Opmars van de vooruitgang 12 De Bespiegeling vwo Filmfragmenten Opmars van de vooruitgang Constructie in de eerste helft van de twintigste eeuw Vladimir Tatlin, monument voor de derde internationale communistische internationale, 1919

OPMARS VAN DE VOORUITGANG CONSTRUCTIE IN DE EERSTE HELFT VAN DE TWINTIGSTE EEUW De rol van de kunst verandert Geen zand meer in de machine zijn maar juist de machine oliën. Kunstenaars zetten zich in en willen een constructieve bijdrage leveren voor een betere toekomst.

Revolutie, El Lissitzky Ook Rusland raakt betrokken bij W.O.I. Het tsarenbewind overleeft de offers niet die de In 1917 de Oktoberrevolutie Lenin aan de macht. ‘Vrede voor het volk, land voor de boeren, brood voor de armen en macht aan de Sovjetvolksraden’. Russische kunstenaars leggen zich toe op de vormgeving van propaganda, monumenten en alledaagse voorwerpen. . Pagina’s uit schoolboek Lissisky: Versla de witten met de rode wig 1919 Lissitsky: Leninmonument

Constructivisme, constructie van een nieuwe wereldorde 1917 tot 1921 de officiële kunst. Constructie zichtbaar Naum Gabo, 1915 Antoine Pevsner, Torso 1925

Het Zwarte vierkant, Malevich 1915 Het begin van een volledig abstracte kunst. ‘Het vierkant is vol van afwezigheid van welk voorwerp dan ook, maar het is zwanger van betekenis’ . suprematisme Het vierkant staat voor de ‘suprematie’ van de geest boven de materie. Taking in the harvest 1911 Binnenhalen van de oogst, 1911 Zwart Suprematistisch vierkant 1915 Avro kunstuur

De geest staat boven de materie ‘Kunst is geen vertaling van wat we zien’ Acht rode rechthoeken Supremus no.58 Dynamic Suprematism 1915

Theater, Stanislavsky en Meyerhold Naturalisme, zo echt mogelijk. Lijsttoneel Stanislavsky methode (niet mens-SPELEN, maar mens-ZIJN) Revolutie Meyerhold moet het toneel vernieuwen. Het industriële of constructivistische theater Meyerhold keert zich tegen het naturalisme. Toneel is niet echt. Geen decor wisselingen, geen wisselende kostuums. Biomechanica ( efficiënt bewegen als een machine) ‘De bedrogen echtgenoot (1922) ontwerper Ljubov Popova Fragment studenten (start 1.15) Popova: 1921 arbeiderskleding voor acteurs Fragment: biomechanica

Theater, Brecht, episch theater Duitse toneelschrijver Het publiek moet niet meevoelen,maar nadenken. vervreemdingseffecten. Emotie is ondergeschikt aan de rol. Onderwerpen: De communistische idealen en het antimilitarisme. De opera ‘Der Jasager’(1930) is een ‘lehrstück’ (tekst van Brecht met muziek van Kurt weil) ‘Der Neinsager’. Brecht bewondert het Klassieke Japanse Nô- theater Theater, Brecht, episch theater Bertold Brecht CD228 ‘Ik lach om hun gehuil en huil wanneer ze lachen’ Fragment: Der Jasager De toeschouwer van het naturalistisch (dramatisch) theater zegt: Ja, dat heb ik ook wel eens gevoeld, zo ben ik ook. De toeschouwer van het episch theater zegt: Dat had ik niet gedacht. Alles mislukt. Dat moet stoppen.

Architectuur, F.L.Wright Japanse invloed Frank lloyd Wright: ‘Japan een land waar eenvoud als natuurlijk gegeven het hoogste goed is’. Japans huis is een doorlopend vloeroppervlak, binnen en buitenwanden kunnen worden verplaatst. F.L.Wright: De verschillende vertrekken niet scheiden door muren. Integratie met de omgeving, gebruik plaatselijke steen – en houtsoorten. Binnen en buiten gaan naadloos in elkaar over, veel glas in het interieur. Geen versieringen maar accenturen van bouwkundige details en materialen. Architectuur, F.L.Wright Japanse invloed Robie-house

Fallingwater House Guggenheimmuseum Sidebar

Architectuur, Gerrit Rietveld, De Stijl 1917-1932 Rietveld ziet F.L. Wright als voorbeeld. Kiest in het Utrechtse Schröderhuis ook voor een open structuur. De scheiding binnen en buiten ligt niet vast en ook de ruimte-indeling binnen is flexibel d.m.v. schuifwanden. De meubels vragen om een actieve houding. Rietveld doet geen concessies aan functionaliteit. De toekomstvisie van De Stijl weerspiegeld. Vakantiehuisje ca. 1950 Schröderhuis 1924

De lijnen en vlakken van de stoel lijken hun weg verder in de ruimte te zoeken Red-Blue Chair 1923

De Stijl 1917-1932, Piet Mondriaan Oprichting van De Stijl zo kort na WOI als verzet tegen de bestaande orde. Een wereld van innerlijke rust, harmonie en orde. Kunst kan die harmonie onthullen. Orde is ‘universele waarheid’. Bomen langs het Gein 1907 Duinlandschap 1911 Compositie in ovaal 1914

Broadway Boogie Woogie Victory Boogie Woogie 1942 Mondriaan, die vanaf 1940 in New York woonde, was ook een fervent liefhebber van jazz en boogie woogie. Hij was verslingerd aan de nieuwe muziek en dans. Jerry Lewis: Boogie Woogie ‘de abstracte geest wordt niet gehinderd door het verleden,dat zich overal nog vertoont: hij ziet slechts de uiting van de toekomst en hij bouwt dit aards paradijs op abstracte wijze op, terwijl hij al die uitingen van de toekomst bijeenzamelt’. Piet Mondriaan

De Stijl 1917-1932, Theo van Doesburg Autodidact, kunstenaar en schrijver, introduceerde n.a.v. de axonometrische projectietekeningen, de diagonaal in zijn werk. Deze nieuwe richting noemt hij ‘elementaristisch’. Contra-Compositie V, 1924 BioscoopBaubette, Straatsburg, 1928 Color Construction

De Stijl 1917-1932, Bart van der Leck De storm 1916 De eerste die zijn werk in rood, geel, blauw, zwart, wit en grijs uitvoerde, was Bart van der Leck. Geometrische Comp.II,1917

De Stijl 1917-1932, J.P. Oud Cafe de Unie 1925 Rotterdam Kiefhoek Rotterdam Zuid (1925-30)

Volkskunst als bron, Brancusi (1876-1957) Zoekt naar abstractie die zal leiden tot de essentie: de waarheid. ‘’Niet de uiterlijke vorm, maar het wezen van de dingen is werkelijk (…) het is voor iedereen onmogelijk om iets van het wezen van de werkelijkheid uit te drukken door het uitwendige oppervlak even na te bootsen. Sleeping muze 1910 De kus 1908 Bird in space 1923

Ruim twee meter hoge stapeling van beelden. Het doet denken aan; ‘Adam en Eva’ Ruim twee meter hoge stapeling van beelden. Het doet denken aan; - houten kolommen, in de Roemeense huizen. - vruchtbaarheidsbeeldjes. Haan Vis Adam en Eva

Volkskunst als bron, Bartók 1881-1945 Hongaarse componist Verwerkt primitieve vormen van kunst. Drie manieren om volksmuziek te gebruiken: melodieën ongewijzigd overnemen, zelf volksliedimitaties bedenken, muziek schrijven die dezelfde sfeer ademt als de volksmuziek, zonder de boerenmelodieën te imiteren: de componist heeft dan de muzikale taal van de boeren geleerd. Bartók wil Westerse verworvenheden verbinden met de volksmuziek uit Oost-Europese landen. Bartók maakt gebruik van de fonograaf. CD229 Hongaarse zigeunerdans Hongaarse volksdans Fragment volksdans

Het Bauhaus, toegepaste kunst en vormgeving Opgericht in 1919 in de Weimarrepubliek. Walter Gropius: “Laten wij gezamenlijk de nieuwe bouwkunst van de toekomst, die alles in een zal zijn, wensen, bedenken en scheppen: architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst die, voortgekomen uit miljoenen handen van handwerkers, eens ten hemel zal rijzen als een kristallen symbool van een nieuw geloof.” .

Het Bauhaus, toegepaste kunst en vormgeving ‘een verzamelpunt te worden van diegenen die geloven in de toekomst, de kathedraal van het socialisme willen bouwen’ Bauhaus roept de vrije kunsten op om zich dienstbaar te maken aan de bouwkunst. Vergelijkbaar met middeleeuwse bouwloods. Itten: kleurencirkel Bauhauscurriculum Affiche

Het Bauhaus, toegepaste kunst en vormgeving ‘Het Bauhaus wordt allereerst het verzamelpunt van diegenen die geloven in de toekomst, hemelbestormend de kathedraal van het socialisme wollen bouwen.’ Oscar Schlemmer Lyonel Feiniger, Kathedrale houtsnede voor het bauhausmanifest, 1919

Het Bauhaus, Triadisch ballet Persoonlijke willekeur uitbannen (constructivisme, De stijl) Het vinden van collectieve of ‘objectieve’ vormgeving. Collectieve samenwerking voor een gemeenschappelijk doel. Bouwkunst en theater. Oscar Schemmler wil de mens aanpassen aan de abstractie ruimte van het toneel:‘Het Triadisch Ballet’ (1926). Peter Keller: wieg 1922 Tiradischballet, 1923

Het Bauhaus, industrieel design Alleen de industrie is bij machte het goede ontwerp in grote oplage voor het volk te produceren. Een goed ontwerp is: eerlijkheid t.o.v. het gebruikte materiaal en functionaliteit. De ‘Wassilystoel ’ (1925) Marcel Breuer, Buisstoel (1926) Mart Stam Naadloze buizen ( ontwikkeld voor de rijwielindustrie) zijn makkelijk te buigen. De ontwerpen van Bauhaus zijn bedoeld voor de massa. Marcel Breuer:Wassilystoel 1925 Mart Stam, 1926-1927 Filmfragmenten

Het Bauhaus, industrieel design ‘Het merendeel der individuen heeft gelijksoortige leefbehoeften. Het is daarom logisch en in de geest van een economische manier van doen, deze gelijksoortige massa- behoeften uniform en gelijksoortig te bevredigen’. Walter Gropius, directeur van het Bauhaus.

Het Nieuwe Bouwen, CIAM Het CIAM ( Congrès Internationale d’ Architecture Moderne ) in 1927 Richtlijnen voor: volkshuisvesting stadsplanning relatie tussen industrie en architectuur. Er ontstaat een nieuwe internationale stijl  Het Nieuwe Bouwen. Functioneel! Recht op licht en ruimte, op het werk en in de woning. Dakterras Le Corbusier: Unite d’habitation

CIAM, Le Corbusier Le Corbusier (188701965). Functionele stad als bron voor veel nieuwbouwprojecten na de 2e W.O. Urbanisme (1925): ‘Stelt u zich voor dat we de stad binnen gaan via het grote park. Onze snelle auto kiest de speciale verhoogde snelweg tussen de majestueuze wolkenkrabbers…buiten het centrum liggen de woonwijken waar mensen vredig te midden van zuivere lucht wonen.’ Le Corbusier: la ville radieuse 1935 Modular

CIAM, Le Corbusier ‘het huis is een machine om in te wonen.’ Villa Savoye1929 ‘het huis is een machine om in te wonen.’ Notre Dame van Ronchamps 1955 Chaise longue

Industrialisatie, prefab Prefab-elementennoodzakelijk. Le Corbusier:’ Om uniformiteit bij het bouwen van een stad toe te passen, moeten we de bouw industrialiseren’. Economische crisis vanaf 1929 zijn er weinig vooroorlogse woningbouwprojecten in deze visie gerealiseerd. “Van Nelle fabriek’ van Brinkman en van der Vlugt. Van Nelle fabriek 1926 Rotterdam Villa Sonneveld R’dam 1933

Ludwig Mies van der Rohe Van 1930 tot 1932 verbonden aan het Bauhaus. Farnsworth house 1946 Illinois, Usa. Recreatiewoning. Éénlaagse woning Zwevend vloeropppervlak Onbellmerd uitzicht. Barcelona stoel

Metropolis 1926, de macht verfilmd De Duitse regisseur Fritz Lang Duurste film uit de periode van de stomme film. De nazi’s begrijpen het belang van film. Enkelen regeren vanuit een wolkenkrabber over de massa die ondergronds leeft. Er ontstaat een soort klassenstrijd, de gerobotiseerde Maria moet de arbeiders weer in het gareel krijgen. Fragment Metropolis Fritz Lang aarzelt geen moment, pakt nog dezelfde dag z’n koffers en vertrekt naar Hollywood. Metropolis ‘Maria’ 1926

Filmmontage, Sergei Eisenstein Oktober 1927 in opdracht van de communistische partij de film Eerbetoon aan de revolutie. Nog zonder geluid, spreken de beelden een krachtige taal. Attractiemontage: ’half-industrieel, half music hall’ Hij ontwikkeld een filmtaal onder invloed van het Japanse Kabuki-theater waarin de spelers weinig tekst maar heftige gebaren, maskers en symbolische kostuums gebruiken, ondersteund door muziek. Kabuki theater Filmstill, Oktober, Eisenstein Eisenstein zag de ontwikkeling van de geluidsfilm in 1927 als een bedreiging van de door hem ontwikkelde film taal. Waarom? Fragment: Oktober

Nazi propaganda, Leni Riefenstahl (1902-2003) Evenals de Sovjet-Unie zet ook nazi-Duitsland film in als propagandamiddel. 1934 De propagandafilm ‘Triumph des Willens’. 30 Camera’s die de massabijeenkomsten met Hitler in de hoofdrol vastleggen. 1936 Olympia Fragment: Triumph des Willens

The Great dictator, Charles Chaplin 1940 Zowel komisch als beangstigend. Humor als wapen en troost. Eerste film met gesproken dialogen (rabarber Duits) Fragment: Great Dictator

Sociaal realisme Lenin:‘Zolang er schaarste is zullen de avant-gardisten maar van hun enthousiasme moeten leven’ Het sociaal-realisme zet de zegeningen van de revolutie in herkenbare beelden neer. Lenin

Vluchten of concentratiekamp? Na de dood van Lenin raakt de avant-garde geïsoleerd. In 1932 hervormt Stalin alle artistieke organisaties  totaalverbod. Vluchten of heropvoedingskamp El Lissitzky  Bauhaus Malevich  Brengt werk naar buitenland Meyerhold concentratiekmap Stanislavsky  1937 Leninorde

Sociaal realisme Fragment China Opera Revolutie Keizer Augustus Lenin Mao leidt het volk Fragment China Opera Revolutie Fragment:Chinese revolutionaire opera Hitler bepleit een nieuwe Germaanse kunst, niet gebaseerd op – in zijn ogen – internationale modieuze grillen, maar op een onveranderlijk ‘Volksempfinden’.

Sociaal realisme Fragment: The east is red Rudolph: Kameraden 1943 Tschech: Grenadiere 1943 Noord Korea Fragment: The east is red Fragment: Militaire parade Noord Korea

Jaren 20: Oost-Europese kunstenaars vluchten naar Duitsland. Opkomst van het fascisme maakt hun ook daar het werken onmogelijk. Hitler bepleit een nieuwe Germaanse kunst (Volksempfinden). Vanaf 1933 begint in Duitsland de vernietiging van alle vormen van modernisme. Entartete kunst “Ieder jaar iets nieuws. De ene keer is het impressionisme, dan futurisme, kubisme, misschien zelfs dadaïsme. Het resultaat is dat er vervolgens voor de meest waanzinnige onbenullige monstruositeiten duizenden woorden gevonden moeten worden om ze eigen etiket te geven. Als het aan de ene kant niet zo treurig was, zou het grappig zijn een lijst te maken van alle slogans en clichés die de zogenaamde ‘ingewijden de kunst’ nodig hadden om in de laatste jaren hun armzalige producten te beschrijven.” Hitler, 1937, Opening Haus der Deutsche Kunst

Samenvatting * Heersende kunstopvattingen bestrijden bepalen het karakter van de avant-garde kunst. * Maatschappelijke omwentelingen (1917) veranderen de positie van de avant-garde. * Individuele expressie maakt plaats voor collectieve idealen.Constructivisme * Volledige abstractie en aandacht voor toegepaste kunsten. * Vernieuwingen op het gebied van montage in de films van Eisenstein. * Meyerhold en Brecht richten zich op een breed publiek i.p.v. de burgerlijke elite. * Bauhaus wordt gedreven door socialistische idealen. * Industrialisatie kan oplossing bieden voor goede huisvesting van de massa. * Alle ballast overboord en opnieuw beginnen: Malewitsj en de Stijl. * Zoeken naar de meest essentiële grondvorm bij Brancusi. * Invloed van volkskunst in het werk van Brancusi en Bartók. * Wright, Brecht en Eisenstein beïnvloed door Japanse voorbeelden. * Opkomst fascisme, Stalin’s communisme en W.O.II stoppen de ontwikkeling van de moderne kunst.