Faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten in perspectief VNG-congres gemeentefinanciën 18 november 2013 Maarten Allers COELO, Rijksuniversiteit.

Presentatie over: "Faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten in perspectief VNG-congres gemeentefinanciën 18 november 2013 Maarten Allers COELO, Rijksuniversiteit."— Transcript van de presentatie:

1 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten in perspectief VNG-congres gemeentefinanciën 18 november 2013 Maarten Allers COELO, Rijksuniversiteit Groningen

2 Datum 25.11.2008 Plaatsbepaling gemeenten Werkgeversrol beslag op de arbeidsmarkt Rol gemeenten bij economische ontwikkeling effect gemeentelijke bestedingen op economische groei Uitgaven gemeenten vergeleken met andere overheden aandeel in bbp Beslag gemeenten op belastinginkomsten lokale lasten vergeleken met die van andere overheden

3 Datum 25.11.2008 Beeld en werkelijkheid Beeld bij de burger Uitgaven / belastingen gemeenten vergeleken met andere overheden Confrontatie beeld – werkelijkheid Op welke terreinen onderschat of overschat de burger de rol van gemeenten?

4 Datum 25.11.2008 Vooruitblik 2013 - 2017 Inkomsten gemeenten Uitgaven gemeenten Balans inkomsten – uitgaven (En: hoe brengt u dit in evenwicht?)

5 Datum 25.11.2008 Decentralisaties Bedoeling: maatwerk Gevolg: verschillen tussen gemeenten In welke mate accepteren mensen dit?

6 Datum 25.11.2008 Waardering voor gemeentelijke voorzieningen Hoe waardeert de burger de gemeentelijke inspanningen? Wat hebben mensen er voor over om in een gemeente te wonen?

7 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten als werkgever

8 Datum 25.11.2008 Gemeenten als werkgever Werknemers openbaar bestuur Gemeenten: 168.000

9 Datum 25.11.2008 Gemeenten als werkgever Werknemers gehele economie

10 Datum 25.11.2008 Gemeenten als werkgever Loonsom per fte

11 Datum 25.11.2008 Gemeenten als werkgever Aandeel boven 50 jaar

12 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten als economische factor

13 Datum 25.11.2008 Discussie: bezuinigen we de economie kapot? Veel economen pleiten voor stimulering Hoeveel gewicht kunnen gemeenten in de schaal leggen? Gemeentelijke bestedingen en de economie

14 Datum 25.11.2008 Poging tot kwantificering CPB: model Saffier II Effect verhoging materiële overheidsbestedingen Goederen en diensten die gemeenten kopen van bedrijven Intermediair verbruik investeringen Gemeentelijke bestedingen en de economie

15 Datum 25.11.2008 Effect verhoging materiële overheidsbestedingen met 1% bbp Gemeentelijke bestedingen en de economie Na … jaarBbp (%)Werkgelegenheid (%) 1+0,9+0,3 2+1,0+0,8 4+1,1+0,8

16 Datum 25.11.2008 Effect verhoging materiële overheidsbestedingen: Toename van: productie werkgelegenheid lonen consumptie winstgevendheid bedrijfsinvesteringen Gemeentelijke bestedingen en de economie

17 Datum 25.11.2008 Effect verhoging materiële overheidsbestedingen: Toename van: productie werkgelegenheid lonen consumptie winstgevendheid bedrijfsinvesteringen Maar: prijzen ↑ concurrentiepositie ↓ Lange termijn: positieve impuls van slechts 0,2% Gemeentelijke bestedingen en de economie

18 Datum 25.11.2008 Effect verhoging materiële overheidsbestedingen: Toename van: productie werkgelegenheid lonen consumptie winstgevendheid bedrijfsinvesteringen Maar: prijzen ↑ concurrentiepositie ↓ Lange termijn: positieve impuls van slechts 0,2% CPB-model houdt geen rekening met de “zogenoemde programma-effecten van overheidsbestedingen”! Gemeentelijke bestedingen en de economie

19 Datum 25.11.2008 Effect verhoging materiële overheidsbestedingen nu hoger? Saffier II gebaseerd op betere tijden Krappe arbeidsmarkt Gemeentelijke bestedingen en de economie

20 Datum 25.11.2008 Effect verhoging materiële overheidsbestedingen nu hoger? Saffier II gebaseerd op betere tijden Krappe arbeidsmarkt Maar in situatie van onderbesteding / werkloosheid: lonen stijgen niet of weinig prijsstijgingen gering verzwakking concurrentiepositie idem positiever effect Hoe positief? meningen zeer sterk verdeeld Gemeentelijke bestedingen en de economie

21 Datum 25.11.2008 Hoeveel gewicht leggen gemeenten in de schaal? Gemeenten investeren relatief veel Bedragen in miljarden euro’s; 2011 Gemeentelijke bestedingen en de economie OverheidGemeentenGemeenten als % van overheid Investeringen20945% Intermediair verbruik461125% Som: materiële bestedingen662031% Als % van bbp10,9%3,4%

22 Datum 25.11.2008 Effect materiële overheidsbestedingen gemeenten (3,4% bbp) Gemeentelijke bestedingen en de economie Na … jaarBbp (%)Werkgelegenheid (%) 13,01,0 23,42,7 43,72,7

23 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeentelijk aandeel in overheidsuitgaven

24 Datum 25.11.2008 Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Waarom niet? Verschillende administraties Decentrale overheden: baten-lasten Rijk: kas – verplichtingen

25 Datum 25.11.2008 Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Waarom niet? Verschillende administraties Decentrale overheden: baten-lasten Rijk: kas – verplichtingen Dubbeltellingen Bijstandsuitgaven op begroting Rijk, maar ook op begroting gemeenten Overheidseuro wordt meer dan eens uitgegeven

26 Datum 25.11.2008 Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Zelf maken → hoe pakken we dit aan? Verschillende administraties CBS zet op basis van IV3-gegevens gemeentelijke cijfers om naar kas – transactiebasis cijfers Nationale Rekeningen Helaas: niet op gemeenteniveau gepubliceerd Wel op aanvraag beschikbaar

27 Datum 25.11.2008 Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Zelf maken → hoe pakken we dit aan? Dubbeltellingen Verschillende uitgangspunten mogelijk Wij gaan uit van de overheid die het geld uiteindelijk uitgeeft Dus : uitkeringen van Rijk aan gemeenten van de rijksbegroting aftrekken

28 Datum 25.11.2008 Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Wat verstaan we onder de overheid? Dit valt er buiten: Verzelfstandigde lokale overheidsdiensten bureaus voor arbeidsbemiddeling regionale politiekorpsen Privaatrechtelijke lokale instellingen op het gebied van arbeid, maatschappelijke werk, cultuur en onderwijs, zoals: Centra voor asielzoekers Musea, bibliotheken (privaatrechtelijk) Verzelfstandigde onderwijsinstellingen en studiebegeleidingsdiensten

29 Datum 25.11.2008 Belang overheidslagen

30 Datum 25.11.2008 Uitsplitsing totale overheidsuitgaven Algemeen bestuur19% Landsverdediging4% Openbare orde en veiligheid6% Vervoer8% Economische zaken9% Afvalinzameling en verwerking2% Riolering en waterzuivering2% Milieubescherming1% Huisvesting en gemeenschapsvoorzieningen2% Volksgezondheid8% Recreatie, cultuur en religie4% Onderwijs15% Sociale bescherming19% Som100%

31 Datum 25.11.2008 Uitsplitsing overheidsuitgaven OverheidGemeenten Algemeen bestuur19%13% Landsverdediging4%0% Openbare orde en veiligheid6%3% Vervoer8%10% Economische zaken9%10% Afvalinzameling en verwerking2%6% Riolering en waterzuivering2%4% Milieubescherming1%2% Huisvesting en gemeenschapsvoorzieningen2%7% Volksgezondheid8%2% Recreatie, cultuur en religie4%12% Onderwijs15%10% Sociale bescherming19%21% Som100%

32 Datum 25.11.2008 Aandeel overheidslagen in uitgaven

33 Datum 25.11.2008 Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Wat is het beeld hiervan bij burgers? Vragen uitgezet via CentERpanel Steekproef van meer dan 2000 huishoudens Representatief Respons 77%

34 Datum 25.11.2008 Beeld burger: aandeel gemeenten in overheidsuitgaven

35 Datum 25.11.2008 Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Onderschatting (-) en overschatting (+) door burger

36 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Rol gemeentelijke belastingen

37 Datum 25.11.2008 Aandeel overheidslagen in belastingontvangsten

38 Datum 25.11.2008 Belang burger: aandeel belastingopbrengst

39 Datum 25.11.2008 Beeld burger van gemeenten Aandeel gemeenten in uitgaven op meeste beleidsterreinen onderschat Aandeel gemeenten in belastingen overschat Is dit beeld bij te stellen? moet je dat willen?

40 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Financiële vooruitblik 2013 - 2017

41 Datum 25.11.2008 Prognose netto uitgaven gemeenten Uitgangspunt: 2013 Gemeentelijke begrotingen Netto uitgaven per hoofdfunctie Totaal: 23 miljard euro

42 Datum 25.11.2008 Prognose netto uitgaven gemeenten Volumestijging 2013 - 2017 Vooronderstelling: verdeling gemeentefonds adequaat Netto uitgaven stijgen met verdeelmaatstaven Kostendragers ontleend aan verdeling gemeentefonds Algemene uitkering: Septembercirculaire prognose verdeelmaatstaven algemene uitkering relatief belang verdeelmaatstaven

43 Datum 25.11.2008 Prognose netto uitgaven gemeenten Volumestijging 2013 - 2017 WMO: geen prognoses verdeelmaatstaven beschikbaar Onze vooronderstelling: 50% uitgaven gerelateerd aan 65+ 25% aan inwoners 25% aan lage inkomens Grote decentralisatie-uitkeringen: via verdeelformules Centra Jeugd & Gezin Maatschappelijke opvang Vrouwenopvang Kleine uitkeringen: 50% inwoners, 50% woonruimten

44 Datum 25.11.2008 Prognose netto uitgaven gemeenten Prijsstijging 2013 - 2017 Conform CPB Prijsontwikkeling bbp Uit septembercirculaire

45 Datum 25.11.2008 Prognose netto uitgaven gemeenten Netto uitgaven (miljard euro) 20132017MutatieMutatie (%) Totaal excl. WMO21,924,12,19,7% WMO1,51,70,214,3% Totaal23,425,82,310,0%

46 Datum 25.11.2008 Prognose inkomsten gemeenten 2013Basis van prognose Netto-inkomsten uit reserves en leningen1,2Vrij stabiel, licht dalend Gemeentefonds (excl WMO)16,3Septembercirculaire WMO-uitkering1,5Comform uitgavenprognose Ozb-opbrengst3,4Macronorm Mutaties reserves1,3Conform niveau 2007-2009 Overig0,3 Totale inkomsten23,4 Uitgangspunt: begrotingen 2013 Algemene middelen (miljard euro)

47 Datum 25.11.2008 Prognose inkomsten gemeenten 20132017MutatieMutatie (%) Gemeentefonds (excl WMO)16,3 -0,10% WMO-uitkering1,51,60,16% OZB3,43,80,411% Netto-inkomsten uit reserves en leningen1,2 0,0-1% Mutaties reserves1,30,5-0,8-60% Overig0,3 0,0-11% Totaal23,423,1-0,3-1,4% Algemene middelen (miljard euro)

48 Datum 25.11.2008 Inkomsten & uitgaven (miljard euro) Dit is bij ongewijzigd beleid Exclusief decentralisaties Confrontatie inkomsten- en uitgavenverloop begroting 2013 Prognose 2017MutatieMutatie (%) Netto inkomsten23,423,1-0,3-1,4% Netto uitgaven23,425,82,310,0% Tekort02,7

49 Datum 25.11.2008 Financiële effect decentralisaties begroting 2013 Prognose 2017MutatieMutatie (%) Jeugdzorg3,32,9-0,5-14% Huishoudelijke hulp1,50,9-0,6-40% Inkomensvoorziening chronisch zieken en gehandicapten3,02,5-0,5-18% Persoonlijke verzorging5,03,8-1,2-25% Totaal12,810,0-2,8-22% Kortingen bij decentralisaties (miljard euro) Deze bedragen staan nog allerminst vast… ?

50 Datum 25.11.2008 Totaalbeeld Financiële vooruitblik 2013-2017 Hoe vang je dit op? Miljard euro Tekort bij ongewijzigd beleid2,7 Korting decentralisaties2,9 Aanvullende bezuiniging kabinet0,5 Totaal6,1 % ongedekte netto uitgaven17%

51 Datum 25.11.2008 Burgerpanel: Accepteert u bezuinigingen op voorzieningen? Of trekt u liever uw portemonnee? Bezuinigen of lasten verhogen?

52 Datum 25.11.2008 Burger: bezuinigen of belasting verhogen?

53 Datum 25.11.2008 Burger: bezuinigen of belasting verhogen?

54 Datum 25.11.2008 Burger: Bezuinigen op sommige terreinen OK helaas is hier financieel niet zoveel te halen… Maar niet bezuinigen op sociaal domein en daar zit het grote geld Bezuinigen of lasten verhogen?

55 Datum 25.11.2008 Burger: Bezuinigen op sommige terreinen OK helaas is hier financieel niet zoveel te halen… Maar niet bezuinigen op sociaal domein en daar zit het grote geld Gevaar: sociaal domein als koekoeksjong Drukt traditionele gemeentetaken weg hoever moet je daar als gemeente in meegaan? Bezuinigen of lasten verhogen?

56 Datum 25.11.2008 Burger: Bezuinigen op sommige terreinen OK helaas is hier financieel niet zoveel te halen… Maar niet bezuinigen op sociaal domein en daar zit het grote geld Gevaar: sociaal domein als koekoeksjong Drukt traditionele gemeentetaken weg hoever moet je daar als gemeente in meegaan? Of mag een gemeente via eigen beleid de kosten binnen de perken proberen te houden? Bezuinigen of lasten verhogen?

57 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Decentralisaties: accepteert burger gemeentelijke beleidsvrijheid?

58 Datum 25.11.2008 Burger en decentralisatie sociaal domein Achterliggende gedachte: gemeente staat dichter bij burger en kan maatwerk leveren Gevolg: verschillen tussen gemeenten Wat vinden burgers hiervan?

59 Datum 25.11.2008 Wie kan het best bepalen of mensen hulp krijgen? Gemeente of rijksoverheid? 13 stellingen waarin verschillende aspecten van de drie decentralisaties worden voorgelegd 1 = helemaal eens, 5 = helemaal oneens Gemiddelde scores bepaald

60 Datum 25.11.2008 Wie kan het best bepalen of mensen hulp krijgen bij ziekte of handicap? Oneens Eens

61 Datum 25.11.2008 Burger en decentralisatie sociaal domein Gemiddelde score 3,5 Meerderheid ermee eens dat gemeenten beter maatwerk kunnen leveren dan Rijk

62 Datum 25.11.2008 Burger en decentralisatie sociaal domein Gemiddelde score 3,5 Meerderheid ermee eens dat gemeenten beter maatwerk kunnen leveren dan Rijk Maar: wat vindt men van verschillen tussen gemeenten? 5 stellingen voorbeeld: De voorwaarden om een uitkering te ontvangen moeten in iedere gemeente hetzelfde zijn

63 Datum 25.11.2008 Verschillen tussen gemeenten acceptabel? Oneens Eens

64 Datum 25.11.2008 Acceptatie verschillen tussen gemeenten Gemiddelde score 1,8 Slechts een minderheid accepteert verschillen

65 Datum 25.11.2008 Acceptatie verschillen tussen gemeenten Gemiddelde score 1,8 Slechts een minderheid accepteert verschillen Kan het rijk dan toch beter de zorg uitvoeren? 3 stellingen voorbeeld: om grote verschillen tussen gemeenten te voorkomen moet de rijksoverheid de regie hebben bij de jeugdzorg

66 Datum 25.11.2008 Zorg liever bij Rijk laten? Oneens Eens

67 Datum 25.11.2008 Gemiddelde score 3,5 Meerderheid wil toch liever dat het rijk deze taken uitvoert om grote verschillen tussen gemeenten te voorkomen Sociaal domein liever bij Rijk laten?

68 Datum 25.11.2008 Antwoorden niet afhankelijk van: leeftijd Taak liever bij Rijk laten?

69 Datum 25.11.2008 Antwoorden niet afhankelijk van: stedelijkheid Taak liever bij Rijk laten?

70 Datum 25.11.2008 Antwoorden niet afhankelijk van: opleiding Taak liever bij Rijk laten?

71 Datum 25.11.2008 Antwoorden niet afhankelijk van: inkomen Taak liever bij Rijk laten?

72 Datum 25.11.2008 Conclusie: uitkomst breed gedragen Decentralisaties

73 Datum 25.11.2008 Paradox: Burger vindt dat de gemeente wel beter kan beoordelen wat inwoners nodig hebben, maar accepteert geen verschillen tussen gemeenten Bezuinigen op zorgaanbod wordt moeilijk Decentralisaties

74 Datum 25.11.2008 Burger: bezuinigen of belasting verhogen?

75 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Waardering gemeentelijke voorzieningen

76 Datum 25.11.2008 Waardering gemeentelijke voorzieningen Onderzoek lastig Enquêtes? Mensen kunnen waardering moeilijk kwantificeren “Hedonische” methode Kijk wat mensen ergens in de praktijk voor over hebben Voorbeeld: huizen rond Schiphol minder waard? → schatting omvang geluidshinder “Put your money where your mouth is”

77 Datum 25.11.2008 Waardering gemeentelijke voorzieningen Onderzoek COELO en CPB: Hogere algemene uitkering → hogere woningprijzen! want betere voorzieningen of lagere lasten

78 Datum 25.11.2008 Waardering gemeentelijke voorzieningen Onderzoek COELO en CPB: Hogere algemene uitkering → hogere woningprijzen! want betere voorzieningen of lagere lasten Door gemeenten besteed geld maakt plaats aantrekkelijker Er willen meer mensen wonen Dit drijft huizenprijzen op

79 faculteit economie en bedrijfskunde COELO Conclusie: gemeentegeld is goed besteed! Huizenkopers hebben er harde euro’s voor over Plafond lokale belasting onverstandig Weg met die macronorm!