1 Ontwerpen op school en in het bedrijf: tegenstelling of tegenspeler? Marc J. de Vries Technische Universiteit Delft

2 Een stelling als uitdaging voor deze lezing “Het ontwerpproces zoals dat op school wordt aangeleerd heeft vaak een zeker democratisch karakter en is gericht op het ontwikkelen van competenties. In hoeverre conflicteert dat met werkprocessen waar de leerlingen in ‘het bedrijfsleven’ mee te maken krijgen? Kan aan de pedagogische opdracht van de school worden voldaan als het beroepsonderwijs zich qua didactiek en leerinhouden laat leiden door de wensen van het bedrijfsleven?”

3 Anders gezegd... Voor het ontwerp van een apparaat dat bijna goed functioneert, krijg je in het onderwijs een 8, maar in het bedrijfsleven een dikke onvoldoende.

4 Nog anders gezegd... Er lijkt een conflict te zijn tussen ontwerpopdrachten als leerproces en ontwerpopdrachten als activiteiten waarvan de toekomst van een bedrijf afhangt.

5 De kern van waarheid In het bedrijfsleven heb je te maken met de volle werkelijkheid in al zijn complexiteit In het onderwijs breng je leerlingen altijd in een vereenvoudigde versie van de werkelijkheid

6 De andere kant van de medaille Het spelletje van jonge welpjes in bepaalde opzichten wel degelijk een werkelijkheidsgetrouwe kopie van de latere strijd op leven en dood Zo moet ook het onderwijs voldoende werkelijkheidsgetrouwheid worden nagestreefd wil het onderwijs ‘empirisch valide’ zijn Dat geldt voor algemeen vormend onderwijs niet minder dan voor beroepsvoorbereidend onderwijs

7 Is het bedrijfsleven wel zo weinig ‘democratisch’? Het wetenschapsdomein van de techniekdynamica heeft laten zien hoezeer (industriële) technologische ontwikkelingen vervlochten zijn met maatschappelijke ontwikkelingen Technologische ontwikkelingen vinden plaats in netwerken van overheid, bedrijven, kennisinstellingen, gebruikers (al dan niet georganiseerd) en andere belangengroeperingen

8 Voorbeelden Ontwikkeling van duurzame energie Actoren: oliemaatschappijen, producten van duurzame energiebronnen, overheden, TNO, universiteiten, belangengroeperingen (milieu, consumenten) Duurzame energieën werken niet zonder bereidwillige gebruikers Ontwikkeling van nanotechnologie Actoren: laboratoria (industrieel en academisch), overheden, Rathenau Instituut, National Science Foundation Burgers betrokken bij discussie

9 Casus (wat dichter bij huis): de Brabantia kurkentrekker

10 Kurkentrekkers: een veelheid aan mogelijkheden

11 Een wonderlijk verhaal Begin 1970-er jaren: Brabantia besluit een nieuwe kurkentrekker te ontwikkelen als onderdeel van hun keukenset Marktonderzoek liet zien: Neem een snijmesje op Zorg dat minimale kracht nodig is De kurk moet zonder beetpakken verwijderd kunnen worden Inventarisatie van opties door M.P. Verhoeven Interessante optie: selfpuller type 1976: collega Wiericks neemt over Zelfbedacht ontwerp met twee helixen

12 Gemaakte keuzen Selfpuller type, maar geen losse onderdelen (dus niet zoals bij de Screwpull) Scherpe punt veilig opgeborgen Teflon gecoate helix (zoals bij de Screwpull) Mechanisme voor verwijderen van de kruk Kan staan, hangen of liggen Mesje om folie weg te snijden Uitstraling van een stuk keukengereedschap, niet van een kunstwerk (in tegenstelling tot de Screwpull)

13 Het oorspronkelijke ontwerp

14 Markt introductie en onaangename verrassing Februari 1987, Exclusive Housewares fair, UK Simmons & Simmons (namens Hallen Screwpull) beschuldiging van schending octrooi Selfpuller + Teflon gecoate helix + geleiding Rechter Falconer: deze combinatie is niet ‘evident to any person skilled in the art’, dus Hallen octrooi was terecht toegekend

15 Het Screwpull octrooi (Hallen)

16 Overwegingen van Brabantia Wetenschappelijke kennis goed benut (materiaaleigenschappen) Slim technisch principle (selfpuller) Op maat gemaakt voor de Brabantia markt Esthetisch in orde Maar: probleem met bestaand octrooi (Hallen) Wat te doen? Overnieuw beginnen met verlies van alle sterkten? Opnieuw octrooi aanvechten (geen optie) Of ontwerp aanpassen zodat octrooi omzeild wordt? Geleiding misschien?

17 De gouden greep (1988)

18 Wat leren we van dit praktijkverhaal? Het gaat in het bedrijfsleven wel rationeel toe, maar niet zo rationeel als wel gesuggereerd wordt Stap-voor-stap rationaliteit i.p.v. eens-voor-altijd rationaliteit Anders gezegd: ook in het bedrijfsleven is het ontwerpen een leerproces Productontwikkeling is allang niet meer een kwestie van slimme technieken alleen, als het dat ooit al geweest is Sociale en menselijke aspecten zijn dus niet typisch ‘softe’ elementen in een educatief ontwerpproces In het bedrijfsleven wordt meer en meer gezocht naar geschikte manieren om de stem van de klant in rekening te brengen en ook om de gebruiker te betrekken in het ontwikkelproces Ook het ontwerpen in het bedrijfsleven heeft dus een ‘democratisch’ element, en niet alleen op school

19 Nog een casus (wat verder weg): het Philips Natuurkundig Laboratorium : naadloze aansluiting bij rest van bedrijf Directie (Anton en Gerard Philips) Fabrieken Cruciale rol binnen bedrijf : ivoren toren Fundamenteel lab temidden van toegepaste divisie-labs Periode vol frustraties 1972-nu: dienstbaar aan divisies Kennisleverancier op afroep ten behoeve van initiatieven PDs Bescheiden rol blijkt sterkte

20 Wat leren we van dat historische verhaal? Ookk in het bedrijfsleven moet je van ontwerpen geen eenzaam avontuur maken in het onderwijs leren we dat al aan onze leerlingen

21 Voorbeeld van een methode om klantwensen te verdisconteren: Quality Function Deployment

22 O, wat is dat moeilijk Weet ik wel wie de klant is? Weet de klant wel wat z/hij zil? Ken ik de techniek wel voldoende? Ken ik de relaties tussen klantwensen en technische eigenschappen? Kan ik nog wijs uit de getallenmagie? Kan de ontwerper nog wat met de resultaten?

23 Kano: drie soorten klantwensen

24 Wat leren we van dit theorieverhaal? Methoden hebben allerlei beperkingen Deze les leren zowel bedrijfsleven als scholen soms op pijnlijke wijze Producten mislukken op de markt Leerlingen raken gefrustreerd Ook hier is er dus eerder overeenkomst tussen ontwerpen in bedrijf en in school dan verschil School en bedrijf hebben boodschap aan elkaar

25 Boodschap van bedrijven aan het onderwijs Maak ontwerpopdrachten zo veel mogelijk levensecht (beeldvorming!) Werk met randvoorwaarden (tijd, geld, materialen) Laat leerlingen nadenken over wie de ‘stakeholders’ zijn Vraag van bedrijven ‘echte’ ontwerpproblemen Maak afgeleide versies van de methoden die in bedrijven gebruikt worden om b.v. de klantwensen in rekening te brengen Beeldvorming bij leerlingen begint al vroeg! Doe ook aan ontwerpen in het basisonderwijs

26 Boodschap van onderwijs aan het bedrijfsleven Trek net als de school de consequenties van het gegeven dat technologische ontwikkelingen niet een kwestie van techniek alleen zijn (m.a.w., ‘democratiseer’ het ontwerpproces) Voorbeeld: “open innovaties” Net als leerlingen moeten leren samenwerken in ontwerpen, moeten bedrijven het ook Werk samen met scholen om die manier van (klantgerichte) productontwikkeling samen met de school bij de leerlingen ‘tussen de oren’ te krijgen

27 Zin om mee te denken? Nieuw onderzoeksprogramma vakdidactiek aan de Technische Universiteit Delft Ontwerpen en kennis in bèta-techniek onderwijs Samenwerking met docenten Ontwikkelen van materiaal