ARTi 7 DESIGN ALLES WIL EEN VORM Vormgeven aan gebruik Dagelijks kom je met voorwerpen en producten in aanraking die een vorm hebben, van balpen tot fiets, van tas tot stoel. Nooit is zo’n vorm toevallig. Er is altijd over nagedacht. Ga mee op zoek naar het hoe en waarom van vormgeving.

7.1 DESIGN IN SOORTEN EN MATEN Vormgeven als toegepaste kunst: toegepaste vormgeving Vormgevers werken in opdracht en moeten daarom rekening houden met alles: de vormgeving, materiaal, kleur, de doelgroep, en de praktische functie. Een gebruiksvoorwerp moet geschikt zijn voor het doel: functionaliteit. De meeste gebruiksvoorwerpen worden gefabriceerd in de industrie met machines: industriële vormgeving of design. Er zijn ook vormgevers die ontwerpen en maken met de hand met handgereedschap: ambachtelijke vormgeving. Het vormgeven van al die producten noemen we toegepaste kunst of toegepaste vormgeving. Arne Jacobsen Wiliam Morris ca Marcel Breuer Alessi Waterketel 1984 Alessi Citruspers 1988 Papermaster 2002 Art Nouveau

7.1 DESIGN IN SOORTEN EN MATEN Vormgeven voor de media: grafische vormgeving Naast gebruiksvoorwerpen is en nog een andere toegepaste vormgeving: die van de gedrukte of electronische vormgeving. : boeken, affiches, logo’s, flyers, bankbiljetten, verpakkingen, websites, tv-leaders, displays enz. Het gaat hierbij om de combinatie van beeld en tekst. Deze vormgeving noemen we grafische vormgeving. Fotografie, ontwerp- en bewerkingssoftware maken het mogelijk deze beelden te manipuleren.

7.2 DESIGN IN DE MAAK In the mood for swinging D e ‘Mood swing’ van Brendan Mccaffrey maakte laat goed zien hoe een traditineel object in een hypermodern jasje kan worden gegoten tot een schommel om in de stemming (mood) te raken. Lichaamsenergie wordt omgezet in bewegingsenergie. Die energie wordt opgeslagen in de schommel, zo kun je langer doorschommelen met minder energie en de geluidsboxen worden zo van stroom voorzien: schommelen met muziek, zo kom je in de stemming. Maccaffrey maakte heel veel schetsen van ideeën, uitwerkingen en details om tot een zo mooi en optimaal mogelijk product te komen. Tot in de kleinste details is er over nagedacht.

7.2 DESIGN IN DE MAAK Comfortabel door het stadsverkeer D e ontwerpers van stadsfietsen hebben bij het ontwerpen nagedacht over zaken als stabiliteit, wendbaarheid en gemak (comfort). De oplossingen die zij al experimenterend vonden zijn zeer verschillend. Bikey Bilgi Karan heeft de vormgeving van de ‘Bikey’ gericht op gemak en stabiliteit. De vorm is aangepast aan de lichaamsrondingen. Bovendien beschikt de fiets over een elektromotor voor hellingen en heeft een kleine bagageruimte. Na de schetsontwerpen wordt het prototype ontwikkeld, een model op ware grootte. Whisk Het ontwerp van de ‘Whisk’ (zie boek) is vooral gericht op grote wendbaarheid. Klein en licht past hij makkelijk in de kofferbak van een auto. Op het gebied van licht en draagbaar zijn zelfs rugzakfietsen bedacht.

7.3 DESIGN BETER BEKEKEN Wind blazen en zuigen Vormgeving ontwikkeld zich door de jaren heen. Dat is in veel voorwerpen te zien, vooral in huishoudelijke apparaten. Naast smaak en mode heeft dat veel te maken met de technische vooruitgang; handiger, slimmer of mooier. Van de functionele metalen ventilatoren van begin 20 e eeuw via de bakelieten organische vormen tot de eigentijdse minimalistische vormgeving van moderne kunststof. Bij de stofzuigers zie je een dergelijke ontwikkeling; mooier, handiger, lichter, maar de laatste trend is toch de terugkeer naar de techniek, in transparante behuizing en opvallende details: hightechdesign.

7.3 DESIGN BETER BEKEKEN De vaart erin houden V eel grafische vormgevers proberen de illusie van snelheid zo treffend mogelijk uit te beelden. De manieren om dat te bereiken zijn: lijnperspectief- de schuine lijnen naar een vluchtpunt geven veel dynamiek-, vooral met een laag standpunt, het zgn. kikvorsperspectief. Door afsnijding : de voertuigen komen het beeld inrazen of verlaten de voorstelling. A.M.Cassandre 1927 Balla, 1913 Speed of a motorcycle R. Falducci 1931 ontwerpschetsen

7.4 DESIGN MET EEN BOODSCHAP Vrouwelijk profiel Het vrouwelijk lichaam speelt in de reclame een belangrijke rol, vooral in modewereld. Alicia Framis ontwierp een bikini met een bijzonder bovenstuk, een onmogelijke combinatie van vrouw zijn en verhullen. Jean Paul Gaultier ontwierp in 1994 een parfumverpakking in de vorm van een vrouwelijke torso in korset. Tegelijk bespot hij dit weer door zijn eigen ontwerp in een blik te verpakken. Exclusief als een massaproduct. Geleende beelden J e kunt ook een nieuw idee uitwerken met beeldmateriaal dat al bestaat: beeldcitaat. Rocky-jeans (zie boek) laat zich inspireren door de beroemde foto van het planten van de Am. vlag op Iwo Jima. De Bennetonreclame gaat uit van het standaardbeeld van Maria en kind. Damien Hirst gebruikt in zijn kunst de wereldschokkende foto van de gevolgen van een napalmbombardement in Vietnam. Damien Hirst

7.4 DESIGN MET EEN BOODSCHAP Teken aan de wand Een grafisch ontwerper kan veel zeggen met weinig middelen. Wat je ziet moet direct duidelijk zijn. De affiches van Human Rights en Amnesty International zijn daar een voorbeeld van: eenvoudig maar met een duidelijke boodschap. Zo ook de actuele poster van het volksverzet uit Egypte. Letterbeeld Piet Zwart ontwierp in 1931 de omslag van een reclameboek van een drukkerij waarin hij een opvallende compositie bedacht -als een soort etalage- van lettertypen die de drukkerij kon leveren. Met eenvoudige middelen maakte hij toch een levendige, dynamische compositie. Hierdoor trekt hij de belangstelling van de kijker; precies wat de opdrachtgever wilde. Human rights poster Egypte 2011 Piet Zwart 1931

7.5 DESIGN IN ANDERE TIJDEN Versieren De bladzijde uit het ‘Book of Kelts’,1200 jaar geleden door een monnik gemaakt, is bedekt met motieven van krullen en slingers. De letters X en r verdwijnen bijna letterlijk onder de versieringen. Het versieren, het zo mooi mogelijk maken, staat voorop in dit kunstwerk. Waarom zoveel tijd en energie steken in een boek dat bijna niemand zag? Het ging erom dat het zo mooi mogelijk werd ter ere van God, zo mooi als de hemel zelf, als dat zou kunnen. Tijd en geld deed er dan niet toe. De stijl van die versieringen, de krullen is ontstaan bij de Kelten en Noormannen en we zien ze tegenwoordig weer terug in tatoeages. Zo’n handgeschreven boek noemen we een manuscript. Het zo mooi mogelijk schrijven van letters heet kalligrafie. De letters Xr – een afkorting van Christus- is een monogram. Kop van een Vikingschip Arabische kalligrafiekunst Monogram

7.5 DESIGN IN ANDERE TIJDEN Versieren In de Middeleeuwen zie je veel rijkversierde toegepaste kunst. Het gouden kruis van koning LothariusII is daar een voorbeeld van. Het is gemaakt van goud, bezet met edelstenen en versierd met bloemen- en plant motieven. In het midden een afbeelding van een Romeinse keizer, een juweel dat al duizend jaar oud was toen het kruis werd gemaakt en van grote waarde. Het kruis -een geschenk van een koning aan een keizer- en de afbeelding van de Romeinse keizer staan samen symbool voor het feit dat de keizer in naam van God de aarde regeerde. Koninklijke handschoen Palermo 1220 Relikwiehouder kroonKruis van LothariusII ca detail

7.6 DESIGN NU Bij design, vormgeving, gaar het vaak over de functie. Maar het oog wil ook wat. Op het affiche voor een theaterfestival buitelen de teksten door elkaar, tegen een achtergrond van chaotische lijnen, kleuren en schaduwvlakken. Veel aandacht voor de versiering dus om zo een spannend beeld te maken. Of de boodschap duidelijk is, is nog maar de vraag, het is niet makkelijk leesbaar en je weet niet direct waar de poster reclame voor maakt. Het mooie beeld staat voorop. Een stoel van touw?. Nee het is gemaakt van kunststof, hightech dus. Het effect is vervreemdend: luchtig maar stevig, natuurlijk maar industrieel. De stoel is op zijn mooist als er niemand op zit. Marcel Wanders, de ontwerper, vond de vorm veel belangrijker dan de functie. Piet Mondriaan 1923 Stoel in rood,blauw zwart en geel

7.6 DESIGN NU Een horloge waarop je niet kunt zien hoe laat het is, maar wel rijk versierd. Modeontwerper Christian Lacroix mocht een Swatch-horloge aankleden. Voor Kerst en maakte er echt sieraad van. Swatch-horloges zijn extreme voorbeelden van design-om-te-versieren. Sinds 1985 elk seizoen nieuwe modellen en nieuwe kleuren tegen een lage prijs zodat je makkelijk de nieuwste koopt. De versiering is belangrijker dan de functie. Waarom is de iPod zo’n succes? Het is strak, glad en glimmend. Er zit niks teveel op. De ‘huid’ is de enige versiering en valt bijna samen met de vorm. Versieren kan met weinig. Jonathan Yuen, een ontwerper uit Maleisië maakt op zijn website reclame voor zichzelf. Een soort versiering van de informatie over zijn werk. De silhouetten zijn animaties, maar ze bewegen heel zachtjes. De navigatie moet je ontdekken. De meeste websites zijn kleuriger en schreeuweriger. Dit is net zo goed een manier van aandacht trekken met versiering. Swatch horloges

7. extra DESIGN MODE MODEGESCHIEDENIS. Kleding is een eerste levensbehoefte; bescherming tegen kou en zon. Later komt daar aandacht voor materiaal, kleur en vorm. Elke periode en elke regio op aarde kent zijn eigen voorkeuren. In West-Europa zien we vanaf de late Middeleeuwen aan de hoven de belangstelling ontstaan voor ‘in de mode’ zijn. Luxe en uitstraling worden belangrijker. De ontwikkelingen volgen elkaar in steeds sneller tempo op. In onze tijd duurt een trend soms maar een paar maanden!! Antieke wereld Middeleeuwen 17 e en 18 e eeuw

7. extra DESIGN MODE Wie mooi is moet pijn lijden, korsetten, beugels, knellende kleding, hoge hakken worden voor lief genomen om maar voornaam, elegant of gewoon in de mode te zijn

7. extra DESIGN MODE Haute couture is het hoogtepunt van mode, ontworpen door modeontwerpers die voor een selecte markt werken. Er worden slechts één of soms enkele exemplaren van de kledingstukken gemaakt, die op maat worden gemaakt voor de drager ervan. Alle couturestukken worden dan ook met de hand gemaakt van de fijnste stoffen en met gebruik van de meest verfijnde technieken. Dit is dan ook het verschil met de zogenaamde prêt-à-porter of confectiekleding, mode die gewoon klaar is om te dragen, dus niet op maat. De prêt-à-porter is vaak een vertaling van de haute couture naar het dagelijkse leven: lange avondjurken, met soms extravagante details en stoffen worden als het ware 'draagbaarder'. Lady GaGa vleesjurk

7. extra DESIGN MODE ontwerpschetsen

7.7 DESIGN FINALE WAT IS DESIGN? vormgeving van gebruiksvoorwerpen, voorwaarden, toegepaste kunst, industriële vormgeving, ambachtelijke vormgeving, grafische vormgeving. Zie tekstboek blz. 116 WAT KUN JE ZO ZEGGEN? Mooi, praktisch, materiaal, technische ontwikkeling, hightechdesign, design met een boodschap. TOEN EN NU Middeleeuwen, versieringen, boodschap, design als versiering.