‘Alles (laten) doen voor een goed pensioen’ Den Haag, 29 mei 2013 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht

Een goed idee? ‘Ik ga sparen. Je moet zelf voor je pensioen zorgen’ Sywert van Lienden (22 jaar), oprichter G 500 Sociaal en Cultureel Planbureau

Wat maakt ‘zelf doen’ moeilijk en riskant? Te laat beginnen en te weinig opzijleggen Niemand kan zo’n lange periode (40 jaar inleg 20 jaar opname) goed overzien Risico op avontuurlijke adviezen en riskante beleggingen Geen steun bij lage opbrengst of verdampen beleggingen Vaak toch hoge kosten (advies, beheer, verzekering) Zelf doen wordt vooral een optie als de fondsen het niet meer zo goed doen…. Sociaal en Cultureel Planbureau

Ruim 50 jaar AOW 1947 – noodwet Drees (max. €35,- p.m.) 1957 – AOW (€ 50.- per maand) 1974 – minimumloon 2011 – 2,7 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar) Sociaal en Cultureel Planbureau

AOW 2011  AOW-gerechtigd-3 miljoen  In Nederland-2,7 miljoen  Niet volledige AOW-0,26 mijoen  In het buitenland-0,3 miljoen  Niet volledige AOW-0,28 miljoen  2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig) Sociaal en Cultureel Planbureau

Inkomen 65+ Nederland AOW (+ bijstand)25-30 miljard euro Aanvullend pensioen25-30 “ “ Vermogen/arbeid>5-10 “ “ Gemiddeld per hh laag inkomen, alleenst. – 11% -laag inkomen, echtpaar – 3% BNP 2010± 600 miljard Pensioenvermogen (2011)800 miljard 6 september 2012

De inkomenspositie van de gemiddelde oudere 6 september 2012 Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar Het inkomen in de groep jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter.

Pensioenbewustzijn werknemers ( ) Pensioenonbewust/geen pensioenkennis66% (vooral jongeren) Wel enige kennis eigen pensioen7% Kennis hoogst/toereikendheid eigen pensioen15% Volledig pensioenbewust12% (Centriq) Sociaal en Cultureel Planbureau

Weet u hoeveel pensioen u opbouwt? Ja12%43%45% Neen88%57%55% (MR 2012) Sociaal en Cultureel Planbureau

‘Verplichte collectieve regelingen zijn niet meer van deze tijd’ Helemaal mee eens6% Mee eens29 Noch/noch16 Mee oneens45 Helemaal mee oneens4 Weet niet2 (MR 2012) Sociaal en Cultureel Planbureau

Verhoging pensioenleeftijd – wat betekent dat voor u? Langer werken voor zelfde pensioen 38%46%55% Niet langer werken, zelf bijsparen Niet langer werken, minder pensioen Anders8169 (MR 2012) Sociaal en Cultureel Planbureau

Denkt u dat uw toekomstige pensioen zal worden verlaagd? Zeker wel10%15%30% Waarschijnlijk wel Misschien Waarschijnlijk niet26148 Zeker niet1284 Weet niet1475 (MR 2012) Sociaal en Cultureel Planbureau

Generatieconflict?  Tussen welke generaties? Tussen grootouders/ouders/kinderen?  Van fiscale naar intrafamiliale solidariteit  Wel toenemende spanning – rekentrucs(M/V, J/O,H/L)  Solidariteit nooit helemaal perfect  Oplopende AOW/Pensioenleeftijd – meer plaats maken voor jongeren?  Mediale hype ‘generatieconflict’ Sociaal en Cultureel Planbureau

Ouderen zorgen voor jongeren 30% klusjes in huis 20% helpt in huishouden 22% steunt financieel 48% past op kleinkinderen 60/69 jr.  > 60% vrijwilligerswerk 6 september 2012

Inkomen onder armoedegrens, 2011  Totaal-6,9%  65+ alleen-4,9%  65+ paar-2,1%  Ouderen totaal-3,1%  Kinderen totaal-11,1%  Volwassenen totaal-7,1% Sociaal en Cultureel Planbureau

Welvaart en welzijn van de 65+  jr hh. - € €  hh. - € €  50% gepensioneerden vermogen boven € ,-  41% eigen huis + gemiddeld euro kapitaal  (Erg) gelukkig – jr 87%, %  (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig) Sociaal en Cultureel Planbureau

Vermogens en huishoudens, 2009 Eigen huisEffectenHypotheek jr61%23%57% (180) jr.65%28%54% (111) jr54%25%34% (68) 75 plus37%20%13% (46) miljonairshuishoudens (1,3%) 30% 60-70, 18% 70+ (CBS) Sociaal en Cultureel Planbureau

Pensioen 2012  Pensioengangers nieuwe AOW  Gemiddelde leeftijdruim 63 jaar  Zeven van de tien werknemers voor 65 jaar met pensioen  Steeds meer jarigen die willen doorwerken tot 65 jr – 22%2008 – 36%  Prepensioen/vut nog Sociaal en Cultureel Planbureau

Verschil met vroeger Meer mensen worden oud 1957 – (6%) 2010 – (15%) 2020 – (20%) 2040 – (25%) Meer mensen worden heel oud 1957 – levensverwachting 65+ M. 14,2V. 16, M. 17,0V. 20,5 Sociaal en Cultureel Planbureau

Snel groeiende levensverwachting Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per tien jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds september 2012

Stijging levensverwachting  Nu 0,3 jr. extra per jaar  Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten (public health; vaccinatie)  Na 1945  2 jaar (minder hart/vaat)  1,4 jaar (infectieziekten)  0,85 jaar (borstkanker/V)  0,3 jaar (dikke darm/M)  Na 2000  Longkanker (M)  Medische technologie 6 september 2012

Ouderen en wonen Bij voorkeur zo lang mogelijk zelfstandig Bij 50 + weinig verhuisbewegingen Ongeveer ouderenwoningen ' plaatsen in verzorgingshuizen, afnemend plaatsen in verpleeghuizen, stabiel * gemiddelde leeftijd bewoners jaar ouderen ‘kwetsbaar’ Sociaal en Cultureel Planbureau

Toekomstige zorguitgaven (trend) 2040 (supertrend) Levensverwachting M.78,882,787,8 Levensverwachting V.82,785,789,6 % BBP13,2%22%31% % Gezinsinkomen (tweeverd., 1 ½ modaal) 23,5%35%46% Werkgelegenheid personen 12,8%22%29% 6 september 2012

Gezondheidszorg is steeds meer ouderenzorg Cure + care – % bevolking, 40% kosten AWBZ ouderenzorg: 15 miljard euro 1,5% ,5% kosten zorg 0,01% 100plus, 0,1 % kosten zorg Toekomst minder AWBZ – meer WMO/ZV - hogere eigen bijdrage Relatie pensioen – zorg – wonen integraal bekijken Sociaal en Cultureel Planbureau

Hoe nu verder?  Verhoging pensioenleeftijd, verlaging pensioenverwachting  Nederland nog altijd superieur pensioensysteem (Mercer: nr. 1)  Wat is een goed pensioen?  ‘Gemoedsrust verzorgingsstaat’ – AOW-behouden  Steeds meer dubbelpensioenhuishoudens  Meer ZZP, meer arme ouderen?  Minder tweede, meer derde pijler (differentiatie)  Omkeerhypotheek voor zorg en inkomen  Solidariteit niet (helemaal) opgeven Sociaal en Cultureel Planbureau

Pensioenbewustzijn verhogen. Arbeidscontract en pensioencontract afzonderlijk. Meer keuzemogelijkheden tweede pijler (ook voor aftopping). Meer aandacht derde pijler ZZP. Vierde pijler als aanvullende mogelijkheid (eigen huis ‘verzilveren’). ‘Het pensioenleven begint bij 40’ PENSIOEN WORDT PERSOONLIJKER

Sociaal en Cultureel Planbureau