Over solidariteit tussen generaties Eindhoven, 26 februari 2013 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht 26 februari 2013.

Presentatie over: "Over solidariteit tussen generaties Eindhoven, 26 februari 2013 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht 26 februari 2013."— Transcript van de presentatie:

1

2 Over solidariteit tussen generaties Eindhoven, 26 februari 2013 Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht 26 februari 2013

3 Kenmerken van generaties  Bestaan echt in familieverband (3 -4 generaties)  Worden maatschappelijk ‘waargenomen’ als ‘typisch’ voor een bepaald leeftijdscohort in een bijzondere situatie  Maar: de afbakening in de tijd is willekeurig, de kenmerken zijn meestal niet typisch voor een generatie maar voor de tijd, relevantie van het concept is betrekkelijk 26 februari 2013

4

5

6 Typologie van generaties in Nederland (Becker 2012)  Vooroorlogse generatie (1910 – 1930)  Stille generatie (1930 – 1945)  Protestgeneratie (Babyboom) (1945 – 1955)  Generatie X (einde babyboom) (1955 – 1970)  Pragmatische generatie (1970- 1985)  Grenzeloze generatie (1985 - ?) 26 februari 2013

7 De Babyboomgeneratie (1945 – 1955, 1960, 1965, 1970?)  Grote geboortejaargangen (tot 280.000)  Verzorgingsstaat, welvaartssamenleving, vrede  Kleinere gezinnen, meer tijd en geld voor de kinderen  Moeder werkte niet  Snelle en brede stijging opleidingsniveau  Eerste generatie met eigen ‘jeugdcultuur’ 26 februari 2013

8

9 De generaties na de babyboomers  In eerste instantie: babyboom-plus  Kleinere jaargangen (nu 180.000)  Minder zekerheid op gebied van relaties, gezin, werk, inkomen  Iedereen moet werken: meer uren, meer jaren  Emancipatie van de vrouw en de homo, komst van minderheden 26 februari 2013

10 Kenmerken van generatie Y (1980 - ?)  Ondernemerschap  Klantgerichtheid  Besluitvaardigheid (maar ook coöperatief en meegaand)  Omgevingsbewustzijn  Initiatief (maar ook gevaar ‘burn out’!) 26 februari 2013

11 De paradoxen van de postbabyboomgeneraties  Lang studeren, maar ook al vroeg aan het werk  Vroege relatievorming, late gezinsvorming  Lange leerplicht en toch al jong kiesrecht  Vroeg volwassen, lang jong 26 februari 2013

12 Nederland wordt ouder, maar is in de EU nog een jong land 26 februari 2013

13 Verdeling sterfte naar leeftijd 1850 2000 0 – 1 jaar 27,4% 0,8% 1 – 5 jaar 14,3 0,1 5 – 20 jaar 8,5 0,4 ----- 65 – 80 jaar 13,7 33,1 80 en ouder 4,4 47,8 Sterftecijfer per 1000 inwoners25 8 Sociaal en Cultureel Planbureau

14 Verschil met vroeger Meer mensen worden oud 1957 – 700.000 65+ (6%) 2010 – 2.600.000 65+ (15%) 2020 – 3.600.000 65+ (20%) 2040 – 4.500.000 65+ (25%) Meer mensen worden heel oud 1957 – levensverwachting 65+ M. 14,2V. 16,7 2007 M. 17,0V. 20,5 26 februari 2013

15 Ouderen in de Nederlandse bevolking 2012 Totale bevolking16,7 miljoen 65+2.590.00016% 70+1.804.00011% 75+1.170.000 7% 80+ 669.000 4% 85+ 309.000 1,9% 90+ 98.000 0,6% 95+ 21.000 0,12% 100+ 1.600 0,01% 26 februari 2013

16 Huishoudens 65+  2,6 miljoen personen  0,76 miljoen 2-personen hh.  1 miljoen 1-persoon hh. (70% V.)  160.000 verzorgings/verpleeghuisplaatsen  500.000 ouderenwoningen  ‘Individualisering’ 65+ - 1% met kind. 26 februari 2013

17 Snel groeiende levensverwachting Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per tien jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds 2004 26 februari 2013

18 Stijging levensverwachting  Nu 0,3 jr. extra per jaar  Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten (public health; vaccinatie)  Na 1945  2 jaar (minder hart/vaat)  1,4 jaar (infectieziekten)  0,85 jaar (borstkanker/V)  0,3 jaar (dikke darm/M)  Na 2000  Longkanker (M)  Medische technologie 26 februari 2013

19 Vergrijzing: meer ouderen per jongere Bron CBS Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking 20-64 jaar) Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers in het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker 26 februari 2013

20 Armoede onder geen leeftijdsgroep zo weinig als bij 65-plussers 26 februari 2013

21 Inkomen 65+ Nederland AOW (+ bijstand)25-30 miljard euro Aanvullend pensioen25-30 “ “ Vermogen/arbeid>5-10 “ “ Gemiddeld per hh.32.000 -laag inkomen, alleenst. – 11% -laag inkomen, echtpaar – 3% BNP 2010± 600 miljard Pensioenvermogen (2011)800 miljard 26 februari 2013

22 Ruim 50 jaar AOW 1947 – noodwet Drees (max. €35,- p.m.) 1957 – AOW (€ 50.- per maand) 1974 – minimumloon 2011 – 2,7 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar) 26 februari 2013

23 AOW 2011  AOW-gerechtigd-3 miljoen  In Nederland-2,7 miljoen  Niet volledige AOW-0,26 mijoen  In het buitenland-0,3 miljoen  Niet volledige AOW-0,28 miljoen  2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig) 26 februari 2013

24 De inkomenspositie van de gemiddelde oudere 26 februari 2013 Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter.

25 Inkomen onder armoedegrens, 2011  Totaal-6,9%  65+ alleen-4,9%  65+ paar-2,1%  Ouderen totaal-3,1%  Kinderen totaal-11,1%  Volwassenen totaal-7,1% 26 februari 2013

26

27 Welvaart en welzijn van de 65+  65-75 jr. - 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000  75 + - 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000  50% gepensioneerden vermogen boven € 100.000,-  41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro kapitaal  (Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77%  (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig) 26 februari 2013

28 Vermogens en huishoudens, 2009 Eigen huisEffectenHypotheek 25-50 jr61%23%57% (180) 50-65 jr.65%28%54% (111) 65-75 jr54%25%34% (68) 75 plus37%20%13% (46) 94.000 miljonairshuishoudens (1,3%) 30% 60-70, 18% 70+ (CBS) 26 februari 2013

29 Ouderen blijven weer langer aan het werk 26 februari 2013

30 Ouderen en werk 55-65 jr. (2007) 1.000.000 aan het werk (50% wil meer, 50% minder) 500.000 prepensioen/VUT 370.000 ziek/arbeidsongeschikt 50.000 werkloos Gemiddeld 34 uur per week Na 65 jr. – 60.000 aan het werk 33.000 zelfstandig (9000 boeren) 26 februari 2013

31 Arbeidsparticipatie, 50-65 jaar MannenVrouwen 1996200819962008 50-55 jr82%87%37%63% 55-60 jr58772248 60-65 jr1936517 65-70 jr6913 Totaal40%56%16%33% SER 2016 (55-65) 58% Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen 26 februari 2013

32 Wet werken na AOW (voorstel) Geplande veranderingen: NuStraks Loondoorbetaling ziekte2 jaar6 weken Opzegverbod bij ziekte2 jaar6 weken Opzegtermijn contract1-4 mnd.1 maand MinimumloonNeeJa Tijdelijke contracten‘keten’bepalingOnbeperkt mogelijk Ontslag bedrijfsec. redenenAfspiegeling/ anciënniteit Eerst AOW-ers 26 februari 2013

33 Toepassing sollicitatieplicht (18-65 jr.), 2012 (1995) StrengVrijstellen Werklozen als vrijwilligers54% (37)5% (5) Alleenstaanden/kinderen 6-1241% (18)7% (18) Gedeeltelijk arbeidsongeschikt17% (10)7% (7) Alleenstaanden/kinderen 0-516% (7)23% (42) Werklozen vanaf 55 jr.12% (3)18% (44) Werklozen in mantelzorg11% (8)18% (20) 26 februari 2013

34 Plannen kabinet Rutte II  Participatiewet (Bijstand/WAO-WIA/Wajong/WSW)  WW  1 jr. inkomensafhankelijk  1 jr. 70% minimumloon Daarna bijstand 26 februari 2013

35 Gezondheidszorg is ouderenzorg 26 februari 2013

36 Toekomstige zorguitgaven 2010-2040 20102040 (trend) 2040 (supertrend) Levensverwachting M.78,882,787,8 Levensverwachting V.82,785,789,6 % BBP13,2%22%31% % Gezinsinkomen (tweeverd., 1 ½ modaal) 23,5%35%46% Werkgelegenheid personen 12,8%22%29% 26 februari 2013

37 Gezondheidszorg is steeds meer ouderenzorg •Cure + care – 65 + - 16% bevolking, 40% kosten •AWBZ ouderenzorg: 15 miljard euro •1,5% 85 + - 12,5% kosten zorg Toekomst minder AWBZ - hogere eigen bijdrage •Relatie pensioen – zorg – wonen 26 februari 2013

38 Het opleidingsniveau stijgt 26 februari 2013

39 Onderwijsniveau bevolking, 25-65 jaar (2009) Totaal25-34 jr mvmv Basis7%8%4%4% VMBO18211612 HAVO/VWO77 79 MBO34343435 Bachelor20202327 Master, Ph.D13101214 26 februari 2013

40

41

42 Deelname aan het hoger onderwijs 1960 -HBO 60.000-Univ. 40.000 1970 -HBO120.000-Univ. 100.000 1980 -HBO220.000-Univ.150.000 1990 -HBO250.000-Univ.200.000 2000 -HBO300.000-Univ.170.000 2010 -HBO400.000-Univ. 220.000 2010-2020+ 25%+40% Studierendement (63%)(68% 26 februari 2013

43 Aandeel instromers hoger onderwijs t.o.v. totaal 18-20 jr. 19952009/10 (2) Autochtonen M44%55% V46%61% TurkenM20%41% V12%50% MarokkanenM17%40% V14%54% SurinamersM30%52% V36%63% 26 februari 2013

44 Tot slot: solidariteit tussen de generaties 26 februari 2013

45 Ouderen zorgen voor jongeren 30% klusjes in huis 20% helpt in huishouden 22% steunt financieel 48% past op kleinkinderen 60/69 jr.  > 60% vrijwilligerswerk 26 februari 2013

46