Vertrouwen in de overheid en het recht Prof. dr. Kees van den Bos Universiteit Utrecht

Het fundamentele sociale dilemma Mensen willen kunnen vertrouwen op personen en instituties die macht over hen hebben Mens is informatieverwerker Ziet zich vaak met de vraag geconfronteerd: kan ik de overheid (waaronder de ambtenaar, de politicus, de agent etc.) vertrouwen? Lind (1995, oratie)

Persoonlijk contract Hoe sluit je persoonlijk contract met de wereld af? Directe vertrouwensinformatie vaak afwezig Rechtvaardigheidsinformatie als proxy, heuristisch vervangingsmiddel Van den Bos, Wilke & Lind (1998, JPSP)

Procedurele rechtvaardigheid Ik ben op een beleefde manier behandeld Ik ben met respect behandeld Ik kon mijn mening geven Er werd oprecht naar mijn mening geluisterd Ik ben eerlijk behandeld Ik ben rechtvaardig bejegend Ik ben competent behandeld Ik ben door professionele mensen behandeld Van den Bos, Van der Velden & Lind (2014, Utrecht Law Review)

!

fMRI pilot experiment: watching ! medial prefrontal cortex, Brodmann Area 9 cf. social exclusion cf. moral judgments combination cognition & affect

Procedurele rechtvaardigheid Ik ben op een beleefde manier behandeld Ik ben met respect behandeld Ik kon mijn mening geven 1 = helemaal oneens 2 = mee oneens 3 = onzeker 4 = eens 5 = helemaal eens Cronbach's alfa =.88 M = 4.39

11.6 %

Mensbeeld Mens is informatiegeoriënteerd individu (i.t.t. rational-economic man view, burger als kennisnemer en volger van juridische regels en wetten) Weet niet altijd / vaak niet of hij de overheid kan vertrouwen Op zoek naar informatie of heuristische cues

Het ervaren van persoonlijke onzekerheid is vervelend Een manier om dat te doen is sociale integratie Belangrijk hoe men wordt gewaardeerd door samenleving Rechtvaardig behandeld worden is goede indicatie hiervoor Rechtvaardigheid helpt bij omgaan met onzekerheid Mensen proberen met persoonlijke onzekerheid om te gaan Van den Bos & Lind (2002, Advances) Omgaan met onzekerheid: rechtvaardigheid

Rechts-autochtone reacties: "Zij [Moslims] pakken onze banen af, onze huizen en onze vrouwen" (horizontale groepsdeprivatie) Moslim reacties: "Balkenende, de regering komt niet echt voor ons op, de manager van de Albert Heijn op de hoek ook niet" (verticale groepsdeprivatie) Radicalisme m.b.t. asiel- of dierenrechten: "Dit kan niet door de beugel en daarom sta ik in mijn recht om hier wat aan te doen, desnoods op onwettige wijze" (moreel gelijk) Van den Bos, Loseman & Doosje (2009, WODC/NCTv) Radicalisering onder jongeren

Self-centered percepties Ham & Van den Bos (2008, JESP) Ook: mythe van eigenbelang Miller (1999, Am. Psychologist) Maar... If people define situations as real, they are real in their consequences Thomas & Thomas (1928)

Overbetaling Eerste reactie: "lekker!" Realisering: niet eerlijk Correctie (als cognitieve capaciteit en motivatie) Ontevreden over overbetaling Tijd Van den Bos, Peters, Bobocel & Ybema (2006, JESP)

Andere cultuur Eerste reactie: schrikken (startle reflex) Realisering: bevooroordeelde reactie Correctie (als cognitieve capaciteit en motivatie) Geen discriminatoir gedrag Tijd Petrescu, Van den Bos, Klumpers & Kenemans (2016)

Experience of personal uncertainty (e.g., as result of societal changes, threat on group, negative feedback in interpersonal interaction) Startle response Uncomfor- table or aversive feeling Ind. differences in uncertainty orientation Experience of threat, defensive responses (e.g., extreme responses as result of identification with entitative group with extreme opinions) Fair treatment by group, identification with group, with norm of fair behavior Experience of challenge, approach responses (e.g., try to turn societal changes into one's advantage, or open-minded responses to interpersonal interactions) Van bedreiging naar uitdaging Van den Bos (2009, Psychological Inquiry)

Vertrouwen in de overheid en het recht Rechtvaardigheid en onzekerheid (onzekerheidsmanagement) Rechtvaardigheid i.g.v. ongunstige of tegenvallende uitkomsten Waarom (alarmsysteem) Praktijk (Prettig Contact met de overheid) Mensbeeld (informatie-georiënteerd wezen) Rechtvaardigheid én eigenbelang (gelaagdheid van het brein)