De hielprik: Een programma is meer dan een prik Prof.dr. Martina Cornel Voorzitter programmacommissie neonatale hielprikscreening Bilthoven, 11 september 2014

2 Neonatale screening (hielprik)

3

4 Overzicht Welke ziekten in de hielprik Informatie en toestemming ouders Langer bewaren, restmateriaal gebruiken voor onderzoek Nevenbevindingen terugkoppelen Richtlijnen en lange termijn follow up

5 Neonatale screening NL Gezondheidsraad rapport 2005 Biotinidase deficiëntie Cystic fibrosis (start 2011) Galactosemie Glutaar acidurie type I HMG-CoA-lyase deficientie Holocarboxylase synthase deficiëntie Isovaleriaan acidemie Long-chain hydroxyacyl CoA dehydrogenase deficiëntie Maple syrup urine disease MCAD deficiëntie 3-methylcrotonyl-CoA carboxylase deficiëntie Sikkelcel ziekte, thalassemie Tyrosinemie type I Very-long-chain acylCoA dehydrogenase deficiëntie 2006 PKU (1974) Congenitale hypothyreoidie (1981) Adrenogenitaal syndroom (2001) Medicatie of dieet ter preventie Verstandelijke handicap of plotse dood

6 Waarom steeds meer ziekten? Meer behandelingen (enzymvervangingstherapie, stamceltransplantatie) –Vroege detectie: minder gezondheidsschade Meer tests beschikbaar (high throughput) –MS/MS, “omics”, sequencing

7 Sir Muir Gray (Nat Scr Comm UK) All screening programmes do harm. Some do good as well and, of these, some do more good than harm at reasonable cost. Screening schaadt Soms doet het ook goed Screening heeft maar zelden meer voor- dan nadelen tegen een redelijke prijs

Welke ziekten? Wie beslist? In 2014 zal Gezondheidsraad opnieuw rapporteren over de stand van de wetenschap Minister van VWS beslist Rekening houden met perspectief van verschillende stakeholders –Ouders, patiëntenorganisaties –Meer gezondheidswinst bij vroege diagnose? –Fout positief –Onzekerheid –Na een aanvankelijk verhoogd risico worden ouders gerustgesteld –Ziekenkostenverzekeraar/financier –Ziekte van Pompe behandeling 8

Welke stakeholders? Gezondheidsraad zet wetenschappelijke evidentie op een rij en adviseert Ministerie van VWS beslist RIVM voert programma uit, coördineert Ouders? 9

10 Informatie en toestemming ouders Afname hielprik zelf Opslag kaartjes voor diverse doelen (5 jaar) –In belang kind of ouders zelf: congenitale CMV? –Kwaliteitscontrole –Gebruik voor wetenschappelijk onderzoek

11 Vuurwerkramp Enschede 13 mei 2000 Kinderen onder de 23 slachtoffers Identificatie? Hielprik kaartjes? → discussie in media: vertrouwen ondermijnd?

14 Nu 5 jaar bewaren restmateriaal voor onderzoek

15

16 Informatie en toestemming ouders Afname hielprik zelf Opslag kaartjes voor diverse doelen –In belang kind of ouders zelf: congenitale CMV? –Kwaliteitscontrole –Gebruik voor wetenschappelijk onderzoek Dragerschap sikkelcel (hemoglobine afwijkingen)

17 Dragerschap? Wij zijn allen drager van mutaties van een aantal autosomaal recessive ziekten Als de tweede kopie van zo’n gen geen mutatie heeft, ontstaat geen ziekte Als twee partners toevallig beide drager zijn, is er bij elke zwangerschap kans van één op vier dat het kind de ziekte heeft

18 Dragerschap en de hielprik Door de HPLC test op sikkelcelziekte worden ook andere afwijkingen van het hemoglobine gezien, waaronder heterozygote vormen zoals HbS Als een kind drager is van een hemoglobinopathie, is minstens één van de ouders ook drager Als de andere ouder ook drager is, is er een herhalingsrisico van 25% op de ernstige vorm bij elke volgende zwangerschap Dragerschap van HbP is behoorlijk frequent (onder mensen (met voorouders) uit Suriname, Antillen, Turkije, Marokko, Indonesië, Afrika, Azië)

19 Liever preconceptionele dragerschapscreening? Je weet niet dat je drager ben, dragers hebben geen symptomen In elke zwangerschap 25% kans op kind met ernstige ziekte Bij N kinderen, risico van 1-0,75 N dat minstens één kind de ziekte heeft, bij 3 kinderen bijv. 58%.

20 Dus… Hoewel het niet onmiddellijk in het belang van het gescreende kind is, wordt dragerschap teruggerapporteerd. –Voor eigen reproductieve keuzes liever uitstellen ≥18 jaar, maar relevant voor ouders –Bij anemie soms liever foliumzuur dan ijzer Huisarts zal informatie over dragerschap verstrekken Het is zeker denkbaar dat ouders hierover vragen hebben Overleg over wenselijkheid testen moeder (ouders)

21

22 Nevenbevindingen terugkoppelen Tot zover nevenbevindingen uit screening (dragerschap; niet het doel) Bij wetenschappelijk onderzoek zou je ook later diagnose van hielprikziekte kunnen stellen (betere methode VLCAD, CF) –Alsnog de plicht mensen te informeren, want dit was doel van hielprikprogramma waar ze aan meewerkten… Stel dat je sequencing genoom gaat inzetten als technologie – veel behandelbare diagnoses zeldzame ziekten?

Lukt langer gezond leven? Richtlijnen hoe om te gaan met kind met diagnose –Verwijzen, bevestigen diagnose, therapie Kwaliteitszorg –Krijgen alle pasgeborenen hielprik aangeboden? –Bij ongunstige uitslag – komen ouders naar ziekenhuis? –Is percentage verwijzingen laag maar sensitiviteit hoog? Follow up onderzoek –Overlevingskansen? –Basisschool? –Medische zorg? –Volgende generatie (PKU)? 23

24 Afronding Een hielprikPROGRAMMA begint bij informatie aan ouders en publiek en omvat alle stappen tot en met lange termijn follow up.

STELLING De zeggenschap van ouders in het hielprikprogramma moet vergroot worden. A.Eens B.Oneens 25