Wat is fris? Hoe krijg ik het binnenmilieu in de hand op school? J.E.M.H. van Bronswijk

Definitie van de Wereld Gezondheids Organisatie sedert juni 2010PAGE 1 / Architecture, Building and Planning / PEBE group

Presteren op school & minimaal ziekteverzuim Docenten Lesmateriaal Fysisch binnenklimaat (temperatuur / vochtigheid / tocht) Zuiverheid van de inademingslucht Belichting / verlichting Uitzicht Inrichting, meubilair, stoffering Schoonmaakkwaliteit Technisch onderhoud Rust & veiligheid Uitdaging Communicatie & sociaal gedrag Woningkwaliteit / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 29 juni 2010 Ergernis telt op!

Binnenklimaat op school Docenten Lesmateriaal Fysisch binnenklimaat (temperatuur / vochtigheid / tocht) Zuiverheid van de inademingslucht Belichting / verlichting Uitzicht Inrichting, meubilair, stoffering Schoonmaakkwaliteit Technisch onderhoud Rust & veiligheid Uitdaging Communicatie & sociaal gedrag Woningkwaliteit / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 39 juni 2010

Binnenklimaat op school (vandaag) Docenten Lesmateriaal Fysisch binnenklimaat (temperatuur / vochtigheid / tocht) Zuiverheid van de inademingslucht Belichting / verlichting Uitzicht Inrichting, meubilair, stoffering Schoonmaakkwaliteit Technisch onderhoud Rust & veiligheid Uitdaging Communicatie & sociaal gedrag Woningkwaliteit / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 49 juni 2010

Fysisch Docenten Lesmateriaal Fysisch binnenklimaat (temperatuur / vochtigheid / tocht) Zuiverheid van de inademingslucht Belichting / verlichting Uitzicht Inrichting, meubilair, stoffering Schoonmaakkwaliteit Technisch onderhoud Rust & veiligheid Uitdaging Communicatie & sociaal gedrag Woningkwaliteit / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 59 juni 2010

Chemisch / biologisch Docenten Lesmateriaal Fysisch binnenklimaat (temperatuur / vochtigheid / tocht) Zuiverheid van de inademingslucht Belichting / verlichting Uitzicht Inrichting, meubilair Schoonmaakkwaliteit Technisch onderhoud Rust & veiligheid Uitdaging Communicatie & sociaal gedrag Woningkwaliteit / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 69 juni 2010

Zuiverheid van de inademingslucht Buitenluchtkwaliteit / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 79 juni 2010

Kwaliteit buitenlucht Van jaar tot jaar beter Doorgaans een factor 10 beter dan de meeste binnenmilieus / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 89 juni 2010

Zuiverheid van de inademingslucht Buitenluchtkwaliteit minus Verontreiniging door luchttoevoersysteem minus Verontreiniging door personen minus Verontreiniging door huisdieren minus Verontreiniging door kamerplanten minus Verontreiniging door plaagdieren minus Verontreiniging door micro-organismen minus Verontreiniging door meubilering en stoffering minus Verontreining door apparaten minus Verontreiniging door verbruiksmaterialen / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 99 juni 2010

Verschijnselen luchtonzuiverheid Vermoeidheid  concentratieverlies  houdt het niet de hele lesdag vol Astma-aanvallen, neusklachten, eczeem  onrust & vermoeidheid  ziekteverzuim Verergering COPD (chronische bronchitis, longemfyseem)  benauwdheid & vermoeidheid  ziekteverzuim Klachten stank en droge lucht (maar RV niet laag)  concentratieverlies  ziekteverzuim / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 109 juni 2010

Meten van lucht(on)zuiverheid Buitenluchtkwaliteit (SO 2, fijnstof) plus Luchttoevoersysteem (in stof: guanine, urinezuur, zure fosfatase) plus Personen (in lucht: CO 2, H 2 O, geur) plus Huisdieren (in lucht: CO 2, H 2 O, geur) plus Kamerplanten (in stof: natuurrubber, schimmelsporen) plus Plaagdieren (in stof: guanine, urinezuur, keutels) plus Micro-organismen (in stof: zure fosfatase) plus Meubilering en stoffering (in lucht: geur, formaldehyde) plus Apparaten (in lucht: geur, O 3 ) plus Verbruiksmaterialen (in lucht/stof: geur, gif) / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 119 juni 2010

Routine meting van binnenluchtvervuiling Verschil binnen-buiten: Vocht CO 2 / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 129 juni 2010 Dit betreft dus alleen vervuiling door personen en huisdieren!

Activiteit (volwassenen) Vocht, gCO 2, l 1 uur rustig liggen uur rustig zitten uur licht administratief werk uur middel-zwaar fysiek bezig zijn, fitness uur dansen of tennissen l thee zetten, water koken op aardgas32 Vocht- & CO 2 productie Bron: ER Schramek (ed) Taschenbuch für Heizung und Klimatechnik Einschliesslich Warmwasser und Kältetechnik. 67. Auflage. Wien: Oldenburg 9 juni 2010PAGE 13 / Architecture, Building and Planning / PEBE group

Vervuilingsbronsterkten (1) Item l CO 2 equivalenten / stuk / s 1 poes0, hond0, mens0,005 1 gestoffeerde leunstoel0,03 1 eenpersoonsbed0,06 10 m 2 tapijt, 6 maanden oud0,05 10 m 2 tapijt, 4 jaar oud0,075 Enkele voorbeelden uit het MaNaPI-project 9 juni 2010PAGE 14 / Architecture, Building and Planning / PEBE group

Vervuilingsbronsterkten (2) Stoffering / Afwerking l CO 2 equivalenten / m 2 / s Tegels (keramisch, natuursteen)0,0005 Behang, Geschilderde wand0,002 PVC, Houtachtig product (vloer)0,0025 Tapijt, 6 maanden oud (vloer)0,005 Linoleum, 6 maanden oud (vloer)0,005 Hout (vloer, wand, plafond)0,005 1 Mens0,005 Enkele voorbeelden uit het MaNaPI-project 9 juni 2010PAGE 15 / Architecture, Building and Planning / PEBE group

Routine meting van binnenluchtvervuiling Verschil binnen-buiten: Vocht CO 2CO 2 / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 169 juni 2010 Dit betreft dus alleen vervuiling door personen en huisdieren!

Geschiktheid van Binnenlucht Bron: MCL Snijders. Proefschrift, TU/e, September 5, 2001 Binnenmilieu Gebruiker waarvoor geschikt Met chronische longaandoening Kinderen, Ouderen, niet gesensibiliseerde atopici Gezonde, niet atopische, volwassenen Geen enkele CO 2 in ppm≤ < CO 2 ≤ < CO 2 ≤ 1085> 1085 Geschikte woonkamers in de winter (n=36) juni 2010PAGE 17 / Architecture, Building and Planning / PEBE group

CO 2 normen in ppm (parts per million) Arbo-wet:<1200 ppm (maar ALARA) Gezondheidsgrens:1000 ppm Gezondheidsgrens voor mensen met allergie of chronische luchtwegaandoeningen: 700 ppm (Frisse-lucht grens) / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 189 juni 2010 ALARA = As Low As Reasonably Achievable Aansprakelijk voor gezondheidsschade = Schoolbestuur

Luchtkwaliteitsklassen van de GGD (vervuiling door mensen & huisdieren) Beoordeling CO 2, ppm * (98-percentiel) GGD Omschrijving Gezondheidsconsequenties Zeer goed < 650 Streefniveau nieuw gebouw Geschikt voor alle personen Goed 650 – 800 Streefniveau bestaand gebouw Geschikt voor vrijwel alle personen Matig Acceptabel Niet geschikt voor personen met allergie / astma (10-25% leerlingen, docenten) Onvoldoende Tijdelijk acceptabel Ongeschikt voor personen Slecht >1400Onacceptabel Ongeschikt voor personen Bronnen: Gezondheidkundige toetswaarden voor ventilatie in scholen en kindercentra, 2006; wetenschappelijke literatuur gezondheidseffecten * De ARBOWET accepteert vervuiling tot 1200 ppm (echter ALARA) 9 juni 2010PAGE 19 / Architecture, Building and Planning / PEBE group

Het binnenmilieu in de hand op school Buitenluchtkwaliteit: School niet pal naast de snelweg plus Luchttoevoersysteem: Geen mechanische toevoer plus Personen: 24 u/dag, 7 dagen/week, 365 (366) dagen/jaar ventileren * plus H uisdieren: Alleen buiten plus Kamerplanten: Geen Ficus soorten; niet boven de verwarming plus Plaagdieren: Ratten, muizen, vogels, kakkerlakken, mijten weren plus Micro-organismen: Geen koudebruggen, ‘s winters extra ventileren plus M eubilering en stoffering: Intensief schoonmaakonderhoud plus Apparaten: Eigen afzuiging plus Verbruiksmaterialen: Stofvrij, geurvrij, extra afzuiging / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 209 juni 2010 * tijdens bezetting op basis van CO 2 frisse-lucht grens

Elke dag frisse lucht? = prioriteiten verandering van: Denken PBDenken (Presteren boven Boekhouden) Ontwerpen GMOntwerpen (Gezondheid boven Milieu) Begroten LLBegroten (Leermilieu boven overige Leermiddelen) / Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 219 juni 2010 Durft u dit tegendraadse aan? De workshops laten u er in oefenen!

/ Architecture, Building and Planning / PEBE group PAGE 229 juni 2010 Hartelijk dank voor uw meedenken en nog een prettige dag gewenst !