Preglaciaal © Theo Peenstra Meer dan 238.000 jaar geleden Legenda Voor de ijstijden stromen de rivieren Rijn, Maas en soms ook Duitse rivieren via Nederland naar zee. De rivieren nemen in warme perioden fijn sediment mee, maar in de koude aanloop naar een ijstijd vooral grof zand en grind 50 km

Saale ijstijd © Theo Peenstra 238.000 – 128.000 jaar geleden Legenda Deze presentatie is gemaakt door Theo Peenstra. Gratis te gebruiken voor educatieve doeleinden, niet voor commerciële distributie Saale ijstijd © Theo Peenstra 238.000 – 128.000 jaar geleden Legenda Tussen 200.000 en 130.000 jaar geleden schuift landijs uit Scandinavië in verschil- lende fasen over ons land. Onder het ijs worden rivierafzettingen vermalen tot leem. Samen met de in het ijs vastgevroren stenen wordt dat keileem genoemd. Het ijs schuift de rivierafzettingen voor zich uit. Daardoor ontstaan heuvelrug- gen of stuwwallen. De zuidelijkste stuwwallen zijn het hoogst. De stuwwallen in het noorden, waar het ijs later overheen schuift, of die ontstaan als het ijs zich bij het terug- trekken nog tijdelijk opnieuw uitbreidt, zijn lager. 50 km

Eind van de Saale ijstijd © Theo Peenstra 128.000 -116.000 jaar geleden Legenda Aan het eind van de ijstijd smelt het ijs. In het noorden blijven grote pakketten keileem achter, die later weer met andere afzettingen worden bedekt . Vooral bij de grote stuwwallen zorgt het smeltwater voor het wegspoelen van zand en grind van de stuwwal, dat even verderop als spoelzandwaaier (sandr) weer wordt afgezet. Door erosie van de rivieren, die weer gaan stromen, verdwijnen stukken van de hoge stuwwallen. Laag gelegen stuwwallen worden bedekt met rivier- afzettingen. Als een nieuwe ijstijd nadert, drogen de rivieren weer op. 50 km

Weichsel ijstijd 116.000 -11.500 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda In het Weichsel glaciaal (100.000-12.000 jaar gelden) bereikt het landijs ons land niet. Wel stuift vanuit de droog- gevallen Noordzee fijn zand over het land. Behalve op de hoge stuwwallen bedekt dit dekzand het hele land. Hoe verder naar het (zuid)oosten, hoe fijner het zand. In Zuid Limburg wordt löss (< 0,05 mm) afgezet. 50 km

Weichsel ijstijd Boreaal en Atlanticum Boreaal Atlanticum (1) 11.500 – 5600 jaar geleden © Theo Peenstra Boreaal en Atlanticum Legenda Boreaal Na de ijstijd gaan de rivieren weer stromen, ze zetten rivierklei en – zand af. Door het afsmelten van het landijs in het noorden en de bergen, stijgt de zeespiegel. Atlanticum (1) Langs de kust ontstaan strandwallen, zandbanken die ook bij hoog water droog blijven. Achter de strandwallen ontstaat een gebied dat af en toe onderloopt bij hoog water. Er wordt zeeklei afgezet op deze kwelders. In vochtige vlakke gebieden ontstaat veen. Waar rivieren water aanvoeren voedselrijk laagveen, in hoger gelegen gebieden voedselarm hoogveen. 50 km

Atlanticum (2) © Theo Peenstra 9000 5600 jaar geleden Legenda Door de stijgende zeespiegel stroomt het gebied achter de strandwallen vaker onder. Er ontstaat een waddengebied met open water en zandbanken die dagelijks twee keer onder water komen te staan. Er wordt zeeklei en zeezand afgezet. Oude laagveen- pakketten worden afgebroken en nieuwe ontstaan. Geleidelijk verplaatst de kust zich naar het oosten, tot deze 5000 jaar geleden ongeveer op de huidige plek komt te liggen. 50 km

Atlanticum (2) © Theo Peenstra 9000 – 5600 jaar geleden Legenda Door de stijgende zeespiegel stroomt het gebied achter de strandwallen vaker onder. Er ontstaat een waddengebied met open water en zandbanken die dagelijks twee keer onder water komen te staan. Er wordt zeeklei en zeezand afgezet. Oude laagveen- pakketten worden afgebroken en nieuwe ontstaan. Geleidelijk verplaatst de kust zich naar het oosten, tot deze 5000 jaar geleden ongeveer op de huidige plek komt te liggen. Door het warme en vochtige klimaat breiden de hoogveengebieden zich flink uit. 50 km

Subboreaal (1) © Theo Peenstra 5600 - 2400 jaar geleden Legenda Na het Atlanticum, ongeveer 5000 jaar geleden, stabiliseert de kust zich, omdat de zeespiegel minder snel stijgt In het noorden en Zeeland is de kustlijn niet gesloten en ontstaat een waddengebied. Achter de kust in het westen ontstaat door verzoeting met rivierwater steeds meer veen. 50 km

Subboreaal (2) atat © Theo Peenstra 5600 - 2400 jaar geleden Legenda Door de verdergaande kustopbouw, sluit het zeegat van Bergen zich en Ontstaat er ook in Noord-Holland meer en meer veen. Hetzelfde geldt voor Zeeland. Op sommige plaatsen worden de veenkussens zo hoog, dat er voedselarm hoogveen op het laagveen ontstaan. 50 km

Verwijzingslaag naar dia 21 Subatlanticum Subboreaal (1) Weichsel ijstijd atat 2400 -2000 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda In de eeuwen voor het begin van de jaartelling ontstaat op veel veenkussens hoogveen, dat meters boven het grondwaterniveau van de omgeving kan uitgroeien. Al voor het begin van de jaartelling begint de afbraak van de kust, die tot in de Middeleeuwen doorgaat. De kust verplaatst zich naar het oosten en er ontstaan zeegaten bij riviermondingen. Het veen in het noorden wordt weggeslagen, de zee zet in het nieuwe waddengebied jonge zeeklei af. In duinvalleien ontstaat veen. Door de wind ontstaat het Flevomeer. Later zal dat door de wind en inbraken van de zee uitgroeien tot de Zuiderzee. Na de Romeinse tijd zullen de Schelde en de zee ook snel de veenpakketten in Zeeland wegslaan, waardoor de eilanden ontstaan. 50 km

Preglaciaal Terug naar het verhaal Meer dan 238.000 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda Stroomrichting van rivieren Rivierzand en -grind 50 km

Saale ijstijd Terug naar het verhaal © Theo Peenstra Deze presentatie is gemaakt door Theo Peenstra. Gratis te gebruiken voor educatieve doeleinden, niet voor commerciële distributie Terug naar het verhaal Saale ijstijd © Theo Peenstra 238.000 – 128.000 jaar geleden Legenda Stroomrichting van rivieren Rivierzand en -grind Landijs Gestuwd keileem Stuwwal 50 km

Eind van de Saale ijstijd Terug naar het verhaal Eind van de Saale ijstijd 128.000 -116.000 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda Stroomrichting van rivieren Rivierzand en -grind Landijs Gestuwd keileem Stuwwal Keileem Smeltwaterafzetting (Sandr) 50 km

Weichsel ijstijd Terug naar het verhaal 116.000 -11.500 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda Dekzand Löss Dekzand op keileem Gestuwd keileem Stuwwal Smeltwaterafzetting (Sandr) 50 km

Weichsel ijstijd Boreaal en Atlanticum Terug naar het verhaal 11.500 – 5600 jaar geleden © Theo Peenstra Boreaal en Atlanticum Legenda Dekzand Löss Gestuwd keileem Stuwwal Smeltwaterafzetting (Sandr) Strandwal, zeezand Rivierklei en -zand Kwelders, (oude) zeeklei Open zee, zeezand Laagveen (bos, riet en zegge) Hoogveen (veenmos) 50 km

Atlanticum (2) Terug naar het verhaal 9000 5600 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda Dekzand Löss Gestuwd keileem Stuwwal Smeltwaterafzetting (Sandr) Strandwal, zeezand Rivierklei en -zand Kwelders, (oude) zeeklei Waddengebied, zeeklei en -zand Open zee, zeezand Laagveen (bos, riet en zegge) Hoogveen (veenmos) 50 km

Atlanticum (2) Terug naar het verhaal 9000 – 5600 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda Dekzand Löss Gestuwd keileem Stuwwal Smeltwaterafzetting (Sandr) Strandwal, zeezand Rivierklei en -zand Kwelders, (oude) zeeklei Waddengebied, zeeklei en -zand Open zee, zeezand Laagveen (bos, riet en zegge) Hoogveen (veenmos) 50 km

Subboreaal (1) Terug naar het verhaal 5600 - 2400 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda Dekzand Löss Gestuwd keileem Stuwwal Smeltwaterafzetting (Sandr) Strandwal, zeezand Rivierklei en -zand Kwelders, (oude) zeeklei Waddengebied, zeeklei en -zand Open zee, zeezand Laagveen (bos, riet en zegge) Hoogveen (veenmos) 50 km

Subboreaal (2) Terug naar het verhaal atat © Theo Peenstra 5600 - 2400 jaar geleden Legenda Dekzand Löss Gestuwd keileem Stuwwal Smeltwaterafzetting (Sandr) Strandwal, zeezand Rivierklei en -zand Kwelders, (oude) zeeklei Waddengebied, zeeklei en -zand Open zee, zeezand Laagveen (bos, riet en zegge) Hoogveen (veenmos) 50 km

Subboreaal (1) Subatlanticum Weichsel ijstijd Terug naar het verhaal atat 2400 -2000 jaar geleden © Theo Peenstra Legenda Dekzand Löss Gestuwd keileem Stuwwal Smeltwaterafzetting (Sandr) Strandwal, zeezand Rivierklei en -zand Kwelders, (oude) zeeklei Waddengebied, zeeklei en -zand Open zee, zeezand Laagveen (bos, riet en zegge) Hoogveen (veenmos) 50 km

Subboreaal (1) Weichsel ijstijd Na de Romeinse tijd atat 2400 -2000 jaar geleden © Theo Peenstra De afbraak van de kust gaat verder, maar de invloed van de mens wordt ook geleidelijk aan groter. In de Middeleeuwen worden er steeds meer dijken gebouwd en veen ontwaterd. Als de toevoer van zand naar de kust rond 1000 toeneemt, ontstaan jonge duinen. Door het afgraven van veen ontstaan plassen. Waar die worden drooggemaakt, komt in Holland en Utrecht de oude zeeklei weer aan het oppervlak. Nog later ontstaan zandverstuivingen in gebieden waar plaggen worden gestoken en waar overbegrazing plaats vindt. In de 20e eeuw worden delen van het IJsselmeer worden drooggemaakt en worden havengebieden in zee opgespoten. 50 km