Symposium ROCOV Utrecht “OV zonder oogkleppen” Utrecht, 15 november Marktwerking en aanbesteding in het OV: naar een nieuwe fase met meer reizigersparticipatie

Stelling Een verdere verbetering van het Openbaar Vervoer is alleen bereikbaar is door maatschappelijke organisaties en reizigers/burgers meer invloed te geven bij de totstandkoming van contracten en concessies. Daarvoor is het nodig dat van de kant van de vervoerautoriteiten (ministerie, provincies, regio's en gemeenten) meer beleidsvrijheid en experimenteerruimte wordt gegeven. 2

Opbouw presentatie Hoe staan we ervoor in het OV? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in marktwerking en aanbesteding sinds de jaren negentig? En wat hebben we in tussen geleerd? Welke ruimte geven wet- en regelgeving voor vernieuwing? Hoe zou de maatschappelijke participatie binnen concessies en contracten gestalte kunnen krijgen? Wie moet dan welke stappen zetten? 3

Hoe staan we ervoor? OV-aandeel in modal split blijft stabiel (vraagzijde) Consolidatie en concentratie bij vervoerders (aanbodzijde) Derde generatie aanbestedingen en concessies: het gaat nog steeds beter, maar stagnatie ligt op de loer Beperkt aantal innovaties - maar deze zijn wel succesvol! Hernieuwde aandacht voor samenwerking (OV-manifest) Weinig politieke aandacht, geen nieuwe visies Kansen: OV past in stedelijke lifestyle, daling rijbewijsbezit onder jongeren, de “poorten naar de stad” raken steeds meer verstopt, toenemende bereidheid van burgers te participeren Bedreigingen: krimp op het platteland, reistijdverlies in de spits 4

In vogelvlucht: ontwikkelingen in marktwerking en aanbesteding Periode 1 (jaren negentig): grenzeloos optimisme over effecten marktwerking Periode 2 (eind jaren negentig/begin jaren nul): negatieve effecten van marktwerking worden zichtbaar Periode 3 (2005 – 2013) Toenemende maatschappelijke weerstand tegen marktwerking en ‘nieuw realisme’ 2014: ruimte voor leren, vernieuwen en innovatie binnen wettelijk kader? 5

Lessons learned en ….. onopgeloste vraagstukken De reiziger is niet alleen klant maar ook burger Het belang van borging van het publieke belang (aandacht voor werknemers en reizigers) Oog voor de lange termijn? Efficiencywinst komt bij belastingbetaler, niet bij reiziger Tijdens aanbesteding maar beperkt doorontwikkeling Reizigers/burgers kunnen maar beperkt meedenken (adviseren via overlegorganen) Aanbesteding is een leerproces waarin nog steeds veel te leren valt! 6

Welke ruimte geven wet- en regelgeving? -Ruimte zit vooral hetgeen aanbesteed wordt (mate van marktwerking): vormen van een materieelpool, personeelspool, invulling beheer strategische activa, rolverdeling ontwikkelfunctie, verdeling opbrengstverantwoordelijkheid, variaties in concessieduur, - omvang en – breedte. -Aan de ‘randen van de wet’ mogelijk?: andere contractvormen (DBFMO voor gecombineerde gunning van exploitatie en infrastructuur, PPS) en andere vormen van aanbesteding (veiling of prijsvraag) -Niet mogelijk: coöperaties, maatschappelijke ondernemingen, particulier initiatief 7

Ruimte voor maatschappelijke participatie? -Via consumenteninspraak -Via private en burgerinitiatieven -Via coöperaties 8

Wie is aan zet? Tweede Kamer: inventariseren wettelijke mogelijkheden en bieden van (experimenteer)ruimte Staatssecretaris/ministerie: actief stimuleren innovaties en experimenten Vervoerautoriteiten: actief zoeken van vernieuwing in aanbestedingen en contractvormen Reizigersorganisaties: coördineren van initiatieven en denkkracht Reizigers: beschikbaar stellen tijd, creativiteit en expertise Vervoerders: ruimte bieden voor reizigers in ‘ontwikkelteams’ 9

Discussie- en gespreksvragen Welke invloed van reizigersparticipatie is wenselijk? Wat zou een concrete eerste stap kunnen zijn? Wie speelt daarbij welke rol? 10