Competenties voor zelfmanagement ondersteuning Stand van zaken zelfmanagementeducatie bij Diabetes Joost Keers: LifeLines – Endocrinologie – Gezondheidspsychologie UMCG

Indeling Nationaal Actieplan diabetes Diabetes Zelfmanagement Educatie Competenties zelfmanagement educatie Voorbeeldprojecten

De ‘diabetes epidemie’ : Ca mensen met diabetes (ca. 4%) Incidentie > CMR Nijmegen_ RIVM

De ‘diabetes epidemie’ 2 Veel gevallen van DM nog niet bekend (screening) Type 2 op steeds jongere leeftijd 2007: : DM als primaire of secondaire doodsoorzaak Hoge ziektelast door o.a. complicaties RIVM.nl

Nationaal Actieprogramma Diabetes

Nationaal actieprogramma Diabetes Samenhang in de strijd tegen diabetes –Preventie –Zorg Groot en ernstig probleem Speerpunt in overheidsbeleid –patiënten, zorgverleners, behandelaars, verzekeraars, wetenschappelijk onderzoekers en de farmaceutische industrie. –Preventienota: Kiezen voor gezond leven Andere chronische ziekten –NAD is eerste vanwege goede samenwerking binnen diabetesveld

NAD: Diabetes zelfmanagement Preventie en voorlichting –Gezonde leefstijl –Risicofactoren De Patiënt centraal –Samenwerking met patiënten vereniging –Projecten: zorgstandaard-patiënten versie & diabetes & werk Klinkt mooi, maar wat wordt er aan gedaan? ….

Diabetes zelfmanagement Zelfmanagement educatie

Empowerment (bij Diabetes) Uitgangspunten: Patiënten maken zelf de belangrijkste keuzen Wat de professionals ook bepleiten, overtuigen, dreigen of adviseren Professionals voelen zich vaak –onterecht- verantwoordelijk voor zelfmanagement van de patiënt Funnell, 1991/ 2003

Interpersoonlijke dimensie Interactie tussen behandelaar en patiënt Interesse tonen en niet (ver)oordelen Prioriteiten van patiënt Individuele informatie geven Betrokkenheid en ‘onderhandelen’ Aujoulat et al., 2007

Empowerment?

Intrapersoonlijke dimensie Persoonlijke ontwikkeling van de patiënt Zelfmanagement vaardigheden Self-efficacy Vaak niet duidelijk omschreven Aujoulat et al., 2007

Empowerment?Empowerment?

Empowerment: rol van de behandelaar Geeft informatie over voor- en nadelen van behandeling en gedragsverandering Geeft informatie over strategieën om gedrag te veranderen (bijv. SMART doelen, stappenplan etc.) Is patiëntgericht in het consult Motiveert en steunt patiënten in hun rol als beslisser

Empowerment: rol van de patiënt Geeft informatie over gevoelens, wensen en mogelijkheden Neemt verantwoordelijkheid over het maken van beslissingen en de uitkomsten ervan Ontwikkelt en werk aan zelf-gekozen doelen Wordt actief en betrokken bij de behandeling

Empowerment!Empowerment!

Diabetes zelfmanagement educatie in Nederland Diverse (effectieve) projecten, maar niet algemeen geïmplementeerd Aandacht varieert per discipline Kwaliteitseisen niet goed vastgelegd; Zorgstandaard biedt een goede start. Internationale kennis voorhanden Zelfmanagement educatie: gericht op het ontwikkelen van intrinsieke motivatie, inzichten en vaardigheden die de mens met diabetes in staat stelt de diabetes en lichamelijke en psychosociale consequenties onder wisselende omstandigheden adequaat te kunnen hanteren

Commissie educatie en voorlichting prof. dr. F.J. Snoek (Hoogleraar Psychosociale Diabetologie/VU) mevrouw E. Barents (ervaringsdeskundige) mevrouw W. van El (nurse pra) dhr. J. de Smidt (KNMP WINAP) mevrouw A. Dobbenberg (praktijkverpleegkundige en diabetesconsulent) dr. J. Keers (psycholoog) prof. dr. G. Kok (primaire preventie/UM) mevrouw. R. van 't Klooster (diëtist) dr. B. Michels (internist) mevrouw drs. M.A.E. Bergmans (NDF)

Doel commissie De commissie bundelt expertise op het gebied van educatie en voorlichting. Zij stimuleert dat deze expertise voor het diabetesveld beschikbaar komt. Dat doet de commissie door beleid te formuleren voor de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van evidence- based zelfmanagement, educatie en publieksvoorlichting. Bovendien bevordert, implementeert en bewaakt de commissie een programmatische aanpak van zowel educatie als voorlichting.

Eindtermen voor diabetes zelfmanagement educatie Kwaliteitseisen: o.a. kwalificaties van het diabetesteam of zorggroep –Dit betekent competenties

Kerncompetenties Kennis Communicatie Attitude –Aangaan en onderhouden behandelrelatie Visie op zelfmanagementeducatie –Multidisciplinair, integraal, continu, herkenbaar, patiënt centraal

Specifieke competenties Gedragsverandering Psychosociale ondersteuning Mens met diabetes centraal stellen Zorg op maat leveren Ondersteuning bij Coping Blokkades wegnemen Individueel actieplan Kwaliteit van leven Peer-support Eigen functioneren Effectiviteit meten

Vervolg Platform zelfmanagement educatie (binding naar en verbinding tussen beroepsgroepen) Competenties vertalen in raamwerk diabetes educatie

Zelfmanagement educatie in de praktijk

Voorbeeld 1: Diabetes de Baas Slecht gereguleerde diabetes Cognitieve gedragstherapie SMART Doelen –Specifiek –Meetbaar –Acceptabel –Realistisch –Tijdsgebonden

Geen woorden maar daden Leefstijlverandering bij DM type 2 Proactieve coping (actieplan maken) Motivational Interviewing

PRISMA Type 2 diabetes Groepsvorm van basis zelfmanagement educatie Mensen leren zelf informatie te zoeken en te verwerken Bewustwording gezondheidsprofiel

work DIEP is een veelgebruikte website Neutrale informatie: voor- en nadelen van behandelopties. Gebruik van DIEP als educatiemiddel door professionals DIEP.info

Leven met diabetes DVN groepscursussen herzien Ervaringsleren Basismodule: kennis Vervolgmodule: toepassen kennis Trainer is Coach

Diabetesrevalidatie Empowerment Mensen met langdurige ZM problemen Van theorie naar praktijk (en feedback) Interdisciplinair

Diabetes en nierfalen UMCG zorgtraject Diabetes Mellitus en Nierinsufficiëntie Afslag UMCG 13

Conclusie Behandeling diabetes = zelfmanagement Competenties voor zelfmanagement niet duidelijk en vooral niet geïmplementeerd Zelfmanagement educatie; van project naar praktijk

Hartelijk dank voor uw aandacht