Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende pensioenen? 4 juni 2014 Dick VCP.

Presentatie over: "Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende pensioenen? 4 juni 2014 Dick VCP."— Transcript van de presentatie:

1 Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende pensioenen? 4 juni 2014 Dick Boeijen @ VCP

2 Thema van vandaag: risicodeling en/of herverdeling Uit de adviesaanvraag aan de SER, 4 april 2014: • Zijn risicodeling en herverdelende solidariteit in het pensioenstelsel wenselijk? Zo ja, in welke vormen en in welke mate? Wat betekent dit specifiek voor jongere en oudere generaties? • Zijn er in het huidige stelsel onwenselijke vormen van solidariteit? • Welke mogelijkheden zijn er om wenselijke vormen te organiseren en onwenselijke vormen te voorkomen? • Wat is al mogelijk binnen de huidige kaders en komt al voor in de praktijk? Waar zitten de belemmeringen? • Wat is er nodig om tot de gewenste vorm van risicodeling en (herverdelende) solidariteit te komen? • Hoe verhoudt dit zich tot de doorsneesystematiek, welke alternatieven zijn er en welke transitiepaden heeft de SER voor ogen? • Is het wenselijk en mogelijk om in de pijler van aanvullende pensioenen de eigendomsrechten (beter) vast te leggen? Zo ja, op welke wijze en met welke consequenties?

3 Drie zaken die tot interne spanning kunnen leiden 1.Intergenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s tussen leeftijdscohorten 2.Intragenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is 3.Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt” • “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”

4 Intergenerationele risicodeling Hoe werkt het? [1] 4 € 4000€ 2000 € 4000€ 2000 extra premie € 400 extra premie € 3600 € 1600€ 2000 herverdelen € 3600€ 2000 niets doen € 1600 € 3600€ 1800 direct toedelen

5 Intergenerationele risicodeling Hoe werkt het? [2] 5 € 4000€ 2000 € 4000€ 2000 premiekorting € 400 premiekorting € 4400 € 2000 buffervorming (= niets doen) € 4400€ 2200 direct toedelen

6 Intergenerationele risicodeling Waar gaat het mogelijk knellen? Belangrijkste drivers: vergrijzing en vertrouwen Kritiek: • Naamloze tekorten en overschotten  individuele eigendomsrechten zijn niet “hard” • Niet alle risico’s zijn verhandelbaar op de markt  subjectieve prijsstelling  politiek risico • Niet alle generaties aan tafel [toekomst]  politiek risico • Bestuur neemt ex-post discretionaire beslissingen  politiek risico • Meerwaarde steeds kleiner door vergrijzing, behoefte aan stabiele premie en beperkte mogelijkheid doorschuiven Dilemma: • Vertrouwen in de markt • Vertrouwen in collectieve besluitvorming

7 Vergrijzing en bestandsrijping zorgen inderdaad voor druk op intergenerationele risicodeling Voorziening: 1000 miljard Premies in: 32 miljard Bron: CBS

8 Maar is de markt werkelijk zo “objectief”?

9 Collectieve “subjectieve” besluitvorming kan veel moois toevoegen aan de “objectieve” markt Aanvullende risicodeling: • Macro langleven • Inflatie Vergroten risicodraagvlak Verstandig bijsturen: • Unknown unknowns • Marktfalen Stabiliteit en dempen van pech- en gelukgeneraties BONUS • Complete contracten • Comply or explain • Eigendom als middel: evenwichtigheidstoets • Voldoende draagvlak belanghebbenden • Eigendomsrechten minder “hard” • Minder ruimte voor keuzevrijheid • Overdraagbaarheid CONDITIES MALUS

10 Voor de deelnemer is het vanzelfsprekend dat we pech- en gelukgeneraties zoveel mogelijk dempen Stelt u zich de volgende situatie eens voor: Meneer A bouwt pensioen op in economisch goede tijden. Meneer B bouwt pensioen op in economisch slechte tijden. Beide verdienen hetzelfde salaris en betalen evenveel pensioenpremie. Welk antwoord heeft uw voorkeur? 25-34 jr35-49 jr50-59 jr60+ jr Bron: PFZW

11 Intergenerationele risicodeling Wat is nodig om dit te organiseren? Voldoende draagvlak • Materieel: voldoende draagvlak om risico op te vangen • Wensen: solidariteit weegt zwaarder dan individualiteit Discipline in de collectieve besluitvorming: • Complete contracten met comply or explain (individuele eigendomsrechten als middel cq toets) • Goede governance Intergenerationele risicodeling moet een bewuste keuze zijn: • Tussen actieven en gepensioneerden? • Tussen oudere en jongere actieven? • Tussen huidige en toekomstige deelnemers? • Tussen werkgever(s) en werknemers?

12 Drie zaken die tot interne spanning kunnen leiden 1.Intergenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s tussen leeftijdscohorten 2.Intragenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is 3.Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt” • “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”

13 Intragenerationele risicodeling Hoe werkt het? Een academicus leeft gemiddeld 6 à 7 jaar langer dan iemand met alleen basisonderwijs. Zijn pensioen is daardoor ongeveer 30% duurder.

14 Intragenerationele risicodeling Waar gaat het mogelijk knellen? Belangrijkste driver: toenemende heterogeniteit Kritiek: • Prijssubsidie / herverdeling tussen man en vrouw, hoog- en laagopgeleid  rechtvaardig? • Secretaresse in de metaal vs secretaresse in de zorg Belangrijke nuances: • NP mitigeert, hoog/laag mitigeert, aftopping mitigeert • In eerste pijler overdracht precies andersom en groter • Tel daar zorgkosten nog eens bij… Dilemma: • Tweede pijler geïsoleerd beschouwen  probleem? • Andere pijlers mee laten wegen in probleemanalyse

15 Intragenerationele risicodeling Wat is nodig om dit te organiseren? OF: accepteren dat er verschillen zijn • De genoemde nuances helpen daarbij OF: solidariteitskringen anders indelen • Grootscheeps: het pensioenlandschap anders indelen: bijvoorbeeld “blue collar fonds” en “white collar fonds” • Minder ingrijpend: binnen het bestaande collectief verschillende solidariteitskringen definiëren

16 Drie zaken die tot interne spanning kunnen leiden 1.Intergenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s tussen leeftijdscohorten 2.Intragenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is 3.Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt” • “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”

17 Herverdeling in het doorsneepremiesysteem Hoe werkt het? Hoeveel moet ik nu apart zetten… … als ik over 40 jaar € 1000 wil hebben? … als ik over 10 jaar € 1000 wil hebben? € 300 € 750

18 Belangrijkste drivers: arbeidsmobiliteit en zelfstandigen Kritiek: • Systeem leidt tot onbedoelde overdrachten • Tussen deelnemers met verschillende loopbaan • Zelfstandigen: verlies kan oplopen tot 1/3 deel van pensioen • Overdrachten van vlakke carrière naar steile carrière • Extra overdrachten bij iedere beleids- of regelingswijziging • Systeem leidt tot onnodig hoge kosten • Structureel 8% hogere kosten vanwege omslagelement • Premie stijgt bij ouder wordend actievenbestand • Systeem staat flexibiliteit / innovaties in de weg • VTN-systematiek: bemoeilijkt de consolidatie van fondsen • Integratie pensioen – zorg – wonen [denk aan RMU] Herverdeling in het doorsneepremiesysteem Waar gaat het mogelijk knellen? [1]

19 Dilemma: • Doorsneesystematiek behouden  kritiek pareren • Overstap op progressieve premie  ouderen worden [expliciet] duurder op arbeidsmarkt, kostenproblematiek wordt niet opgelost • Overstap op degressieve opbouw  geen tijdsevenredige opbouw • Overstap op lage opbouw met groot indexatiepotentieel • Overstap op kapitaalsopbouw Voor alle alternatieven geldt dat er een oplossing moet worden gevonden voor het wegwerken van het omslagelement  compensatie aan de zittende deelnemers [plus wettelijke overgangsissues] Herverdeling in het doorsneepremiesysteem Waar gaat het mogelijk knellen? [2]

20 Financiële overgangsproblematiek voor BV NL: €100 miljard = 10% DG compensatiebedrag in 2006 compensatiebedrag in 2013 compensatie € 12 mlrd voorziening € 12 mlrd€ 60 mlrd € 125 mlrd Nuancerende vraag: is 10% dekkingsgraad onoverkomenlijk? • Vergelijk 2008: van 150% naar 90% • Vergelijk huidige indexatieachterstand Nuancerende vraag: moeten we wel [volledig] compenseren? • Compensatie zit [deels] in toegenomen levensverwachting • Huidige versobering kent ook geen compensatie [maar wel overdrachten] • Compensatie is geen juridische eis

21 Wie worden door de transitie geraakt? Vraag: hoeveel % van het aanvullend pensioen moet ieder leeftijdscohort inleveren bij overstap op degressieve opbouw? Bron: CPB

22 Mijn conclusies [1] • Collectieve besluitvorming en intergenerationele risicodeling voegen iets moois toe aan de financiële markten; het zou zonde zijn deze mogelijkheid te blokkeren • Maar daarvoor moet wel een prijs worden betaald [discipline, comply or explain, minder harde eigendomsrechten] en het moet dus een bewuste en gedragen [decentrale] keuze zijn • Intragenerationele heterogeniteit [verschil in levensverwach- ting] wordt gemitigeerd, zowel binnen de tweede pijler als binnen de andere pijlers • Modulaire pensioenopbouw kan de druk op toenemende heterogeniteit en verschillende wensen binnen het pensioencollectief aanzienlijk verzachten

23 Mijn conclusies [2] • Doorsneesysteem is geagendeerd als serieus probleem voor de houdbaarheid van ons pensioenstelsel en is breder dan sec een “zelfstandigenprobleem” • De transitieproblematiek naar een alternatief systeem is [zowel financieel als juridisch] aanzienlijk… • … maar moet niet worden overschat • Discussie wordt vaak gevoerd langs de dimensie “DB of DC”, maar beide systemen hebben hun sterke kanten • De werkelijke discussie is “opbouw aanspraken of kapitaal” • Sociale partners zouden kapitaalsopbouw als serieuze optie mee moeten nemen in de verkenning, want kapitaalsopbouw kent een aantal grote voordelen en kan prima gecombineerd worden met collectieve risicodeling