De pragmatiek van adverbiale bepalingen Lotte Hogeweg 8 e Dag van de Nederlandse Zinsbouw 28 november 2014.

Presentatie over: "De pragmatiek van adverbiale bepalingen Lotte Hogeweg 8 e Dag van de Nederlandse Zinsbouw 28 november 2014."— Transcript van de presentatie:

1 De pragmatiek van adverbiale bepalingen Lotte Hogeweg 8 e Dag van de Nederlandse Zinsbouw 28 november 2014

2 Inhoud Betekenis van adverbia Adverbia die speech act modificeren Eigenlijk Toch

3 Semantiek van adverbia 2 hoofdsoorten: Adverbia die predicaat modificeren Adverbia die zin modificeren

4 Semantiek van adverbia Predicaatsadverbia Waarheidsconditionele betekenis: functie die een eenplaatsige functie neemt en een eenplaatsige functie teruggeeft -Wijze: bijv. langzaam (lopen  langzaam lopen)

5 Semantiek van adverbia Zinsadverbia Hebben bereik over de hele zin Verschillende indelingen: o Jackendoff (1972): -Subject-oriented adverbs (John cleverly spilled the beans) -Speaker-oriented adverbs (Fortunately, John spilled the beans) o Bellert (1977): -Speaker-oriented adverbs  evaluative adverbs, modal adverbs, pragmatic adverbs etc.

6 Semantiek van adverbia Voor onderscheid is van belang welk aspect van de zin gemodificeerd wordt: -Propositie (e.g. gelukkig) -Vorm (e.g. kort gezegd) -Speech act Onderscheid ook belangrijk in de analyse van een bepaalde klasse bijwoorden in het Nederlands: discourse markers

7 Semantiek van adverbia Bepaalde adverbia worden ook wel discourse markers genoemd: -Zeker -Eigenlijk -Trouwens -Toch -Etc. Kenmerkend voor het Nederlands Soms raadselachtige polysemiepatronen

8 Semantiek van adverbia Ook bij deze adverbia onderscheid niveau modificatie -Toch -Eigenlijk Onderscheid verklaart polysemiepatronen

9 Toch Beklemtoond toch geeft een tegenstelling met de common ground aan (cf. Hogeweg et al. 2011): Correctie -Jan komt niet -Jan komt toch Concessie - Ik was ziek maar ik ben toch gegaan Alle kennis die de gesprekspartners delen en waarvan zij weten dat ze het delen

10 Toch Onbeklemtoond toch lijkt te fungeren als herinnering aan de common ground: - Ik was toch gisteren naar de markt geweest -Wat is het toch een lieve baby -Hou nou toch eens op! -Hoe heet hij toch (ook al weer)? -Berlijn ligt toch niet aan de Rijn! Puzzel (cf. Zeevat and Karagjosova 2009): beklemtoond en onbeklemtoond toch (en doch) lijken tegenovergestelde functies te hebben

11 Toch Hogeweg et al. (2011): ook onbeklemtoond toch markeert conflict met common ground. In dit geval is echter niet de inhoud van de uiting maar het feit dat de uiting gedaan wordt in tegenspraak met de common ground.

12 Toch Stalnaker (1979): een assertie is alleen gepast (felicitous) als de propositie die de assertie uitdrukt niet al onderdeel van de common ground is -Berlijn ligt toch niet aan de Rijn! -Wat is het toch een lieve baby

13 Toch Vraag en imperatief vergelijkbaar: Vraag had niet gesteld hoeven worden. Antwoord is al onderdeel van de common ground: -Hoe heet hij toch (ook al weer)? De imperatief had niet geuit hoeven worden, de wens van de spreker was al onderdeel van de common ground: -Hou nou toch eens op!

14 Toch Toch markeert inconsistentie met de common ground -Beklemtoond toch geeft aan dat de inhoud van de uiting in strijd is met de common ground -Onbeklemtoond toch geeft aan dat de uiting als zodanig in strijd is met de common ground

15 Eigenlijk Adjectief: -De eigenlijke verjaardag van Sinterklaas is 6 december Adverbium -Bovendien is het eigenlijk zijn sterfdag -Heeft Sinterklaas eigenlijk echt bestaan?

16 Eigenlijk van Bergen, van Gijn, Hogeweg & Lestrade (2011): Eigenlijk markeert dat de spreker inschat dat de informatie in het bereik van eigenlijk onverwacht is voor de hoorder en dat die verwachting begrijpelijk is Preciezer: met eigenlijk p geeft de spreker aan dat zij verwacht dat de hoorder denkt dat ¬p onderdeel van de common ground is Complexer beeld van common ground

17 Eigenlijk

18 Set of shared beliefs - Conchita is een vrouwennaam - Conchita draagt een jurk - Conchita zingt hoog - Als iemand een vrouwennaam heeft, een jurk draagt en hoog zingt is zij een vrouw Set of shared beliefs - Conchita is een vrouwennaam - Conchita draagt een jurk - Conchita zingt hoog - Als iemand een vrouwennaam heeft, een jurk draagt en hoog zingt is zij een vrouw Set of beliefs S - Conchita is geen vrouw (dus een man) Set of beliefs S - Conchita is geen vrouw (dus een man) H’s view of set of shared beliefs - Conchita is een vrouw H’s view of set of shared beliefs - Conchita is een vrouw Conchita is eigenlijk een man

19 Eigenlijk Eigenlijk in vraag: -Hoe heet je eigenlijk? -Hoe laat is het eigenlijk? Eigenlijk is onbeklemtoond Vraag is onverwacht/past niet helemaal bij de situatie Misschien ook in imperatieven: -Doe ‘s niet eigenlijk

20 Eigenlijk Hoe laat is het eigenlijk?

21 Toch en eigenlijk Discourse markers kunnen aangeven hoe de inhoud van de uiting zich verhoudt tot de context Ze kunnen ook aangeven hoe de speech act zich verhoudt tot de context Onderscheid kan op het eerste gezicht vreemde polysemiepatronen verklaren

22 Utterance modifiers De functie lijkt op die van de zogenaamde pragmatic adverbs (Bellert 1977) of utterance modifiers (bijv. Potts 2003) a. Frankly, I am sick of your complaining. b. Between you and me, Ed wears a toupee. c. Soldier to soldier, I find army-issue underwear uncomfortable. d. In case you’re interested, Ed fled. (Potts 2003: 195)

23 Utterance modifiers Utterance modifiers staan meestal aan het begin van de uiting (of soms achteraan, bijv. I am sick of your complaining, frankly). Bij onbeklemtoond toch en eigenlijk is dat niet mogelijk -#Eigenlijk, hoe heet je? -#Toch, hou eens op!

24 Utterance modifiers Utterance modifiers komen meestal voor met declaratieve zinnen. In een vraag hebben zij een net iets andere functie. Zij modificeren niet de vraag zelf maar het verwachte antwoord (Potts 2003): Honestly, has Ed Fled? Onbeklemtoond eigenlijk en toch komen juist vooral met niet-declaratieve zinnen voor en modificeren dan wel de vraag/imperatief zelf

25 Utterance modifiers Utterance modifiers zeggen iets over de wijze van uiten terwijl eigenlijk en toch iets zeggen over hoe de uiting (d.w.z. de daad van het uiten) zich verhoudt tot de common ground Eigenlijk en toch horen niet tot de klasse van utterance modifiers zoals in de literatuur gedefinieerd Nader onderzoek nodig naar de relatie tussen twee typen

26 Positie van eigenlijk en toch Mogelijke posities van bijwoord in zin hangt samen met betekenis (bijv. Jackendoff 1972) Geldt dat ook voor beklemtoond en onbeklemtoond toch en eigenlijk? Distributie onbeklemtoonde gebruiken waarschijnlijk beperkter

27 Positie van eigenlijk en toch - Ik ben TOCH naar het casino geweest - TOCH ben ik naar het casino geweest - ?Ik ben naar het casino TOCH geweest - Ik ben toch naar het casino geweest

28 Positie van eigenlijk en toch Hoe heet jij eigenlijk? Hoe heet jij EIGENLIJK? Conchita is EIGENLIJK een man EIGENLIJK is Conchita een man Conchita is een man EIGENLIJK

29 Beklemtoond en onbeklemtoond Je bent ZEKER ziek Je bent zeker ziek Bent u SOMS verward? Bent u soms verward? Het feest was WEL leuk Het feest was wel leuk Dat doe ik OOK Dat doe ik ook

30 Grammaticalisatie Onbeklemtoonde gebruiken: meer pragmatische betekenis en beperktere distributie Meer gegrammaticaliseerd

31 Grammaticalisatie Traugott 1995: Predicaatsadverbium  zinsadverbium  discourse marker Discourse marker op propositioneel niveau  discourse marker op niveau speech act

32 Conclusie Zinsadverbia verschillen in niveau waarop zij modificeren Onderscheid belangrijk in de analyse van discourse markers Toch markeer conflict met common ground. Eigenijk markeert veronderstelde onverwachtheid. -Propositie -Speech act Speech act markeerders waarschijnlijk verder gegrammaticaliseerd

33 Eigenlijks -Punten rijbewijs hoe zit dat nou eigenlijks ? (www.meganeclub.nl)www.meganeclub.nl 2x door zelfde schrijver: -Hoe ziet jullie Utopia er eigenlijks uit? -Je kan het eigenlijks het best omschrijven als een soorte met oude griekeland waar de rijke grieken.... (http://www.insidegamer.nl/)http://www.insidegamer.nl/

34 Tochs -Oceans twelve wordt gewoon deels in Amsterdam gefilmd, is tochs vet! (moviemeter.nl) -- je zou altijd later nog kunnen bijsteken als je het tochs te weinig vind! (nationaalcomputerforum.nl) 2x door zelfde schrijfster: -maar tochs vindt ik dit best wel moeilijk -na lang geprobeerd te hebben ging het dan tochs (forum.viva.nl)

35 Ooks -Bij ons kan U ooks steeds terecht voor beplantingen & onderhoud (www.tuinaanlegwauters.be)www.tuinaanlegwauters.be -Meneer is mindervalide, kan hij ooks niets aan doen (geenstijl.nl) -Heb zelf ooks een beslissing moeten nemen en natuurlijk met veel verdriet mijn hond toen in laten slapen (www.hondenpage.com)www.hondenpage.com 2x door zelfde schrijver: -Zo geweldig is de film ooks weer niet -Dat kan ooks met de vertaling te maken hebben (www.hippocom.nl) (additief)www.hippocom.nl