5 Een nieuwe wereld.

Presentatie over: "5 Een nieuwe wereld."— Transcript van de presentatie:

1 5 Een nieuwe wereld

2 Een nieuwe wereld Afbeelding: Karel V draagt de macht over aan zijn zoon Filips II en zijn broer Ferdinand (Frans Francken, 1620) De afbeelding verwijst naar een nieuwe tijd (de wisseling van de wacht) en ‘een nieuwe wereld’ (de symbolische voorstellingen van de overzeese gebiedsdelen). De uitvoerige symboliek van het schilderij komt uitgebreider aan bod in opdr. 3, p De dia is handig bij het behandelen van die opdracht.

3 Kenmerkende aspecten Het begin van de Europese overzeese expansie.
Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid. De protestantse Reformatie, die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. Het conflict in de Nederlanden, dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

4 Aan land in de nieuwe wereld
Kenmerkend aspect: Het begin van de Europese overzeese expansie Afbeelding: Columbus gaat aan land in Amerika (Theodor de Bry, 1594) De ontdekking van Amerika, de nieuwe wereld, is het bekendste voorbeeld van de beginnende Europese overzeese expansie. Vragen: Welke motieven voor de Europese expansie/ontdekkingsreizen zijn zichtbaar in de gravure? (verspreiding van het geloof (het kruis) en winst/handel (de geschenken die de indianen aandragen)). Zijn er in de gravure aanwijzingen te vinden dat de confrontatie tussen beide culturen wel moest uitpakken in het nadeel van de inheemse bevolking? (ja, de musketten en de zeilschepen, die verwijzen naar de technische superioriteit van de Europeanen).

5 Nieuwe kennis en technieken
De Portugezen (Hendrik de Zeevaarder) legden in de 14de eeuw de basis voor de Europese expansie: ze ontkrachtten de verhalen over monsters in de “Zee der Schaduwen” ze raakten vertrouwd met windrichtingen en stromingen, ze bouwden betere schepen (het karveel)en ontwikkelden nieuwe navigatieinstrumenten zoals het astrolabium en het kompas

6 Europa ontdekt de wereld
De ontdekkingsreizen van Portugezen en Spanjaarden en het verdrag van Tordesillas

7 Een nieuw wereldbeeld Door de ontdekkingstochten ging de cartografie snel vooruit. De nieuwe kaarten tonen het nieuwe wereldbeeld. Wetenschap was niet langer symbolisch, maar gebaseerd op onderzoek en waarneming . Invoering Portolaankaarten ook gebaseerd op kennis van Grieken en Arabieren. Verspreiding door boekdrukkunst Atlas van Mercator Kenmerkend aspect: Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling Links: Engelse wereldkaart uit 1225 met Jeruzalem als centrum van de wereld. Het middeleeuwse wereldbeeld kwam niet zozeer voort uit onwetendheid (hoewel de geografische kennis uiteraard nog zeer beperkt was), maar vooral uit de symbolische, religieuze manier van denken (de theologie gold lange tijd als hoogste wetenschappelijke discipline). Voor praktisch gebruik bestonden er andere kaarten. Rechts: De wereldkaart van Martin Waldseemüller uit 1507, waarop het door Columbus ontdekte continent voor het eerst wordt aangeduid als Amerika.

8 Een nieuw mensbeeld In de 14de eeuw begon in Italië de Renaissance:
er kwam een hernieuwde belangstelling voor het klassieke erfgoed in de kunst ging het om het individu en de schoonheid van het menselijk lichaam ook de kunstenaar werd gevierd als persoon; bij voorkeur was hij een uomo universale Kenmerkende aspecten: Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid Afbeelding: De David van Michelangelo. Kunstwerk en kunstenaar belichamen bij uitstek de Renaissance. Vragen: Wat is de letterlijke betekenis van Renaissance? In deze tijd bedachten mensen de naam ‘Middeleeuwen’ voor de voorafgaande periode. Wat zegt het gebruik van deze term over hun kijk op die periode?

9 Een verdraagzame spotter
‘holle hoofden onder de monnikskap’: ‘wanneer ze met hun ezelsstemmen in de kerken hun psalmen uitbalken (die ze wel van buiten kennnen, maar waar ze niets van begrijpen), dan denken ze echt de oren der hemelbewoners te plezieren’ Erasmus was een van de belangrijkste humanisten: hij bestuurde de klassieke literatuur en wilde die echt doorgronden hij wilde terug naar het oorspronkelijke geloof door een juist begrip van de Bijbel door het individu hij hekelde misstanden binnen de Kerk, maar verafschuwde de scheuring veroorzaakt door de Hervorming hij pleitte voor verdraagzaamheid Kerk maar een instituuut, het ging erom wat elk individu in zijn hart aanricht Erasmus door Hans Holbein (1523) Vraag: Kun je in de wijze waarop Holbein Erasmus heeft afgebeeld iets terugvinden van Erasmus’ manier van denken en persoonlijkheid? Het citaat is uit Lof der Zotheid Vraag: wat is er typisch humanistisch aan dit citaat? (Voor Erasmus bestond echt geloof niet uit uiterlijk vertoon of een kwezelachtig vasthouden aan voorschriften, maar uit een juist begrip van de Bijbel door het individu)

10 bron 1 De Spanjaard Francisco de Enzinas laat in Antwerpen het Nieuwe Testament in het Spaans drukken en biedt dit Karel V aan. Als gevolg daarvan belandt hij in 1543 in Brussel in de gevangenis waar hij op wonderlijke wijze uit ontsnapt. In het Duitse Wittenberg schrijft hij in 1545 Bericht over de toestand in de Nederlanden en de godsdienst bij de Spanjaarden. Hieruit een fragment: Toen de kerkelijke geschillen van onze tijd opkwamen en onze monniken en theologen bemerkten dat de gezuiverde leer van het evangelie hun buik en aanzien in dezelfde mate zou dwarsbomen als zij de heerlijkheid van Christus zou doen schitteren, bepleitten zij bij keizer Karel (...) dat in diens gewesten de boeken van de Duitsers bij wet zouden worden verboden en dat op overtreding daarvan de doodstraf en verbeurdverklaring van het vermogen zou worden gesteld. (...) Er werden bezweringen, aanroepingen van getuigen en, alsof het zo nog niet genoeg was, vervloekingen aan toegevoegd met het dreigement dat hij, als hij de voortwoekerende sekte niet uitroeide (...) zou ervaren hoe dat voorspoedige en goedgunstige lot (...) zou omslaan en zich tegen hem zou keren. (...) Bezweken ond er die schaamteloze druk (...) stond de keizer hun toe, te doen wat zij wilden. In beslag genomen door oorlogszaken, wist hij niet waar het precies over ging, evenmin als hij het enorme onheil voorzag dat later daaruit zou voortvloeien. Uit dit fragment blijkt dat sommige opvattingen van Enzinas overeenkomen met sommige opvattingen van Erasmus. 4p Toon dit aan met twee voorbeelden, waarbij je telkens een opvatting van Erasmus vergelijkt met een opvatting van Enzinas.

11 Scheuring in de Kerk In 1517 begint de Kerkhervorming of Reformatie, wanneer Maarten Luther zijn 95 stellingen publiceert. Luther keert zich vooral tegen de handel in aflaten. Geen verzet tegen de vorsten. Johannes Calvijn is een nog radicalere hervormer. Hij gaat uit van de predestinatie en geeft onderdanen het recht zich te verzetten tegen een ‘goddeloze’ overheid Kenmerkend aspect: De protestantse Reformatie, die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. Afbeelding: Maarten Luther door Lucas Cranach de Oude (1633).

12 Vissen naar zielen Afbeelding: De Zielenvisserij, door A.P. van der Venne (1614) Toelichting: de symboliek van dit schilderij wordt uitgelegd op blz. 142 Naast het katholicisme ontstond het protestantisme als richting binnen het westerse christendom: Verschillen: minder sacramenten, geen erkenning Paus, geen heiligen, sober, leken kerk, bijbel maatgevend

13 Einde aan de eenheid Contrareformatie en godsdienstoorlogen konden de
eenheid binnen de Kerk niet herstellen. Bovendien ontstond er meer dan één protestantse kerk. Verdeling in geloofsrichtingen, eind 16e eeuw

14 Centralisatie versus particularisme
In de gewesten van Karel V overheerste het particularisme. Karel( ) en zijn opvolger Filips II( voerden een politiek van centralisatie. Dit stuitte op het verzet van de adel en de steden, die streden voor hun oude privileges: Smeekschrift 1566 Kenmerkend aspect: Het conflict in de Nederlanden, dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. Kaart: De Nederlanden onder Karel V

15 De Beeldenstorm Een andere oorzaak van ontevredenheid was de godsdienstpolitiek: de vervolging van protestanten en de kerkelijke herindeling van 1559 leidden tot veel onrust. In 1566: Hagenpreken, moderatie plakkaten en de bom barstte Uitbreken van de Beeldenstorm uit Afbeelding: Gravure van Frans Hogenberg, 1566 Vraag: Wat was het doel van de Beeldenstorm?

16 De vrije leeuw verplet Links: ‘De Vrye Leeu verplet’, illustratie uit Nederlandtsche Gedenck-clanck van Adriaen Valerius (1622). V.l.n.r.: don Frederik, de paus, Filips II, Margaretha van Parma, Granvelle en Alva. Rechts: Willem van Oranje door Adriaen Key. Vragen: Naar welke oorzaken van de Opstand wordt in de spotprent door de afgebeelde figuren verwezen? Waarom staat Filips II enigszins op een afstand? Geef commentaar op de stelling: ‘tijdens de Opstand werd er niet alleen op het slagveld gevochten.’ De harde maatregelen van Alva, door Filips II gestuurd om de onrust te onderdrukken, deden het verzet alleen toenemen. In 1568 begon de Opstand onder leiding van Willem van Oranje.

17 Geboorte van de Nederlandse staat?
‘ Den Briel Alkmaar victorie ontzet Leiden1584 dood Willem In 1579 sloten de opstandige gewesten zich aaneen in de Unie van Utrecht. Twee jaar later zwoeren zij Filips II af als vorst. Acte van Verlatinghe In 1588 stichtten zij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vraag: waarom is de titel van de dia als vraag geformuleerd? Gebruik in je antwoord de tekstbron. (confederatie van provincies)