfsprekend - alles had anders kunnen zijn Identiteit is specifiek en wordt uitgedaagd door andere identiteitsmogelijkheden Jongeren dienen te leren om kritisch-creatief met de ‘veronzekering’ van identiteit om te gaan … … tussen de twee extremen in van relativisme (opgeven van identiteit) en fundamentalisme (verharden van identiteit) Druk van de media en de markt Nood aan levensbeschouwelijke bedachtzaamheid en communicatie

Levensbeschouwing doet ertoe! Onderscheid: Procedureel secularisme Basis voor bv. actief-pluralisme Programatisch secularisme Juist begrip van pluralisme Niet alleen de moslims… Pluralisme: neutraal, passief en actief Pluraliteit en identiteit

Pluraliteit als opportuniteit Levensbeschouwing op school Christelijke stem in dialoog Geen bedreiging maar kans: Niet langer nog maar nu Ook pedagogisch

Leren van verschil en leren van de dialoog Het andere stelt ons op de proef Bevraagt onze identiteit Neiging om verschillen uit te vlakken In ‘hetzelfde’ huist soms het grootste verschil Vb. God, boek en profeet van godsdiensten Verlichte waarden van vrijheid en solidariteit Niet uitvlakken maar in het geding brengen … om zichzelf en de ander te begrijpen Leren spreken in/uit respect voor de ander

Toepassing op ‘burgerschap’ ‘Onze (democratische) waarden’ Böckenförde-paradox: Democratie verbruikt de waarden waarop ze berust Vandaar: democratie redt het niet, wanneer niet gedragen door de mensen zelf, vanuit hun identiteit en tradities. Dit betekent: Burgerschap is geen laagje bovenop eigen identiteit… … maar de onderliggende waarden moeten ingeoefend worden binnenin eigen identiteit vanuit de dialoog met de anderen Niet kiezen tussen óf identiteit, óf openheid voor de ander, maar voor ‘open identiteit’ “Christenen worden betere christenen, moslims betere moslims, atheïsten betere atheïsten”

DEEL 2: Theologische legitimiteit

Wat maakt dialoogschool katholiek? ‘Dialoog’ is niet waardenvrij Niet zomaar uitwisseling of symmetrisch… Wisselende asymmetrieën – dubbele kwetsbaarheid Dubbele betrokkenheid van christelijke traditie: Katholieke mens- en wereldbeeld als achtergrond Christenen staan in antwoordrelatie Wij vinden onszelf in relatie tot anderen (asymmetrie) God openbaart zich als een dialogale God Wezenskenmerk van God… In alle kwetsbaarheid

Vaticanum II: Openbaring is Gods dialoog met ons Concilie en de receptie ervan begrijpen vanuit vraag “op welke wijze dialoog tot het hart van de christelijke openbaring en traditie behoort”. Dei Verbum: Openbaring is het ‘heilvolle gebeuren van Gods zelfmededeling als liefde in Jezus Christus en de Geest’. Het historische en dialogale karakter van openbaring, Schrift, traditie, theologie en het magisterium Dialoog als de motor van traditieontwikkeling: ‘ressourcement’ en ‘aggiornamento’

De dialoog dus niet opgeven, maar heroverwegen 50 jaren van receptie en discussie (onder andere over Gaudium et spes): Leidt dialoog naar te verregaande aanpassing of tot echte vernieuwing? Theologische strategieën tussen tussen correlatie (continuïteit): de wereld omarmen en anti-correlatie (discontinuïteit): de wereld bekeren De oproep van Gaudium et Spes niet vergeten om ook vandaag de tekenen van de tijd te lezen, “ze trachten te verklaren in het licht van het Evangelie, om zo, op een voor iedere generatie verstaanbare wijze, antwoord te kunnen geven op de eeuwige vragen van de mensen omtrent de zin van het tegenwoordige en toekomstige leven en hun onderlinge verhouding” (GS 4). De dialoog dus niet opgeven, maar heroverwegen Boven continuïteit en discontinuïteit: onderbreking

Twee belangrijke Christelijke kernintuïties God-Schepper: Vrijheid is gekregen vrijheid En dus … verantwoordelijkheid God-Verlosser Liefde als mysterie van de werkelijkheid Visioen van het rijk Gods: hoop … voedt een hedendaags-tegendraadse visie op mens en wereld Ook aantrekkelijk voor niet-christenen?

De christelijke stem in de dialoog Duiding van achtergrond en kernintuïties Stem binnen de dialoog Vrijmoedigheid Bijkomende vorming Een “katholiek actief pluralisme” … Dat zijn wortels ter sprake brengt Onderwijs is niet neutraal…

Waar komt God aanwezig in de katholieke dialoogschool? Waarmerk van katholiek onderwijs: God aan het woord laten komen Openbaart God zich vandaag in de andere? Verruiming Mt. 25? Paradigmatisch verhaal Een bijbelverhaal: Jezus en de Syrofenicische vrouw

De dragers van de katholieke dialoogschool Opdracht voor de hele school Iedereen betrokken, vanuit de eigen achtergrond en bronnen van authenticiteit Empirisch onderzoek naar draagvlak Nood aan concrete projecten, nood aan vorming Band met de katholieke dialoogkerk

ONZE VISIETEKST Op het kruispunt van onderwijs, Kerk en samenleving verwelkomt de katholieke dialoogschool gastvrij iedereen, van welke levensbeschouwelijke of religieuze achtergrond ook. Zonder uitzondering nodigt ze leerlingen (internen, cursisten, studenten), ouders, personeelsleden en bestuurders uit aan haar onderwijsproject mee te werken. Vanuit haar christelijke inspiratie wil ze ieder hiertoe uitdagen, motiveren en kracht geven.

Als school is ze ervan overtuigd dat kwaliteitsvol onderwijs meer is dan louter opleiding. Onderwijs vormt mensen tot vrije, competente en solidaire personen die zin en betekenis vinden in leven en samenleven. Leren leren, leren werken, en leren (samen)leven gaan op school hand in hand. Vorming rust kinderen, jongeren en volwassenen toe voor de steeds complexere wereld van vandaag en morgen. Ze leren deze wereld ontdekken en bekwamen zich om met engagement, kritische zin en creativiteit erin aan de slag te gaan. Deze school is een inclusieve school. Ze draagt zorg voor de unieke talenten van elke leerling, met bijzondere aandacht voor wie het moeilijk heeft.

Als katholieke school werkt ze vanuit de grondervaring dat mens en wereld tegelijk gave en opgave zijn. Gevat in een netwerk van relaties met medemensen, de samenleving en de wereld, is menselijke vrijheid een gekregen vrijheid, die oproept tot verantwoordelijkheid. In het vertrouwen dat het diepste mysterie van de werkelijkheid de liefde is, neemt de school deze liefde – zoals de Bijbel verhaalt en Jezus die voorleeft – als richtsnoer voor opvoeden, leven en samenleven. De christelijke hoop die in deze liefde en het verrijzenisgeloof ontspringt, oriënteert de school in haar doelen en werking.

Vanuit dit mens- en wereldbeeld nodigt de katholieke dialoogschool in deze tijd van levensbeschouwelijk-religieuze veelheid iedereen uit om in dialoog met elkaar op zoek te gaan naar het volle mens- en medemens-zijn. Hiertoe brengt ze christenen, moslims, joden, anders-gelovigen, niet-gelovige humanisten samen met alle anderen die betekenis willen vinden in leven en samenleven. In gesprek met elkaar leert iedereen de eigen identiteit vorm te geven, door deze te ontdekken, erover na te denken, en te verdiepen. Vanuit haar opdracht brengt de school zelf in woord en daad op eigentijds-tegendraadse wijze de christelijke stem in dit gesprek binnen. Ze schept daarbij ruimte voor wie niet aan het woord komt.

Op deze wijze school maken vergt een blijvende inzet van allen en biedt ruimte voor groei en verscheidenheid. Doorheen de dialoog verrijkt de katholieke school zichzelf, en vernieuwt ze haar christelijke inspiratie in de actuele context. Vanuit de traditie waarin de school staat en in gesprek met haar omgeving, wil de katholieke dialoogschool een oefenplaats zijn voor een (samen)leven in een wereld die gekenmerkt is door diversiteit en verschil. Kritisch-creatief leren omgaan met wat eigen en wat anders is, met wat verbindt en wat onderscheidt, stelt mensen in staat bij te dragen aan een open, zinvolle, verdraagzame en duurzame samenleving, waar een plaats is voor iedereen – een wereld waar ook God van droomt.