Tom Vander Beken Vijftien jaar elektronisch toezicht in België. Van vette vis tot dieetpil? Studienamiddag “De machines van Justitie“ Gent | 29 november 2013

researchpublicationsconsultancyconferences 1. Van idee tot standaardrecept 2. Het experiment ( ) 3. Nationale implementatie ( ) 4. Belgisch model ( ) 5. ET light en ET SURB ( ) 6. Belgisch model 2.0 ( ) 7. ET extra light en ET zero (2012-) 8. Nieuwe vormen van ET (2014-) 9. Enkele bedenkingen Inhoud 29 november 2013 | 15 jaar ET 2

researchpublicationsconsultancyconferences : Vooral Amerikaanse plannen en toepassingen : Europese varianten (bv. NL, Engeland,…) die ondanks niet echt positieve evaluaties toch werden doorgedrukt : ET (echt) op de Belgische politieke agenda : ET toepassing in België in de strafuitvoering (FOD Economie en FOD Justitie) 1. Van idee tot standaardrecept 29 november 2013 | 15 jaar ET 3

researchpublicationsconsultancyconferences 1 april 1998: start experiment vanuit Sint-Gillis als achterdeurstrategie, eerst voor veroordeelden tot 18 maanden, daarna tot 3 jaar en dan tot boven de drie jaar (maar enkel achterdeur) Beslissing door Dienst Individuele Gevallen en Genade (DIGG) na interne (PSD) en externe (Justitiehuizen) enquête Thuisbezoeken door justitie-assistent Wie ET wil moet daar (in de regel) voor betalen: 2,5 euro/dag Trage (53 ET’s na 20 maanden) en ongelijkmatige (voornamelijk uit 5 gevangenissen en weinig Nederlandstaligen) opstart Evaluatieonderzoek: maatregel met “potentialiteit” in het kader van re-integratie, communicatie en herstel maar ook kritieken (communicatie en voorbereiding, net widening, invloed gevangenisdirecteur, rolvervaging justitie-assistenten,…) 2. Het experiment ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 4

researchpublicationsconsultancyconferences 2. Het experiment ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 5

researchpublicationsconsultancyconferences Paarsgroene regering beslist (zonder grote inhoudelijke debatten) tot landelijke toepassing en oprichting Nationaal Centrum voor Elektronisch Toezicht (NCET) met als doel 300 personen onder ET tegen eind Opmaak nieuwe ministeriële omzendbrieven met vrij ruim toepassingsgebied, beslissing DIGG, enquête ter voorbereiding, toestemmingsvereiste huisgenoten, afschaffing financiële bijdrage veroordeelde, maatschappelijk assistenten van NCET begeleiden (standaard dagschema) en volgen op via thuisbezoeken. Uitbreiding ET tot voordeur van de gevangenis (2001): ook voor veroordeelden tot drie jaar Behoorlijke kwantitatieve toename 3. Nationale implementatie ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 6

researchpublicationsconsultancyconferences 3. Nationale implementatie ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 7

researchpublicationsconsultancyconferences Stabilisatie (omzendbrief 2002) in een kader dat een evenwicht tracht te vinden tussen controle en sociale begeleiding met belangrijke activeringscomponent (Belgisch model) Individueel aanpasbaar programma voor de veroordeelde met relatief grote betrokkenheid maatschappelijke assistenten NCET (thuisbezoeken) Altijd voorafgaande maatschappelijke enquête met toestemmingsvereiste huisgenoten, soms ook interne enquête PSD. Beslissing gevangenisdirecteur (één jaar of zelfaanbod tot drie jaar), rest DIGG Regering verwacht kwantitatieve resultaten (regeerakkoord wil 1000 ET’ers) maar in realiteit is er amper een toename in die periode ( ). Belgisch model te geïndividualiseerd om echt véél te kunnen toepassen? 4. Belgisch model ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 8

researchpublicationsconsultancyconferences 4. Belgisch model ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 9

researchpublicationsconsultancyconferences Politieke druk om toepassing ET uit te breiden en te vereenvoudigen resulteert in nieuwe omzendbrieven met nieuwe procedures en personeelsuitbreiding en reorganisatie. Toepassingsvoorwaarden ET hertekend (minder uitsluiting). Informatietaak maatschappelijk assistent grotendeels naar directeur gevangenis – voor veroordeelden onder zelfaanbod enkel nog uitzonderlijk sociale enquête – terugschroeven begeleiding. Parallel circuit bij (vooral) directeur gevangenis (straffen tot drie jaar) en bij strafuitvoeringsrechtbanken (SURB) met eigen wettelijk kader (straffen meer dan drie jaar) (2007). Sociale diensten van NCET naar DG Justitiehuizen (2007). Grote kwantitatieve stijging tot 2007 met terug dipje na reorganisatie tot ET light en ET SURB ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 10

researchpublicationsconsultancyconferences 5. ET light en ET SURB( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 11

researchpublicationsconsultancyconferences 6. Belgisch model 2.0 ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 12 Nieuwe minister van Justitie wil efficiënt en doeltreffend ET en betere afstemming tussen de actoren – nieuwe omzendbrieven Beslissingsbevoegdheid (vooral) bij directeur – opnieuw voorafgaande maatschappelijke enquête vereist door Justitiehuizen, eventueel aangevuld met interne enquête PSD NCET meer coördinerende rol tussen verschillende directoraten-generaal (EPI en JH) Relatief intensieve en flexibele opvolging en begeleiding met nu ook bureaugesprekken Justitiehuizen ET SURB ontwikkelt zich verder met eigen regels Eerst lichte en dan aanzienlijke kwantitatieve toename, nagenoeg exclusief bij ET voor straffen tot drie jaar

researchpublicationsconsultancyconferences 6. Belgisch model 2.0 ( ) 29 november 2013 | 15 jaar ET 13

researchpublicationsconsultancyconferences Toepassing ET (vooral minister) valt terug in veel wachtende strafonderbrekers (2.837 in juni 2012) - In tegenstelling tot beleidsnota justitie 2011 bevat de nota 2012 zeer veel over ET: het moet dienen om gevangeniscapaciteit vrij te maken én om de straffen tot drie jaar uit te voeren (gevoel straffeloosheid tegengaan). Grondige facelift ET voor straffen tot drie jaar via omzendbrief juli 2013: Extra light (straffen meer dan acht maanden tot drie jaar): beslissingsmacht en informatiegaring (vooral) directeur - telefonische instemming huisgenoten enkel indien ET niet op plaats domicilie – standaarduurrooster - NCET coördineert en stuurt dossier naar Justitiehuis – telefonisch contact JH en afspraak op bureau (geen huisbezoeken tenzij gevraagd bij incident of overtreding) – opvolging en controle NCET Zero (straffen tot acht maanden): oude (2012) « thuisdetentie » met stemherkenning – beslissingsmacht en informatiegaring bij de directeur – idem als extra light maar geen enkele tussenkomst Justitiehuizen. De toepassing ET (minister) schiet de hoogte in… 7. ET extra light en ET zero (2012-) 29 november 2013 | 15 jaar ET 14

researchpublicationsconsultancyconferences 7. ET extra light en ET zero (2012-) 29 november 2013 | 15 jaar ET 15

researchpublicationsconsultancyconferences Enkelbanden met GPS in het kader van de voorlopige hechtenis: Oud idee, onderzoek in 2008 roept veel vragen op Toch wet 27 december 2012 met inwerkingtreding 1 januari 2014 Hechtenis onder toezicht als modaliteit VH (niet VOV) met GPS Invulling en uitwerking? Rolverdeling OZR en uitvoerende macht? Enkelband als autonome straf: Idee van 2004, onderzoek in 2008 roept veel vragen op Toch parlementaire initiatieven voor “straf onder elektronisch” toezicht (2013) voor feiten tot één jaar. Juridisch novum “schorsing van de straf na een derde van de strafduur” 8. Nieuwe vormen van ET (2014)- 29 november 2013 | 15 jaar ET 16

researchpublicationsconsultancyconferences ET is geëvolueerd van een gebalanceerd alternatief voor de gevangenisstraf tot een zeer veel gebruikt instrument in de strijd tegen de overbevolking en tegen de niet-uitvoering van gevangenisstraffen. Terwijl ET SURB relatief stabiel blijft, wordt de uitvoeringsmodaliteit ET voor veroordeelden met straffen tot drie jaar de regel en de gevangenisstraf de uitzondering – het einde van de gevangenisstraf voor niet (zeer) zwaar gestraften? Zeer groot politiek geloof dat ET voor een grote categorie veroordeelden kan werken met minimale kost en omkadering en dus afbouw van randvoorwaarden en begeleiding tot een erg koude vorm van toezicht. De uitvoering van gevangenisstraffen tot drie jaar lijkt meer een zaak van de veroordeelde zelf, en van zijn omgeving, te worden dan van de overheid. Wie is (niet) verantwoordelijk? Proliferatie van ET-systemen (voorlopige hechtenis, straf, strafuitvoeringsmodaliteit), procedures en beslissers (onderzoeksrechter, gevangenisdirecteur, SURB) met erg verschillende rechtsbasis (wetten vs onvindbare omzendbrieven) en rechtspositie voor de betrokkenen. 9. Enkele bedenkingen 29 november 2013 | 15 jaar ET 17