Wendbare wetsuitvoering Peter Straatsma & Diederik Dulfer Ministerie van Financiën DGBel cluster IV September 2014

Waar hebben we last van? Het duurt te lang en kost te veel om veranderingen van wet- en regelgeving in uitvoering te nemen. De doorlooptijd en kosten van veranderingen nemen over de jaren heen eerder toe dan af. Specificatiefase kost steeds groter deel van de totale doorlooptijd van veranderingen.

Waar gaat het over, een voorbeeld Wet op de InkomstenBelasting: 273 bladzijden wetstekst 464 artikelen ~ 30% van de wijzigingstekst gaat over IB Specificatie voor de berekening alleen: 120 documenten in Word en Excel

Huidige situatie IV (1) Huidige IV-Voortbrenging Wet- en Regelgeving en Beleid Processen Bedrijfsprocessen Applicaties Gegevens In de huidige situatie hebben we: Gegevensspecialisten Procesontwerpers Regelspecialisten Verregaande specialisatie, waarbij er steeds meer ontwerpdocumenten ontstaan, die steeds moelijker op elkaar aan sluiten. Regels Gescheiden uitwerking

? ? ? ? Huidige situatie IV (2) Informatie- kundige taal ICT taal Huidige IV-Voortbrenging Juridische taal ? Bedrijfskundige taal Wet- en Regelgeving en Beleid Bedrijfsprocessen, Applicaties Processen Gegevens Regels ? ? Informatie- kundige taal ICT taal ? Binnen de voortbrengingsketen zijn verschillende soorten specialisten aan het werk: Juristen Informatiekundigen Bedrijfskundigen ICT-ers Taalbarrières: Vertaalslagen zeer moeizaam leesbaar en traceerbaar

Huidige situatie IV (3) Huidige IV-Voortbrenging Wet- en Regelgeving Mate van detail Tijd Huidige IV-Voortbrenging Wet- en Regelgeving en Beleid Bedrijfsprocessen, Applicaties Processen Gegevens Regels In de huidige situatie zien we wetgevers in veel detail wetten opschrijven. Vervolgens is de eerste stap in de voortbrenging een globaal ontwerp, waarbij de veranderingen slechts op hoofdlijnen worden weergegeven. Deze veranderingen zijn vaak niet eenduidig te relateren naar wet-en regelgeving. Vervolgens worden deze veranderingen verder uitgewerkt in procesontwerpen en Startarchitecturen. Uiteindelijk is er nog meer detail nodig om applicaties en processen in te kunnen richten. Waarom gebruiken we dat initiële detailniveau en de precisie van de wetgever niet meteen? Kennis GAP

Huidige situatie IV samengevat: Architectuur- en ontwerp niet leesbaar/valideerbaar voor fiscalisten. Vertaling W&R impliciet, zonder vastgelegde tussenresultaten. Hergebruik is niet mogelijk. Grote druk op kleine groep deskundigen. W&R niet traceerbaar naar specificaties, en vice versa. Veel uitzoekwerk. Proces, gegevens en regels eerst los uitgewerkt, later aan elkaar gesleuteld.   Geen beheersbare werkwijze voor ontwerp, inzet en beheer van regels. Kortom: onvoldoende grip op de inhoud, op proces en op kennis!

Wat willen we: Wendbare Wetsuitvoering Wendbare wetsuitvoering is een visie op een betere voortbrenging van Informatie Voorziening, een aanpak in wording om: van wet- en regelgeving en beleid te komen tot specificaties voor processen en applicaties specificaties te traceren naar wet- en regelgeving en vice versa impact van veranderingen in wet- en regelgeving snel te kunnen bepalen 8

Wat beoogt Wendbare Wetsuitvoering Veranderingen* worden snel doorgevoerd ( time-to-market) Uitvoering geeft gelijk resultaat voor gelijke ( rechtsgelijkheid) situaties over verschillende producten Kennis is herbruikbaar ( continuïteit kennis) Verandering op minder plaatsen doorvoeren ( kosten) Kortom: professionelere voortbrenging en beheer van specificaties. * Veranderingen in wet- en regelgeving en beleid 9

Gewenste situatie: Slimmer werken No Gap Wet- en Regelgeving en Beleid Bedrijfsprocessen, Applicaties Processen Gegevens Regels Mate van detail Uitwerking in samenhang Éénduidige taal In de huidige situatie zien we wetgevers in veel detail wetten opschrijven. Vervolgens is de eerste stap in de voortbrenging een globaal ontwerp, waarbij de veranderingen slechts op hoofdlijnen worden weergegeven. Deze veranderingen zijn vaak niet eenduidig te relateren naar wet-en regelgeving. Vervolgens worden deze veranderingen verder uitgewerkt in procesontwerpen en Startarchitecturen. Uiteindelijk is er nog meer detail nodig om applicaties en processen in te kunnen richten. Waarom gebruiken we dat initiële detailniveau en de precisie van de wetgever niet meteen? Traceerbaar Tijd

Belangrijke uitgangspunten bij de analyse van W&R Analyse van wet- en regelgeving en het ontwerp van producten en diensten gebeurt door multidisciplinaire teams; We gebruiken alle relevante kennis die in de wet- en regelgeving is vervat. Waar de W&R ruimte voor interpretatie laat, wordt die ingevuld met beleid; Interactie langs digitale weg biedt niet in alle gevallen voldoende garantie op rechtszekerheid en/of rechtsgelijkheid. Voor die gevallen wordt menselijke tussenkomst voorzien; Multi-realiteit. We onderkennen verschillende werkelijkheden en maken een duidelijk onderscheid tussen rechtsfeiten, feiten en gegevens (vastlegging van feiten); Analyseresultaten leggen we duidelijk vast zodat deze gevalideerd kunnen worden door materiedeskundigen; De taal die we gebruiken voor het beschrijven van regels moet in twee richtingen traceerbaarheid realiseren (van en naar brondocumenten). 11

Wendbare Wetsuitvoering in beelden Levens gebeurtenissen 1 Wetgevingsproces 3 4 Organisatie 1 Organisatie 2 Organisatie 3 E N S D T I P R O C U Analyse Ontwerp & Realisatie v. Organisatie & ICT 2 Ontwerp Specificaties Producten & Diensten Burgers en bedrijven Beleidsproces ICT leveranciers ICT exploitanten Scope van wendbare wetsuitvoering Voortbrengen Uitvoeren

Geïntegreerde aanpak, Multidisciplinaire teams Wat moet beter? Specificaties in natuurlijke taal Architectuur- en ontwerp niet leesbaar/valideerbaar voor fiscalisten. Vertaling W&R impliciet, zonder vastgelegde tussenresultaten. Hergebruik is niet mogelijk. Grote druk op kleine groep deskundigen. W&R niet traceerbaar naar specificaties, en terug. Veel uitzoekwerk. Proces, gegevens en regels los uitgewerkt, later aan elkaar gesleuteld.   Geen beheersbare werkwijze voor ontwerp, inzet en beheer van regels. Vastleggen tussenresultaten Vastleggen bronnen Geïntegreerde aanpak Geïntegreerde aanpak, Multidisciplinaire teams Grip op de inhoud, op proces en op kennis!

De uitwerking 4 3 2 1 5 6 Gestructureerd Nederlands Wetsanalyse Producten & Diensten Burgers en bedrijven Levens gebeurtenissen Wetgevingsproces ICT leveranciers 3 2 1 Voortbrengen Uitvoeren exploitanten 5 Ontwerp & Realisatie v. Organisatie & ICT Ontwerp Scope van wendbare wetsuitvoering Analyse Organisatie 1 Organisatie 2 Organisatie 3 6 Beleidsproces E N S D T I P R O C U Specificaties Gestructureerd Nederlands Wetsanalyse middels annotatie

De uitwerking: Ondersteuning wetsanalyse Met alleen Word en Excel als ondersteuning helpen we de deskundigen niet verder. Om ze te verleiden tot het maken en onderhouden van de noodzakelijke modellen is betere ondersteuning nodig.

De uitwerking: Gestructureerd Nederlands Gestructureerd Nederlands is een verzameling van specificatietalen die nodig is voor het specificeren van de uitvoering van wet- en regelgeving.

Implementatie Think big, act small Implementatie van de stappen per (deel van) regeling, klein en beheersbaar Iedere stap is afzonderlijk implementeerbaar én levert zelfstandig bruikbare resultaten (toegevoegde waarde) Draagvlak door betrekken van deskundigen bij opstellen en uitdragen van de aanpak Verspreiding door succes, olievlek Leren van ervaringen van andere (overheids) partijen, best practices gebruiken Ad 1. Deskundigen zowel intern als extern, zoals bijvoorbeeld Leibniz Ad 2. We zijn in gesprek geweeste met rule management group, KMG Juris, Oracle, Stef Joosten.

Wendbare Wetsuitvoering Waar staan we? Visie beschikbaar voor iedereen Delen kennis in expertise centrum Business Rules Management BRM (BOCU) Uitwerking in het LivingLab samenwerkingsverband Hogeschool Utrecht en Expertisecentrum BRM Samenwerkingsverband met IND, PNA-Group en UvA (Blauwe kamer) Voor de ondersteuning van stap 1 en 2 is annotatie tooling verworven Voortdurend in gesprek over mogelijkheden om de visie in te vullen met methoden, en ondersteuning i.s.m. marktpartijen Eerste uitdetaillering van gestructureerd Nederlands.

Vragen?

Reserve slides.

De uitwerking Uitgangspunten (I) Gebruik de kennis uit de wet- en regelgeving We omarmen de precisie van wet- en regelgeving en gebruiken alle kennis die daarin zit in de voortbrenging van processen en software; Multi-disciplinaire samenwerken We willen dat materiedeskundigen (juristen / fiscalisten, bedrijfskundigen en ICT-ers) elkaar kunnen begrijpen o.a. door het specificeren in een controlled natural language (Gestructureerd Nederlands); Eisen zijn onafhankelijk van de technische oplossing De eisen die worden opgesteld in stap 1 t/m 4 zijn onafhankelijk van de technische oplossing. Traceerbaarheid De taal, Gestructureerd Nederlands, moet in twee richtingen traceerbaarheid realiseren naar de (juridische) brondocumenten. Multi-realiteit (werkelijkheid, juridische werkelijkheid en administratieve werkelijkheid) De taal, Gestructureerd Nederlands, maakt een duidelijk onderscheid tussen feiten, rechtsfeiten, en gegevens (vastlegging van feiten).

De uitwerking Uitgangspunten (II) Analyseresultaten expliciet vastleggen We leggen alle analyseresultaten duidelijk vast zodat deze gevalideerd kunnen worden door materiedeskundigen; Ontwerpbeslissingen expliciet vastleggen We leggen alle ontwerpbeslissingen duidelijk vast zodat deze gevalideerd kunnen worden door materiedeskundigen; Ontwerpen in samenhang We formuleren eisen aan activiteiten, regels en gegevens in hun samenhang en we zorgen voor traceerbaarheid naar de bron; We onderscheiden nadrukkelijk feiten, rechtsfeiten en gegevens (vastleggingen van feiten). Marktstandaarden Waar mogelijk maken we gebruik van markstandaarden. We gebruiken BPMN en SBVR als basis voor Gestructureerd Nederlands. Vertaalbaarheid Gestructureerde Nederlands moeten vertaalbaar naar het Engels en andere talen zijn, om het gebruik van kennis in de EU-wetgeving te ondersteunen en om buitenlandse burgers te ondersteunen als klanten van 'Nederlandse' producten en diensten

Daarmee ook:Traceerbaarheid door de verschillende stappen De uitwerking Daarmee ook:Traceerbaarheid door de verschillende stappen Bedrijfsprocessen & applicaties Wet- en regelgeving en beleid 1 3 4 5 van basis Op Op basis van Op basis van Gegevens regels Gegevens bewerking Gegevens dienst op basis van tot leidt Bericht creëert Gegevens elementen van is verzameling gebruikt processen Rol Activiteit Dienst uit voert tot Leidt Informatie- objecten creëert EISEN Op basis van l ‚ van basis Op applicaties Op basis van 2 23

Resultaten tot mrt 2014 Wendbare wetsuitvoering resultaten Visie wendbare wetsuitvoering Wetsanalyse voor wendbare wetsuitvoering Gestructureerd Nederlands voor producten en diensten (Concept) Gestructureerd Nederlands voor administraties (Concept) Voorbeeld toepassen aanpak op VAR & Camper voorbeeld & BRI Annotatieomgeving stap 1 en 2 PoC Editor Gestructureerd Nederlands Beantwoording van de Raad van Advies Connectpeople Community Wendbare wetsuitvoering Flipboard Magazine Wendbare wetsuitvoering www.wendbarewetsuitvoering.nl Expertisegroep BRM resultaten Pleio groep BRM Living lab van Hogeschool Utrecht Blauwe kamer resultaten 2013-10-08-1255-Van-wetgeving-naar-dienstverlening Uitwerking Hohfeld van Wet Aanpassing Arbeidsduur Gedeelde documenten in de blauwe kamer (Dropbox) Meer info: dph.dulfer@belastingdienst.nl

Met dank aan: Mario Huizinga, Karin Christophersen, Anne-Sophie Vroom, Edward Diepmaat, Jos Oosting, Jan Torny, Michiel de Groot, Peter Lehr, Tom van Engers, Ben Bekke, Saco Bekius, Gerard de Gruijter, Cees Swart, Martijn de Bruijne, Hubert Noordman, Kors Kool, Frans Ouwerkerk, Michiel Borgers, Paul Nissink, Wim Schut, Piet Adelerhof, Victor van der Meer, Foppe Vogd, Gertrude Sangers-van Cappellen, Rene Walraven, Aart Voorrips, Rik Schut, Jaap van der Veen, Delius Pit, Frans Fokkenrood, Peter Slagboom, Inge Wertwijn, Rene den Houting, Edgar Vermeulen, Bob Ambrosius, Gerard van Hamburg, Roger Chase.   Externe partijen: Prof. Dr. Ir. Sjir Nijssen (PNA-group), Prof. Dr. Tom van Engers(UvA), Harrie van Houtum (IND), Theo Lodder(IND), Bas Janssen (Rule Management Group), Maarten Witvliet (USoft), Rosalie van Oostrom (KMG), Rene van der Bruggen (Oracle), Coos van de Togt (O&I), Geert Rensen (Be-Informed), Klaas-Pieter Majoor(Ordina), Stef Joosten (Open Universiteit), Bas Crompvoets (Bommeljé Crompvoets en partners b.v.), Ferry Dijkman (Mendix), Corine Schoot-Flendrie (Omgevingsloket), Jan Bruin (UWV), Raymond Frans (TalkingTrends/Opensahara), Wim van Stokkum (Everest). 25

Herkenning ???

Hoe kan het dan beter? -> Ondersteuning voor de IV-Voortbrenging Stelsel catalogus Mijn Overheid Andere overheids partijen Beheren Wetgeving EISEN Bronnen beheer Metadata beheer Entiteiten beheer Uitvoering Belastingdienst MLTP EISEN Ontologie beheer Bedrijfs regel beheer Producten en diensten beheer B/CAO Dit model is een eerste aanzet van een architectuur met als doel de functionaliteiten te benoemen die nodig zijn voor het uitvoeren van de aanpak Wendbare Wetsuitvoering. EISEN Tekst analyse Termen beheer Processen beheer Concern architectuur Externe Software leveranciers Belastingdienst Thesaurus

Hoe kan het dan beter -> Ontwerpen in samenhang Mate van detail IV-Voortbrenging Wet- en regelgeving Bedrijfs- Processen & Applicaties Processen, Gegevens, Regels Herkenning ??? Tijd

Hoe kan het beter -> Multidisciplinaire samenwerking Mate van detail Bedrijfs kundige taal Wet- en regelgeving Bedrijfs- Processen & Applicaties Juridische taal ICT taal Informatie kundige taal Herkenning ??? Tijd

Annotatie van wetteksten

Administratieve realiteit Samenhang tussen de realiteiten Realiteit Juridische realiteit Feiten Rechts feiten Rechtsregels Rechts gevolgen Feiten Administratieve realiteit Gegevens Gegevens Rechts regels Gegevens Gegevens Gegevens regels

Administratieve realiteit Samenhang tussen de realiteiten Brute realiteit Juridische realiteit Feiten Rechts feiten Rechtsregels Rechts gevolgen Feiten A + B = C Administratieve realiteit Gegevens Gegevens Rechts regels Gegevens Gegevens A is een bedrag in een munteenheid B is een bedrag in een munteenheid C is een bedrag in een munteenheid De munteenheid van C is X Indien de munteenheid van A en B beiden X is Gegevens regels

Verschillende representaties, maar één betekenis (I) Belastbare inkomsten uit eigen woning moet worden berekend als de voordelen uit eigen woning plus het voordeel uit kapitaalverzekering eigen woning plus het voordeel uit spaarrekening eigen woning plus het voordeel uit beleggingsrecht eigen woning min de op de voordelen uit eigen woning drukkende aftrekbare kosten. Belastbare inkomsten uit eigen woning = voordelen uit eigen woning + voordeel uit kapitaalverzekering eigen woning + voordeel uit spaarrekening eigen woning + voordeel uit beleggingsrecht eigen woning - op de voordelen uit eigen woning drukkende aftrekbare kosten.

Verschillende representaties, maar één betekenis (II) voordelen uit eigen woning is gelijk aan 0 Indien eigenwoningwaarde is kleiner of gelijk aan € 12 500 voordelen uit eigen woning is gelijk aan 0,20% maal eigenwoningwaarde Indien eigenwoningwaarde is groter dan € 12 500 en is kleiner of gelijk aan € 25 000 voordelen uit eigen woning is gelijk aan 0,30% maal eigenwoningwaarde Indien eigenwoningwaarde is groter dan € 25 000 en is kleiner of gelijk aan € 50 000 De voordelen uit eigen woning worden bij een eigenwoningwaarde van: Meer dan Maar niet meer dan Op jaarbasis gesteld op € 12 500 € 25 000 0,20 % van de eigenwoningwaarde € 50 000 0,30 % van de eigenwoningwaarde