Wat werkt? Passende opvang & begeleiding bij dak- en thuisloze jongeren © Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg Prof. dr. Judith Wolf

Daan: “Dit is juist volk dat het overleefd heeft. Je probeert er tenminste nog wat van te maken. Misschien doen we nu niks, maar dat komt omdat het vast zit in ons hoofd.” Rene: “Werkers zouden dat moeten kunnen zien, wat het probleem is.” Daan: “Dat wij nog niet verloren zijn.” Rene: “De hulpverlening moet vragen ‘waarom’.” Jongeren aan het woord

Waar herstellen jongeren van? Factoren die meespeelden bij meiden/moeders (N=138) (Altena, Jonker & Wolf, 2009) - Veel ruzie in thuissituatie (63%) - Problemen in contact met (stief)moeder (43%) en (stief)vader (26%) - Mishandeling: emotioneel (38%), lichamelijk (22%) en seksueel (10%) - Uit huis gezet door ouders/opvoeders (29%) - Vriend(in) niet geaccepteerd (17%) - Forse financiële problemen (16%) - Vanwege zwangerschap niet thuis kunnen blijven (12%) - Vader en/of moeder alcoholverslaafd (12%) - Problemen op school (10%) - Contact met politie en/of justitie (8%) - Verslaving aan drugs (5%)

Profiel jongeren Zeeland (N=44) (Jansen, Mensink & Wolf, 2007) Gemiddeld 20 jaar, 45% allochtoon, 14% is ouder (maar woont niet met kind) Gemiddeld iets meer dan één jaar dakloos; vooral slaapplek bij familie of vrienden 45% heeft geen of alleen basisonderwijs De helft heeft baan met contract 48% heeft schulden (tot euro)

Gezondheidstoestand dak- en thuisloze jongeren Zeeland (N=44) (Jansen, Mensink & Wolf, 2007) 52% lichamelijke klachten 20% gebitsklachten 60% indicatie voor depressie ( in afgelopen 2 weken) 48% gevoel dat het leven zinloos is 27% gevoel dood te willen zijn 52% bij psychiater of GGZ-hulpverlener ( afgelopen jaar) 20% minstens 6 glazen alcohol 1 tot 4 x per week 30% (bijna) dagelijks druggebruik, vooral cannabis

Sociale relaties en veiligheid jongeren (2007) Jongeren hebben meer contact met vrienden&kennissen dan met familie en ervaren van hen ook meer steun. De veiligheid van de jongeren is ronduit slecht: Bijna een derde deel werd slachtoffer van geweldsmisdrijf, als verkrachting of mishandeling. Een derde deel werd slachtoffer van niet gewelddadig misdrijf.

Werkzame ingrediënten (literatuur) Intensief case management & actieve outreach Praktische hulp op diverse leefgebieden Netwerkontwikkeling en doorbreken isolement Hulp lichamelijke klachten &verslavings-,en psychische problemen Beoordeling en begeleiding van gedragsproblemen en agressie Gezondheidsvoorlichting en –opvoeding Aandacht voor rouwverwerking Bescherming tegen geweld en misbruik

Sociale kwaliteit is de mate waarin mensen in staat zijn om: te participeren in het sociale, economische en culturele leven en in de ontwikkeling van hun gemeenschap zodanig dat dit gunstig doorwerkt op hun welzijn en zelfrealisatie waardoor zij ook weer invloed kunnen uitoefenen op de condities van hun bestaan.

Sociale kwaliteit Samenleving Individu Instituties Gemeenschap groepen Sociaal-economische zekerheid Sociale cohesie Sociale inclusie Sociale empowerment Kwaliteit van leven Inkomen, huisvesting, werk/dagactiviteiten, opleiding Sociale steun Veiligheid Toegang tot informatie Toegang tot sociale netwerken Toegang tot maatschappelijke diensten en (gezondheids)zorg Vertrouwen in instituties & netwerken Zelfvertrouwen, positief zelfbeeld Gezondheid Vaardigheden - zelfbeschikking Veerkracht Vertrouwen in medemensen Herkenning, respect & waardering Positieve interpersoonlijke relaties Veilig en gezond woon- en leefklimaat  J. Wolf 2008

Wat willen jongeren? Zingeving & herstel van hoop en perspectief Bestaansvoorwaarden: woonruimte, inkomen etc Vertrouwen in en verbinding met anderen Goed gevoel over jezelf & eigenwaarde Toegang tot instituties

“Ja, en hij kan zich inleven, dat zie je in zijn lichaamstaal. Een vrolijke begeleider is belangrijk. Wij zijn degenen die hulp nodig hebben.” “Sommige werkers tonen geen interesse als ze tegen je praten. Een werker die niet zichzelf is. Die doen alsof ze interesse hebben, maar dat is niet zo. Dat merk je doordat ze afwezig zijn en aan de lichaamstaal die ze hebben.” “Ik screen de werkers. Aan lichaamstaal kun je veel aflezen. Ik observeer ook hoe zij zijn. En ik let erop wat ze zeggen en hoe ze met je omgaan.”

Houvast: eigen kracht - basiswaarden Er is vermogen tot herstel en tot hernemen regie in leven Focus op krachtbronnen bij jongeren en in omgeving: Goede match Jongeren regie over begeleiding. Herstelcapaciteit al aanwezig. Werkrelatie centraal: Herstel begint met respect en vertrouwen Setting: Zo min mogelijk institutioneel, zo maatschappelijke mogelijk Gemeenschap is vindplaats van steun en krachtbronnen

Belangrijke bevindingen Primair is het contact met de werker: ‘Zeggen wat je doet en doen wat je zegt’ Basisregels van ‘goede communicatie’ niet even scherp: etiquette voor werkers Ontvangst en eerste ontmoeting: kunnen maken of breken Serieus nemen: ook aanspreken en grenzen stellen! Werk aan doorbreken stereotypering door jongeren zelf

Een etiquette voor werkers (1) © Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg, 2009 Eerlijk zijn, echt & oprecht, authentiek – lichaamstaal Positief en hoopgevend Eigen stijl en gezicht: persoon van de werker moet herkenbaar zijn Kwetsbaar durven zijn als werker – je durven laten raken Inlevingsvermogen; weten wat jongeren bezig houdt Gepaste afstand: niet te familiair & aardig gevonden willen worden Openheid: Uitleg geven en verantwoording afleggen Duidelijk zijn & waarheid geven Afspraak is afspraak Helderheid over wanneer je er voor de jongere kunt zijn Geen vooroordelen & niet moraliseren Niet verschuilen achter regels, in kantoor en/of achter PC’s

Een etiquette voor werkers (2) © Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg, 2009 Aandacht, informele ontmoetingen waarin ‘niets hoeft’ Niet (af-)dwingen, maar stimuleren en faciliteren Ook confronteren, maar vanuit verbinding en met nazorg Onderscheid maken, maar ook op gelijke wijze benaderen (niet voortrekken….) Verschil moet er zijn, maar niet in ’rang’ (niet kleineren, betuttelen ….) Geen jongere in de groep aanspreken op persoonlijke zaken (discretie) Eenduidig optreden als team, heldere onderlinge communicatie (niet als boemerang vertelde zaken terugkrijgen)

Belangrijke bevindingen Haaks op ‘wat werkt’ bij jongeren: Probleemgeorienteerde aanpak Verzakelijking en bureaucratisering in opvang Kwaliteit leefomgeving niet te onderschatten: Graadmeter voor betrokkenheid & veiligheid Individuele aanpak niet voldoende: Investeren in kwaliteit van groepsproces en team! Opvangvoorziening best passende setting voor herstel? Onder welke voorwaarden?

Uitdagingen voor Zeeland Multidisciplinaire aanpak en samenwerking tussen opvangvoorzieningen en maatschappelijke instanties/ gespecialiseerde hulp. Provinciale spreiding van voorzieningen. Voorkomen zwervend bestaan door vroege interventie. Zoeken naar middelen en mogelijkheden om stagnatie in de door- en uitstroom te doorbreken.