Zin en onzin van onderstammen voor de druivelaar

Presentatie over: "Zin en onzin van onderstammen voor de druivelaar"— Transcript van de presentatie:

1 Zin en onzin van onderstammen voor de druivelaar

2 Onderstammen voor druiven
fabeltjes of noodzaak ?? want: enten kost per onderstam beduidend meer! levensduur van de stok is gemiddeld 25 jaar en die van op eigen wortels 50 jaar en langer bij vermeerderen bestaat een grotere kans op virus overdracht! over schimmels en bacteriën wordt niet gesproken! stokken op onderstam hebben meer water nodig in het groeiseizoen. de eigenschappen van de onderstammen verschillen in klimaat en bodem profielen ten opzichte van de hier groeiende en rijpwordende Vitis Vinifera ontstaan hierdoor positieve en negatieve eigenschappen ten opzichte van de ent de onderstam geeft geen of nauwelijks geen eigenschappen van de soort door naar de ent

3 Wat is de reden ? en waarom kiezen we er toch voor!

4 voorbeeldig gewortelde onderstam met ent voorzien van entwas

5 De teloorgang van de druiventeelt en het herstel in west europa
. De teloorgang van de druiventeelt en het herstel in west europa Middeleeuws optimum De Middeleeuwen waren plus minus 0,3°C warmer dan de tijd waarin we nu leven. Dat is de conclusie van een recente Amerikaanse studie naar de geschiedenis van het klimaat in de afgelopen 2000 jaar. Wereldwijd is dit door wetenschappers bestudeerd. Hieronder een grafisch overzicht

6 Kleine ijstijd 1e tegenslag: veroorzaakster "Moedertje natuur zelf"!
De ‘kleine ijstijd’ heeft de wijnbouw in onze regionen een eerste zware slag toegebracht. De bevroren wijngaarden werden gerooid en gebruikt om er andere gewassen aan te planten. Veel over deze periode is vastgelegd door schilders uit die tijd en historici. Wat nu? zei Pichegru verwijst naar een Franse legerbevelhebber. Jean-Charles Pichegru ( ) viel met zijn Armée du Nord de Republiek der Verenigde Nederlanden binnen. Dat gebeurde eind Het strenge winterweer dat in december inviel, bracht de oplossing: de Waal en de andere rivieren vroren dicht, zodat de Fransen het land konden innemen en konden dus zonder slag of stoot om de sterke verdediging van de zuidelijke Nederlanden heen trekken.

7 2e tegenslag: veroorzaakster "Moedertje de natuur zelf"!
Uitbarsting van de Tambora, een vulkaan op het Indonesische eiland Soembawa In april 1815 barstte de vulkaan uit, één van de grootste uitbarstingen in mensenheugenis. Bij deze uitbarsting verloor de vulkaan ongeveer één derde van zijn oorspronkelijke hoogte: van circa 4200 meter naar ongeveer 2800 meter. Hierbij ontstond een krater van zes kilometer in doorsnede. De gevolgen van de eruptie waren desastreus. Het directe dodental wordt geschat op mensen.

8 Gevolgen Schattingen aantal doden variëren van tot mensen. Ook de flora en fauna op het eiland werden ernstig aangetast. Recente studies tonen aan dat de gevolgen nog veel groter waren dan gedacht. De vulkaanuitbarsting beïnvloedde het weer wereldwijd, en veroorzaakte hongersnoden door mislukte oogsten tot in Europa en Canada, waar het jaar 1816 bekend kwam te staan als het jaar zonder zomer. Er bestaat een theorie dat de nederlaag van Napoleon tijdens de Slag bij Waterloo (1815) deels te wijten is aan de uitbarsting van de Tambora. De grote hoeveelheden as in de atmosfeer zouden in 1815 wereldwijd hebben geleid tot klimaatveranderingen waaronder zware regenval tijdens de slag om Waterloo. Door deze zware regenval liep de artillerie van Napoleon vast in de modder, waardoor deze niet tijdig kon worden ingezet. Impact: 1 km3= m3

9 Artwork by Edward Linley Sambourne (January 4, 1844–August 3, 1910).
door import van sierplanten kwam deze bladluis soort uit Amerika naar Europa! Phylloxera vastatrix uit de familie Phylloxeridae 3e tegenslag: Artwork by Edward Linley Sambourne (January 4, 1844–August 3, 1910). Artwork by Edward Linley Sambourne (January 4, 1844–August 3, 1910).

10 In 1863 begon de druifluis een niet te stuiten opmars door vrijwel geheel Europa en verwoestte daarbij praktisch alle wijnstokken. De schade wordt aangericht door de larven, die het wortelstelsel van de wijnstokken opvreten. Op veel manieren is geprobeerd de druifluis te bestrijden, zoals het spuiten zwavelkoolstof in de grond, bij de wortels van de druivenstokken, tot zelfs het onder water zetten van hele wijngaarden aan toe. Maar de resultaten van deze maatregelen bleven onbevredigend. Vele zeer productieve druivenrassen, die voor evenzoveel smakelijke wijnen zorgden, verdwenen door de druifluis voorgoed van het toneel. Toch bleven er enkele wijnrassen gespaard voor deze luissoort, zoals de colares,die groeit op zandgrond in Portugal. Pas in 1910 had men een afdoende remedie tegen de Phylloxera gevonden: het enten van nog overgebleven traditionele wijndruiven rassen op wortelstokken van Amerikaanse soorten wijndruiven die resistent bleken zijn tegen de druifluis. De verwachtingen waren niet hoog gespannen, maar de resultaten waren uitstekend. De druifluis is echter niet van het toneel verdwenen. Momenteel zorgt dit insect voor toenemende schade in de Amerikaanse wijngaarden. In Europa zorgde de Phylloxera echter voor een nieuwe manier van wijnbouw, met nieuwe productiemethoden, die uiteindelijk hebben geleid tot een forse kwaliteitsverbetering van de wijn op een breed front. Een echt effectief bestrijdingsmiddel tegen de Phylloxera bestaat er wonderlijk genoeg nu zelfs nog niet. Ontdekking door A. Finch (VS)Beschrijving als Pemphigus vitifolius verscheping naar Frankrijk en Engeland met Vitis species (op sierplanten, op meeldauwresistente wijnstokken)Beschrijving van Peritymbia vitisana door Hammersmith op tafeldruiven in een Londense broeikas. Provence: onverklaarbaar afsterven van wijnstokken 1868 Opheldering over de oorzaak (G. Bazille, F. Sahut en J. E. Planchon, na twee dagen onderzoek), daarna snel hectare vernietiging, 1874 in Bonn aan een sierdruif uit de VS, daarna Karlsruhe en Schöneberg, uitbreiding tot het zuiden tot de eeuwwisseling

11 Deze luis is een zeer schadelijke soort die vooral gevreesd is in wijngaarden vanwege de voorkeur voor druivenplanten (Vitus Vinefera). De levenscyclus is gecompliceerd; net zoals veel andere bladluizen kent deze soort meerdere generaties per jaar, waarvan de laatste uitvliegt en zich ver kan verspreiden. Er zijn vier tot zes generaties per jaar en met name de generaties die op de wortels leven kunnen grote schade aanrichten. Die op bladeren leven zijn minder schadelijk. Verschil met de noord-amerkaanse Vitus soorten: De aantastingen door de druifluis veroorzaken geen rot, maar de cellen van de wond “verkurken”.

12 De bladluis actief op (in) het blad
Als gevolg van beschadiging door zuigen ontstaan zwellingen en verdikkingen, welke de toegangspoort voor veroorzakers van rot zijn. Deze rot kan tot ver in het inwendige van de wortel zijn uitwerking doen, onderbreekt het water en voedingstoffen transport in de wortel en zwakt daardoor de groei van de stok. In Chili is de druifluis nog niet doorgedrongen. Aan de voet van de Andes groeien daarom wijnstokken die veel ouder worden dan de Europese en Amerikaanse stokken.

13 Als we menen dat ze in onze kontrijen niet voorkomen ??!!
Druifluis is zowel ondergronds als bovengronds actief Als we menen dat ze in onze kontrijen niet voorkomen ??!! MIS POES

14 schimmelsporen op planten uit Amerika naar Europa !
4e tegenslag: ook door opkomst internationale handel in exotische planten, schimmelsporen op planten uit Amerika naar Europa ! Meeldauw De uit Amerika stammende schimmel meeldauw werd in 1875 door Planchon ontdekt. Deze schimmel hield in Europa in 1915, 1977, 1983 en 1988 massaal in Europa huis. Deze ontstaat uit de plasmospora van een schimmel, die Vitis labrusca spaart, maar van Vitus Vinefera een sterke aantrekkingskracht ondervindt en dan vooral bij hoge temperaturen en een hoge relatieve luchtvochtigheid. Hij toont zich door een olieachtige vlek op de bovenkant van het blad, door een wit poeder op de onderkant en het verblijf op afgestorven bladeren. De preventie van meeldauw gebeurt met onverweekte koperzouten- dit mag van de Bordeaux (wijnstreek) gebeuren met niet-schadelijke syntheseproducten van dithiocarbamaat tot producten op basis van cyxno-oxamil, die de bladeren binnendringen of nog verder door systemische producten die 12 tot 14 dagen werkzaam zijn. echte meeldauw of witziekte: Beschrijving: Witziekte wordt veroorzaakt door een schimmel, Uncinula necator of Oïdium tuckeri, die op het plantweefsel groeit en in de cellen dringt om er voedsel uit op te nemen. De schimmel plant zich voort met sporen die met de windt verspreid worden. Oïdium overwintert in de knoppen. Deze ziekte treed vaak op als de serre niet tijdig verlucht wordt. Bij buitendruiven zijn warme dagen, afwisselend met koele en vochtige nachten ideaal voor de ontwikkeling van witziekte.

15

16

17

18 2) Valse meeldauw ( peronosporo viticola):
Beschrijving: Deze schimmel komt slechts zelden onder glas voor maar des te meer bij buitendruiven. Alle groene plantendelen kunnen aangetast worden. Op het blad zijn gele vlekken ( olie vlekken) zichtbaar die later bruin verkeuren; aan de onderkant komt een wit schimmelpluis voor. Sterk aangetaste bladeren vallen af. Ook de bloeiwijze kan door de witte schimmel aangetast worden. Later in het seizoen worden de kleine besjes aangetast. Wanneer dikkere bessen aangetast worden, verkleuren ze blauw en verschrompelen ze. Bij droog weer vallen de besjes af.

19 Bovenzijde blad onderzijde blad druiven
Ook de bloeiwijze kan door de witte schimmel aangetast worden. Later in het seizoen worden de kleine besjes aangetast. Wanneer dikkere bessen aangetast worden, verkleuren ze blauw en verschrompelen ze. Bij droog weer vallen de besjes af.

20 Als eerste reactie op de 2 plagen: het kruisen van de Europese rassen met de Amerikaanse onderrassen. Albert Seibel is de grote grondlegger van de ontwikkeling van onderzoek en scholing in de wijnbouw. Er werden onder zijn leiding meer dan hybriden ontwikkeld, waarvan er ca een 500 gecommercialiseerd werden! mate bestand tegen de schimmels. Vaak een niet overweldigend succes sinds 1950 is het officieel verboden om druiven van hybride rassen te gebruiken voor het maken van commerciële wijnen op voorspraak van Frankrijk (protectionele maatregel)

21 Als 2e reactie op de plagen:
Een van de ontwikkelingen was het enten. Sinds de jaren 30 20e eeuw. Het enten van de Europese druivenrassen op Amerikaanse onderstokken had echter aanzienlijke gevolgen voor het gedrag van de wijnstok: voor de groeikracht rendement gevoeligheid voor verschillende ziekten. Men stelt bijvoorbeeld vast dat er een grotere gevoeligheid bestaat voor chlorose of droogte bij de geënte wijnstokken dan bij niet-geënte wijnstokken. geschikte methoden voor om-enten op stam, op een tak, op wortel gestel bij vorstgevoelige stokken en op onderstam.

22 Ondersoort van de familie der Ampeliacea is het geslacht : Vitis
Deze heeft een ondersoort met vruchten waarvan wijn gemaakt kan worden: Euvitus met als ras: Vitis Vinifera=wijndruif een 2e ondersoort de Muscadinia (geen wijndruif) Vitis rupestris; vitis labrusca, vitis riparia De evitus kunnen onderverdeeld worden in 3 groepen van geografisch verschillende continenten A) amerikaanse soorten (Vitis Labrusca, Vitis Bicolor etc) verdragen geen kalkhoudende bodem! bevatten antranilzuur (als dit zuur een reactie met alcohol aangaat, ontstaan fenolen die de foxy- smaak aan de wijn van de hybride rassen geeft) B) Centraal- Oost Aziatische soorten (Vitis coignetiae) : kunnen goed tegen de vorst C) Europese en wat en centraal Aziatische soorten (Vitis Vinifera het ras wijndruif)

23 Onderlinge verwantschap van de onderstammen voor druiven

24 wortelgestel/ onderstam /eigenschappen
Algemeen Selectie druivenrassen als: sierplant voor de productie van de vruchten wijn, tafeldruiven rozijnen wortelgestel/ onderstam /eigenschappen Professioneel plantgoed dat in het buitenland wordt vermeerderd altijd geënt op een onderstam. Plantgoed dat via Nederlandse tuincentra wordt verkocht is meestal niet geënt, doch is door middel van stekken vermeerderd. Dergelijke druivenplanten groeien dus op "eigen wortel", zoals we dat noemen. Ook veel hobbytuinders vermeerderen druiven door middel van stekken en wisselen op die manier onderling plantmateriaal uit. Aangezien het relatief eenvoudig is om druiven door middel van stekken te vermeerderen, waarom zouden we dan tòch de moeite nemen om druivenrassen te enten op een onderstam ? Wat zijn toch die voordelen van het gebruik van geënte druivenstokken ?

25 Hoofdreden: Resistentie tegen de druifluis.
De onderstamrassen zijn ontwikkeld uit kruisingen van wilde Amerikaanse druivensoorten die resistent zijn tegen de druifluis (Phylloxera Vastarix). Van dit insect leven de larven en ook de volwassen exemplaren op de wortels van de plant. Door de steeds verdere kruisingen met Vitis Vinifera is ook de Phyloloxera resistentie veelal afgenomen! De wortels van de plant reageren hierop met woekergroei, met als uiteindelijk gevolg de afsterving van de gehele plant. De druifluis komt in de meeste wijnbouwgebieden voor. In Nederland is de druifluis (nog) geen echt probleem, waardoor dit voordeel in Nederland slechts van beperkte meerwaarde is. (toch doet een meer resistente mutaties “ontdekkingsreizen “ ook in europa! Desalniettemin is het natuurlijk beter om het zekere voor het onzekere te nemen.

26 Sterkere groeikracht De meeste onderstamrassen geven aan de druivenstok een sterkere groeikracht dan wanneer de druivenstok groeit op eigen wortel. Hierdoor zal een druivenstok op sterk groeiende onderstammen sneller de gewenste eindomvang verkrijgen en derhalve sneller in volle productie komen. Uiteraard hangt de groeikracht wel af van het gebruikte onderstamras, doch voorgaande gaat in ieder geval op voor de meest gangbare onderstamrassen 'SO4', '125AA', '5C' en '5BB'. Vervroeging en verlating Ervaring heeft geleerd dat sommige soorten onderstammen de cyclus versnellen of vertragen. Een zeer belangrijke factor bij de keuze van de ent. Levensduur Geënte druivenstokken hebben een levensduur van gemiddeld 25 à 30 jaar en langer. Druivenstokken op eigen wortel kunnen onder gunstige omstandigheden een nòg langere levensduur hebben, gemiddeld 50 jaar Gelet op de toch al lange levensduur, zal het eventuele verschil in levensduur voor de gemiddelde hobbytuinder nauwelijks van betekenis zijn. Welke onderstammen zijn beschikbaar en wat zijn hun eigenschappen ? Hieronder volgt een beschrijving van diverse onderstamrassen die in de druiventeelt worden of werden toegepast. De onderstaande beschrijving is niet volledig, doch de meest bekende onderstammen worden in ieder geval beschreven. '

27 Keuze van de onderstammen:
er zijn drie belangrijke factoren die de keuze van de onderstam bepalen: Klimaat Bodem variëteit van de ent. beschikbaarheid bij de veredelaars

28 Het klimaat Bepalend is de temperatuur in het groei seizoen van april tot oktober ! 2°C verschil in gemiddelde temperatuur maken het verschil tussen koel en gematigd, en of gematigd en warm. GDD. De lengte van het groeiseizoen verschilt van variëteit tot variëteit, maar er zijn hoe dan ook minstens 170 vorstvrije dagen met actieve groei nodig voor een druivelaar om rijpe vruchten te geven. (let op! er zijn relatief grote afwijkingen hierop mogelijk al naar gelang de variëteit). Maar niet alleen de lengte van het groeiseizoen is belangrijk; de gecumuleerde zonnen warmte gedurende het groeiseizoen is bepalend of de druiven rijp worden.

29 Growing Degree Days; Bepalend zijn het aantal dagen met zon en een gemiddelde dagtemperatuur boven de 10°C. Onderzoek heeft uitgewezen dat de druivelaar onder deze waarde weinig of niet actief is. Men noemt deze GDD of “growing degree days”. GDD• dagen met zon en gem. dagtemp. > 10°C. Het aantal GDD punten bepalen we als volgt: (HT + LT) / 2 – -10°C=GDD. Door al deze punten op te tellen kunnen we bepalen of het klimaat voor wijnbouw geschikt is. Er zijn meer dan 1200 GDD punten nodig Loofwand beheer is ander essentieel deel in het proces van de vorming van suikers en de rijping van de vrucht. Een goede en hogere loofwand kan goed zijn voor meer suiker productie door de plant Als de klimaatverandering gepaard gaan met het verschuiven van seizoenen komen we in de problemen met meer schimmels dan als meeldauw en botritis Meer regen in september / oktober, warmte in de maanden augustus- september oktober. Hoe is de infectie druk tegen te gaan?? Zo kort voor de oogst?

30

31 Gevoeligheid voor droge bodem:
2. De bodem Het is belangrijk dat de onderstam geschikt is voor de bodem. SO4 vraagt een rijke voedzame bodem met veel kalk Kober 5BB vraagt juist een arme bodem die heel droog is. Rupestris de Lot is geschikt voor zachte, grind of arme bodems, waar een sterke stok nodig is. Riparia onderstokken zijn dan weer beter geschikt voor bodems van hoge kwaliteit. Dan moet de onderstam nog goed combineren met de variëteit van de Vitis Vinefera die men er op wil enten. Voorbeelden: Voor een Chardonnay zal dat een andere zijn dan voor een Riesling bijvoorbeeld. De onderstam mag niet te veel sappen, vocht en voeding, aan de druivelaar doorgeven, want dan groeit hij te welig, maar natuurlijk ook niet te weinig. Aanduiding met nummers bv de 3309, een Riparia x Rupestris kruising zijn resistent tegen Phylloxera. Gevoeligheid voor droge bodem: klimaatverandering maakt de keuze van een goede onderstam steeds belangrijker Het opname potentieel van bodemwater is vaker van essentieel belang omdat meer bodems sterk uitdrogen in de zomer. Het verschil tussen winter en zomer grondwater niveau en afwatering zijn maatgevend.

32 Bodem en pH waarde Chlorose Het risico van chlorose en verstoring van de voeding door een te hoge pH-waarde. Elke onderstam wordt gekenmerkt door de weerstand tegen ijzer chlorose GEEN ENKELE ONDERSTAM IS BESTAND TEGEN ZURE GROND! Sommigen kunnen er IN HET GEHEEL niet tegen, anderen NIET GOED of MINDER GOED. Sommigen verdragen het wat beter zoals de Gravesac. De theoretische weerstand kan beïnvloed worden door: -klimatologische factoren regenval, schommelingen, temperatuur verschuiving van seizoenen -bodem structurele kenmerken porositeit, Verstikking -vegetatieve toestand van de wijnstok. Het risico van chlorose en verstoring van de voeding door een te hoge pH waarde. De verzadiging van de bodem met calcium is zeker het meest kritische kriterium voor de keuze van de onderstammen. Een analyse van de bodem en de ondergrond om de kracht index chlorose (CPI) kalkrijke gronden te berekenen. Deze index is het resultaat van een relatie tussen het aandeel van actieve kalksteen en ijzer gemakkelijk opgenomen door de plant in de bodem.

33 oorzaken van de uitdroging:
een grove textuur lage hoeveelheid organische stof een sterke aanwezigheid van stenen(drainage) en dus een laag kationen uitwisselingsvermogen (minder dan 3 cmol+/kg fijne aarde 3. De variëteit van de ent. Wijndruif kruisingen. Wel succesvol zijn enkele kruisingen van Vitus Vinefera variëteiten, binnen hetzelfde ras Vitus Vinefera. Het bekendste is bij ons zeker de Muller-Thurgau, een kruising van Riesling en Sylvaner die in Luxemburg Rivaner heet. Maar er zijn ook kruisingen als Kerner en Sieger die heel interessante wijnen geven die het in de noordelijker gelegen wijngebieden zoals in het Hagelland het goed doen. Veel voorkomende onder stammen: Duitsland en Benelux zijn: Frankrijk SO SO4 Binova 5C Fercal 5BB 125AA

34 Klonen Pinot noir: “Dijon” klonen
De term “Dijon” geeft aan dat de certificering is gebeurd door het onderzoeksinstituut van Dijon. Pinot noir clones 113, 114, 115, 667 en 777 stammen af van moederplanten in de Cote-d’Or. Recente studies van het DNA van de Pinot Noir hebben aangetoond dat er ongeveer 2 miljoen genetische varianten van deze variëteit bestaan. Duitse klonen In Duitsland ontwikkelde klonen die vooral werden geselecteerd op luchtigheid van de trossen waardoor ze minder gevoelig zijn voor botrytis. De keuze van de variëteit en de juiste klonen is van groot belang voor het resultaat van een nieuwe wijngaard. Kwekers van druivenstokken, zijn onmisbaar bij het kiezen van de juiste druivenstokken. Zij alleen kennen de eigenschappen van hun klonen die enkel met nummers worden aangeduid. Hun advies is dus van het grootste belang bij het aanleggen van een wijngaard.

35 Als men in een wijngaard één kloon heeft aangeplant is er genetisch gezien sprake van één druivenstok! Vroeger waren er in een wijngaard tientallen genetisch verschillende wijnstokken aangeplant. Dit wordt in de oude wijngaarden noch instant gehouden in verband met smaak en geur spectrum van de wijnen. Dit kwam de complexiteit in de uiteindelijke wijn natuurlijk te goede. Ook tegenwoordig zijn er wijnbouwers zoals Schlumberger in de Elzas, die bij nieuwe aanplant op de nieuwe onderstokken terug van hun oude stokken enten om deze diversiteit te behouden. Bij moderne aanplantingen zijn er meestal maar enkele verschillende klonen aan te treffen in een wijngaard. Hierdoor is het karakter van de gekozen kloon natuurlijk uitdrukkelijke aanwezig in de uiteindelijke wijn. Selecteer de klonen in overleg met de kweker van de stokken. Alleen hij kent in voldoende de eigenschappen. Of kijk bij succesvolle wijnbouwers in de buurt. Maar behoedt je voor enkel copieren!

36 Invloed op de rijpingcyclus
Berlandieri X Riparia VERSNELLEN het rijp worden van de druiven: SO4;5BB;5C;125AA;161-49C;420A Berlandieri X Rupestris VERTRAGEN het rijp worden van de druiven: Richter 110; Paulsen1103; 140 Ruggieri. Zij hebben sterkere groeikracht en verhoogd het botritis risico Ook bij hybriden en "Neue Rebsorten“ Een voorbeeld: De keuze van de onderstam voor de Johanniter. De groei van de Johanniter op SO4 blijft achter in vergelijking met deze op de onderstam 125AA. Bij de verkeerde onderstamkeuze bij de Johanniter blijft deze structureel een probleem houden met de loofwand vorming en de groei. Hieruit blijkt dat een juiste onderstamkeuze voor een druivenras essentieel is voor de ontwikkeling van de planten. Gelukkig hebben de onderstammen weinig of geen invloed op het type wijn of de concentratie, waardoor de keuze redelijk beperkt is gebleven in vergelijking tot de soms honderden klonen die er van één variëteit bestaan. Het enige nadeel van de op onderstammen geënte wijnstokken is dat ze niet meer zo oud kunnen worden. (50 jaar)

37 SO4:Staat ook bekend als ‘Selektion Oppenheimer Nr. 4’.
Afkomstig uit een kruising van Vitis berlandieri x Vitis riparia. Staat bekend om de grote aanpassingsmogelijkheden aan verschillende grondsoorten. De wortels zijn zeer goed bestand tegen hoge kalkgehaltes, waardoor deze stok niet zo chlorose­gevoelig is. Doet het goed op voedselrijke bodems, die vooral niet te droog (kleigrond en zavel) mogen zijn. Het is een stok met matig sterke tot sterke groeikracht waarvan de wortels redelijk diep gaan. De onderstam zorgt voor een goede vruchtbaarheid (minder misbloei), vroege rijping, goede houtafrijping en zeer goede vorstweerstand. Goede resistentie tegen druifluis 125AA: Staat ook bekend als ‘Kober 125AA’. Ook deze onderstam past zich gemakkelijk aan bij verschillende grondsoorten. Is zeer geschikt voor compacte bodems die moeilijk water en lucht door laten. Door de sterke tot zeer sterke groeikracht is deze onderstam minder geschikt voor rassen die snel last hebben van misbloei, vooral op een vruchtbare bodem. Weinig chlorose gevoelig en vooral geschikt voor de wat zwakker groeiende rassen. Wordt veel toegepast als onderstam bij de moderne tafeldruif rassen.

38 161-49 Staat ook bekend als '161-49 Couderc' of '161-49C'
Staat ook bekend als ' Couderc' of '161-49C'. Deze onderstam is door de Fransman Georges Couderc geselecteerd uit een kruising die hij in 1888 maakte tussen (zeer waarschijnlijk) de soorten Vitis riparia x Vitis berlandieri. Deze onderstam groeit zwak tot middelmatig sterk (wat minder krachtig dan 'SO4') en is daardoor goed geschikt voor zeer groeikrachtige rassen. Op goed doorwortelbare bodems met een goede watervoorziening kan deze onderstam desalniettemin toch nog een behoorlijke groeikracht geven. De onderstam heeft een zeer hoge tolerantie voor kalk in de bodem; deze tolerantie behoort tot de hoogste van de berlandieri x riparia-kruisingen. De onderstam is zeer geschikt voor lichte leemachtige gronden, zo lang er voldoende organische stof aanwezig is en de watervoorziening toereikend is. De onderstam wordt niet aanbevolen voor zware natte klei-achtige compacte bodems, maar ook niet voor bodems die in de zomer te maken kunnen hebben met periodes van extreme droogte. De stokken die op deze onderstam zijn geënt kunnen erg vruchtbaar zijn. In combinatie met de wat zwakkere groei kan dit eenvoudig leiden tot een te zware vruchtdracht. In dat geval is een goede trosdunning dus extra belangrijk. Het gebruik van deze onderstam verkort de vegetatiecyclus van de druivenplant enigszins en vervroegt de rijping. Tevens verkleint deze onderstam het risico op een bepaald type stamrot. Goede resistentie tegen druifluis.

39 5C: Staat ook bekend als ‘Geisenheim 5C’ of ‘Teleki 5C’
5C: Staat ook bekend als ‘Geisenheim 5C’ of ‘Teleki 5C’. Afkomstig uit een kruising van Vitis berlandieri x Vitis riparia. geschikt voor veel grondsoorten, maar niet voor extreem droge bodems. Verdraagt hoge kalkgehaltes in de bodem redelijk goed, maar in mindere mate dan '125AA' en 'SO4'. Binova: Dit is een selectie (kloon) uit 'SO4' die in Duitsland is geselecteerd. Komt qua eigenschappen grotendeels met 'SO4' overeen. 'Binova' is echter nog net iets beter bestand tegen hoge kalkgehaltes en bevordert de hout-afrijping sterker'1103P': Staat ook bekend als ‘Paulsen 1103’. Afkomstig uit een kruising van Vitis berlandieri ‘Rességuier Nr. 2’ x Vitis rupestris ‘du Lot 1892’. Past zich gemakkelijk aan bij verschillende grondsoorten. Hoge droogtetolerantie. Zeer goed bestand tegen hoge kalkgehaltes. Niet erg geschikt voor natte gronden. Sterke groeikracht. Vertraagt de rijping enigszins. Börner: Staat ook bekend als ‘Na ’. Afkomstig uit een kruising van Vitis riparia x Vitis cinerea door Dr. Carl Börner (Duitsland). Geïntroduceerd in de jaren '80 van de vorige eeuw. Zeer sterk groeiende wortels die in staat zijn om in korte tijd diep de bodem in te gaan. Daardoor is deze stok geschikt voor bodems waar de grondwaterstand nogal diep is.

40 Zeer goed bestand tegen hoge kalkgehaltes.
1103P: Staat ook bekend als ‘Paulsen 1103’. Afkomstig uit een kruising van Vitis berlandieri ‘Rességuier Nr. 2’ x Vitis rupestris ‘du Lot 1892’. Past zich gemakkelijk aan bij verschillende grondsoorten. Hoge droogtetolerantie. Zeer goed bestand tegen hoge kalkgehaltes. Niet erg geschikt voor natte gronden. Sterke groeikracht. Vertraagt de rijping enigszins. Gravesac: Deze nieuwe onderstam is ontwikkeld in Frankrijk en afkomstig uit een kruising van de onderstam 'Couderc ' (= Vitis riparia x Vitis berlandieri) met de bovenomschreven onderstam '3309C‘ Met name geschikt voor zuurdere grondsoorten. Derhalve niet bedoeld voor kalkhoudende bodems, alhoewel Gravesac iets beter tegen kalk is bestand dan 3309C. Niet geschikt voor natte gronden. Optimaal zijn zandige niet te droge bodems. Gemiddelde groeikracht. Vervroegt de rijping enigszins. Extreem goede druifluisresistentie. Fercal: Uit wetenschappelijk onderzoek dat in 2008 werd gepubliceerd is aannemelijk geworden dat 'Fercal' afkomstig is uit een kruising van ‘B.C. n°1B’ (= Vitis berlandieri x Vitis vinifera) x ‘31 Richter’ (= Vitis berlandieri ‘Rességuier n°2’ x ‘Novo-mexicana’). Deze onderstam heeft de hoogste resistentie tegen hoge kalkgehaltes en chlorose.

41

42 Rici: Afkomstig uit een kruising van (Vitus berlandieri x Vitus riparia) x Vitus cinerea.
Geschikt voor verschillende grondsoorten, doch niet voor natte en kalkhoudende gronden (een eigenschap die is geërfd van Vitis cinerea). Door de mindere tolerantie voor hoge kalkgehaltes zijn de stokken die op deze onderstam zijn geënt wat gevoeliger voor chlorose. De groeikracht is vergelijkbaar met 'SO4' en 'Binova', derhalve middelsterk. Resistent tegen druifluis. 41B: Staat ook bekend als 'Millardet et Grasset 41 B' of '41B Mgt'. Afkomstig uit een kruising van Vitus Vinefera 'Chasselas' x Vitus berlandieri. Vanwege de zeer hoge kalktolerantie met name bedoeld voor extreme kalkbodems. Wordt in Frankrijk veel gebruikt en daarbuiten vrijwel niet. Bevordert de vruchtbaarheid. Langzame ontwikkeling in het beginstadium. Door de 'Chasselas'-ouder is de druifluisresistentie amper toereikend. 26G: Staat ook bekend als ‘Geisenheim 26’. Afkomstig uit een kruising van Vitus Vinefera 'Frankenthaler' x Vitus riparia. Kan op veel verschillende grondsoorten groeien, ook op zware en steenachtige bodems. Niet voor droge bodems geschikt. Groeit krachtig en is goed bestand tegen hoge kalkgehaltes in de bodem. Geschikt voor rassen met vrucht­zettings­problemen. Is door de 'Frankenthaler'-ouder niet resistent tegen druifluis. Dit is één van de eerste Duitse onderstam­rassen, welke door de vatbaarheid voor druifluis niet meer wordt aanbevolen.

43 Frankenthaler: Dit oude ras is geen kruising tussen Amerikaanse botanische soorten, maar behoort gewoon tot de Europese soort Vitus Vinefera. Het is ook geen speciaal onderstamras, want dit ras werd vroeger ook vaak als tafeldruif in kassen geteeld. In veel hobbykassen komen we dit ras nog steeds tegen. In Engeland is deze ook als tafeldruif bekend geworden onder de naam 'Black Hamburgh'. En in Duitsland wordt deze onder de naam 'Trollinger' ook als wijndruif verbouwd. We noemen de 'Frankenthaler' hier volledigheidhalve toch als onderstam, omdat deze vroeger wel werd gebruikt om de kasdruif 'Black Alicante' op te enten, omdat dit laatste ras veel last had van groeistoornissen op bepaalde grondsoorten en de 'Frankenthaler' daar minder last van had. Frankenthaler geeft aan het geënte ras een sterke groeikracht. 'Black Alicante' die op 'Frankenthaler werd geënt had op latere leeftijd vaak wel meer last van lamsteligheid. ‘ Frankenthaler is niet resistent tegen druifluis. Vandaag de dag heeft dit ras als onderstam geen enkele betekenis meer. Foster's White Seedling: Net als 'Frankenthaler' is dit geen kruising tussen Amerikaanse botanische soorten, maar behoort deze gewoon tot de Europese soort Vitis vinifera. Het ras werd in 1835 door de heer Foster, de tuinman van Lord Downe in Bening-borough Hall, York (Engeland) als tafeldruif geselecteerd uit een kruising van 'Black Morocco' x 'Chasselas‘ Net als de 'Frankenthaler' werd ook dit ras vroeger wel als onderstam gebruikt voor kasdruiven die op bepaalde gronden last hadden van groeistoornissen, zoals de kasdruif 'Black Alicante'. Indien enten vanwege de grondsoort noodzakelijk was, werd dit ras voor dat doel destijds gezien als de beste onderstam. 'Foster's White Seedling' geeft aan het geënte ras een sterke groeikracht. Wel kon het zo zijn dat de bessen iets kleiner bleven indien op deze onderstam werd geënt. En indien de kasdruif 'Golden Champion' op deze onderstam werd geënt, dan werden er meer trossen gevormd, die echter wat later afrijpten. 'Foster's White Seedling' is niet resistent tegen druifluis. Vandaag de dag heeft dit ras als onderstam geen enkele betekenis meer. In Australie worden sinds enkele jaren de onderstammen K51-32 en K51-40 als onderstam gebruikt. Voor een deel zijn de eigenschappen nog niet geheel empirisch vastgesteld voor de verschillende grondsoorten. K V.champini x V.rupestris

44 Milieu belasting van de bodem en bodemleven.
Belangrijk facet kan bij de keuze van een juiste locatie zijn de gewassen die er soms tientallen jaren op stonden (mais teelt) en het gebruik van bestrijdingsmiddelen en meststoffen. Een jonge druivelaar kan vooral in de begin periode hier nog de nadelige invloeden van ondervinden! Een goed bodemleven kan bijdrage op een gezonde diepe worteling, juist waar minerale stoffen zich bevinden. Micro en Macro klimaat omstandigheden. Een goed inzicht in het verloop van: seizoenen (vorst en nachtvorst gevoeligheid) temperatuurverloop en zonuren Neerslag Grondwaterhuishouding Wind zijn mede bepalend voor de keuze van de onderstam. Locale bodem omstandigheden Grondwaterniveau, de aanwezigheid van minder water- doorlaatbare onderlagen of het niet geleidelijk aflopen van de grond (zak) zou oorzaak kunnen zijn dat op sommige plaatsen voorkeur gegeven moet worden aan een andere onderstam. Het zou dus goed kunnen zijn dat er op een perceel 2 of 3 onderstammen aanbevolen worden/ bepaald door 1 van bovengenoemde reden.

45

46

47 probleem in de bodem perse niet toepasssen
ziltachtige grondwater SO4;5C;5BB;420A;3309C PH waarde bodem SO4;5C;5BB;3309C; Schwarzman beperkte watertoevoer SO4;5C;420A;3309C; Schwarzman wateroverlast/vocht C;5BB;420A;101-14;140 Ruggeri; Ramsey hoge groeikracht ent Ruggeri;Ramsey lage groeikracht ent C;420A;101-14; Schwarzman Lengte v/d cyclus bij de HUIDIGE klimaat verhoudingen Vroege soorten + korte cyclus = vorst risico+wespen Vroege soorten + lange cyclus = ok Late soorten + korte cyclus = ok Late soorten + lange cyclus = niet rijp? Als seizoenen zich gaan verschuiven wellicht andere keuzes ??!!

48 -‘op basis van kennis’ Mogelijke manieren van aanpak: ‘copy-paste’
namaak zoals eens gezien of gehoord: Belang combinatie druif/onderstam - bodem en waterbalans wordt onderschat of is niet voldoende bekend. geen juiste vergelijking klimaat factoren -‘trial and error’ Ziekteresistente soorten, waaronder "nieuwe rassen"methode wordt door veel startende wijnbouwers gebruikt. hun favoriete druif. Zelfs Cabernet Sauvignon is uitgeprobeerd. Eerste jaar aanplant. Derde jaar eerste druiven. Vijfde jaar normale oogst. Een jaar ziekte of slecht weer - dan is geen juiste beoordeling mogelijk. Een jaar of zes verder - de dure beslissing om de aanplant te vervangen. Als men dan na opgedane ervaring de juiste keuze maakt heeft men de eerste goede resultaten tien jaar na het aanleggen van de wijngaard -‘op basis van kennis’ Logisch om in een wijngebied waar historische kennis en ervaring is verdwenen, deze opnieuw op te doen. Maar is duur.

49 "De belangrijkste kennis is deze waarvan men zich bewust is dat men ze niet heeft"
"De grootste fout is te denken dat men ze wel heeft". "En de verstandigste beslissing is om kennis te halen, daar waar ze wel zit.” Stappen te doen bij het aanleggen van een wijngaard of verandering van soort/ras: ligging perceel, uitgebreid Bodem onderzoek, historisch gebruik ervan etc. en bodemleven. Uit de gegevens moet blijken: wachten en bodem op de gewenste waarden brengen, dus 1 jaar verliezen maar: goede start condities de situatie is zoals die aangetroffen wordt of direct met aanplant starten en jaarlijks corrigeren richting streef waarden! dit enkel bij redelijke goede waarden start condities. Niet beïnvloedbaar door keuzes Inzicht in klimaat regionaal Macro/specifiek micro. temperatuur verloop, zonnen uren en neerslag, late nachtvorst, vroeg invallen najaarskoude, totale waterhuishouding/hoog - laag waterbalans -keuze onderstam en variëteit Beïnvloedbaar door keuzes

50 Laatste ontwikkelingen:
De laatste jaren bestaat vooral uit het verre oosten met name China grote belangstelling voor de wijnbouw. Gezien de goede kwaliteit van de Europese soorten wordt druk gezocht naar kruisingen tussen Amerikaanse, Europese en Aziatische afstamming om een optimum te bekomen voor: Van deze kruisingen voor onderstammen zijn nog geen specifieke eigenschappen bekend. Zo ook niet voor de soorten die ontwikkeld worden in Australie / Nieuw Zeeland. Resistentie, Klimaat, bodemsamenstelling, Waterbalans Onderzoek naar Mycorrhiza schimmels welke een belangrijke rol spelen in de voedingstoffen voorziening van bomen. Iedere Mycorrhiza schimmel heeft een bepaalde functie: opnemen voor anorganische voedingstoffen opnemen van humus Jaarlijks komen thans veel wetenschapper van de wereld bij een te kijken naar: -Wat kunnen we doen aan die ziekten waar nu nog geen “kruid” tegen gewassen is: bacteriën, schimmels, fytoplasmen, iets wat de wijnbouw wereldwijd bedreigt. -Welke onderstammen zijn meer resistent! Er zullen wellicht andere keuzes gemaakt moeten worden, dan uit het gamma wat ons thans ter beschikking staat! Veel onderzoek hiervoor is noodzakelijk!