Hedendaagse islam Conceptueel kader Prof.dr. Mark Van Mol

Conceptueel kader Houding en verwachting 17/02/2011 Conceptueel kader Houding en verwachting Begrip tafÁhum تَفَاهُم (= wederzijds) Benadering op basis van kennis, dialoog en nuchterheid (dus geen emotionaliteit - agressie) Noodzaak van openheid infitÁÎاِنْفِتَاح en permanente bevraging Tegengestelde is afsluiting inÈilÁq اِنْغِلاَق Contact met levende moslims is essentieel en vooral uit alle lagen van de bevolking Koranvers (49: 13): يَأَيُّهَا الَّناسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لَتَعَارَفُواْ Arabisch spreekwoord: لاَ يَعْرِفُ دَارَهُ إِلاَّ مَنْ خَرَجَ مِنْهَا prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015 prof. dr. Mark Van Mol

Conceptueel kader Inhoud van het vak 17/02/2011 Conceptueel kader Inhoud van het vak Algemeen overzicht van de lessenreeks Conceptueel kader Recente geschiedenis Wederzijdse beeldvorming Spanningsvelden Islam – Westen Reacties en vernieuwingen De stroming van de Wahhabieten (vanuit Saoedi-Arabië verbreid) De eerste hervormer Al Afghani (Iran) De vernieuwende denker Abduh (Egypte) De denkers Rashid Rida (Egypte) en Mahmoud Taha (Soedan) De moslimbroeders (vanuit Egypte verbreid) De Pakistaanse denker Mawdudi (Pakistan) De Egyptische ideoloog Tahar ben Jelloun (Marokko - Frankrijk) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015 prof. dr. Mark Van Mol

Conceptueel kader Houding en verwachting Cruciaal onderdeel van de infitÁÎ - luisterbereidheid - iedereen luistert vanuit zijn achtergrond (hoort andere dingen) - eigen cultuur in vraag durven laten stellen - 25% positief en 75% bevalt me niet - Kunst om open te staan voor die 25% - Opgelet! Wanneer 90% positief is en 10% je niet bevalt, kan de 10% leiden tot inÈilÁq اِنْغِلاَق - Elke cultuur en godsdienst heeft iets te bieden prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Houding en verwachting Mensen willen vaak een definitief oordeel vellen over andere culturen om ze te plaatsen Enerzijds Men verwacht bevattelijke en geruststellende veralgemeningen en simplismen Anderzijds Men mag niet vervallen in de beschrijving van een ideële islam à l’eau de rose (Ali Merad) Ontdekking van een andere religie of cultuur omvat levenslang leren Traditie van de profeet: اطلبوا العلم من المهد الى اللحد(bevestiging eigen identiteit → vernauwing van het wereldbeeld) Koranvers (17:85): وَيَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Houding en verwachting Hedendaagse islam vs. Hedendaagse moslims Hedendaagse islam als abstract en concreet gegeven Veralgemening (Dé Islam) – verscheidenheid Islamitische cultuur is nooit een uniform geheel geweest Gevaar van veralgemeningen → Kritisch leren denken en analyseren → zin voor waarheid: Cruciaal voor wetenschap: zich iets afvragen – تساءل Al in de tijd van Al ÇazÁli (1058 – 1111) Perzisch filosoof en soefist (mystieker) Niet oordelen op basis van de persoon (en diens identiteit, maar wel op basis van het waarheidsgehalte van diens uitspraken) Conferentie Saoedi-Arabië: We gaan de spreker niet oordelen op basis van zijn biografie, maar op basis wat hij ons zal vertellen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Houding en verwachting Hedendaagse islam vs. Hedendaagse moslims Uitspraken over de islam als geheel of een persoon als geheel: De islam is … modern of … In de islam heeft moderniteit een plaats of … Alle moslims zoeken binnen islam een plaats voor moderniteit of … Er zijn moslims die een plaats voor moderniteit zoeken Er zijn moslims die moderniteit in de islam verwerpen Er zijn moslims die bepaalde elementen van moderniteit in de islam verwerpen Jamaal is …. (! Opgelet voor reducerende oordelen) Spanning – onderscheid Probleem van de definitie van moderniteit (technologie – moraal?) Evenwicht zoeken tussen moderniteit en moraal Niet alleen moderniteit → tekenen van de tijd → uitdagingen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Houding en verwachting Hedendaagse islam vs. Eigentijdse islam Nadruk op islam – nadruk op huidige tijd Verschil vroeger nu Vroeger: vermenging (ook bij Abbassiden en in Spanje) Maar: uitwisseling beperkt tot happy few Alleenheersers en geleerden Cf. Fatima Mernissi (er niet van uitgaan dat iedereen in die tijd kon lezen) Er waren o.a. geen media (kranten, radio, televisie, internet, sociale media) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Precisering terminologie De wereld nu: Globalisatie al-Ýawlama اَلْعَوْلَمَة (اَلْعَلْمَنَة) Massatoerisme en migratie Veel meer contacten (zeker via sociale media als Facebook en Twitter) Verschillend in intensiteit (Oppervlakkig – diepgaand) Contacten tussen gemeenschappen beperkt Iedereen kan zich een mening vormen (ook analfabeten, via moderne communicatiemedia, vooral televisie) Wetenschappelijke vooruitgang die godsdienstige geschriften in vraag stelt Ogen niet voor sluiten prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Precisering terminologie Kenmerken globalisatie al-Ýawlama اَلْعَوْلَمَة Overvloed aan informatie (vaak te veel om te verwerken) → Flessenhals wordt onvermijdelijk Uit 3.000.000 treffers → 30 elementen Onderzoeksgroepen die het opvolgen http://pomed.org/ http://www.euroarab-forum.eu/ Filtering van informatie Automatisch (door search engines) Manueel (door journalisten, schrijvers) Wat kiest men uit de overvloed? Manipulatie van informatie Beknoptheid van informatie (gedeeltelijk beeld – Twitter) Vertwittering van het nieuws! Beperktheid in tijd (televisiereportages) Daardoor gedeeltelijk (bijv.: november 2012 Conflict Israël – Gaza → Syrië volledig op achtergrond) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Precisering terminologie b) Wetenschappelijke vooruitgang die geschriften in vraag stelt, maar die tegelijkertijd een middel wordt om het beter te verspreiden Connotatie begrip eigentijds Spanning tijdelijkheid – eeuwigheid Spanning duurzaamheid – vernieuwing (bidÝat) Vijf pijlers (als element van duurzaamheid) Aanvaarding van nieuwe principes van Koranlezing (of verwerping bijv.: NaÒr AbÙ Zayd) nieuwe denkers prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Benaderingen Journalistieke benadering Politiek filosofische benaderingen Spiritueel godsdienstige benaderingen Wetenschappelijke benaderingen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Journalistieke benadering Valt niet samen met de wetenschappelijke benadering Onderscheid Westerse journalistieke benadering Gevaren Remedies Islamitische journalistieke benadering Nadelen Voordelen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Journalistieke benadering Westerse journalistieke benadering Externe benadering In principe informatief - neutraal In praktijk vaak illustratief – gekleurd – multidimensionaal (Dyab – Shams ed Din – Daabiq) Uitgebreid forum door lezersbrieven Van (grote?) invloed op de beeldvorming Afhankelijk van de strekking van de media (welke krant) Afhankelijk van de overtuiging van de journalist (moslim – ongelovige – gelovige niet moslim) Soms gefocust op beperkt aantal kwesties → onderzoek Beperkte kennis van taal, geschiedenis en cultuur Burgers informeren, beschermen, zoeken naar oplossingen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Journalistieke benadering Gevaren Veralgemeningen Bewust zijn van de wereldwijde omvang van de islam Ongeveer één op zes mensen moslim, Momenteel 1,5 miljard moslims (Verspreid over 50 landen, 40% leeft als minderheid) Europese Unie ca. 16.000.000 moslims (VS niet precies te bepalen aangezien de religie er niet geregistreerd wordt) Verenging van het onderzoeksobject Stokpaardjes van de westerse media: sluier, homoseksualiteit, enz. Beperkte toegang tot authentiek bronmateriaal Snelheid van de nieuwsvergaring Sommige media eenzijdig, men wil één bepaald standpunt steunen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Journalistieke benadering Remedies: Kwantificeren Als er meningen zijn → belangrijk te weten hoeveel Half dozijn imams kunnen het beeld vertekenen Reactie van moslims op de film fitna (Wilders) in Nederland was ingetogen en gematigd Belang om gebeurtenissen tot de ware proporties te herleiden. Bijv.: Canvas documentaire over de Wahhabieten in Londen Uitbreiding en verdieping van het onderwerp Door middel van dialoog – de moslims zelf aan het woord laten Islam verwijst naar een spirituele grondhouding Islam vraagt o.a. eerbied voor de ouders Men legt ook vaak de vinger op de wonde prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Journalistieke benadering Voorbeelden binnenland: Leyers, J., De weg naar Mekka, Van Halewijck, 2007 Voorbeelden buitenland: Fisk, Robert., De grote beschavingsoorlog - de Verovering van het Midden-Oosten, Ambo, 2006, 1437 p. prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Journalistieke benadering Islamitische journalistieke benadering Benadering van binnenuit Probleem van de persvrijheid Probleem van vrijheid van interpretatie Probleem van vrijheid van onderzoek Overvloed aan materiaal Meer durf sedert Arabische lente en zelfs voordien Taalprobleem naar Westen toe Opiniestukken uit Arabische kranten worden niet vertaald (Enkele voorbeelden van kritisch ingestelde personen) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Journalistieke benadering Kritische analyse van hoe Islamitische en Westerse media omgaan met informatie Luyendijk Joris, Het zijn net mensen (Beelden uit het Midden-Oosten), 2006 prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Politiek filosofische benadering Politieke partijen Afhankelijk van de politieke strekking Schommelend in de tijd, evolutief Via de media, maar ook via alternatieve communicatiemedia (bijv. de film fitna فتنة) Publiciteit, reclame blaadjes Vlaams Blok Van Rooy, S., Van Rooy, W., De Islam: Kritische essays over een politieke religie, ASP; 2010 p. 16 "De islam deugt niet“ Charlie hebdo prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Spiritueel godsdienstige benadering Zowel van buiten de islam Mensen of groepen die ijveren voor dialoog Egidius gemeenschap (http://www.santegidio.org/) (http://www.santegidio.be/main.php?gLng=NL) Wereldraad der kerken (http://www.oikoumene.org/) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Spiritueel godsdienstige benadering Kerken Afhankelijk van de verschillende denominaties Onderscheid tussen officiële kerkelijke documenten (Pastorale brieven, concilies) Persoonlijke kerkelijke visies op islam (Boek Hans Kung) Officiële kerkelijke visies op islam: NOSTRA AETATE Verklaring over de houding van de Kerk tegenover niet- christelijke godsdiensten http://www.rkdocumenten.nl/rk docs/index.php?mi=600&doc= 610 prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Spiritueel godsdienstige benadering 17/02/2011 Conceptueel kader Spiritueel godsdienstige benadering Als van binnen uit Broederschappen Officiële islam (predikers o.a. YÙsuf al QaraÃÁwi °1926) Zie bijvoorbeeld: http://www.youtube.co m/watch?v=_W2bg0G srSA De gewone gelovigen (buurtfeesten) Dia 20 nog een heel traditioneel iemand om die te plaatsen tegenover al qaradawi. + een stukje van een feministe. prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015 prof. dr. Mark Van Mol

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Kenmerken van de wetenschappelijke benadering Het terrein zelf Heterogene wereld Maatschappelijk betrokken De wetenschap zelf Omvangrijk en heterogeen onderzoeksterrein Islamwetenschap is multidisciplinair zowel van binnen als van buiten uit prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Het terrein zelf Heterogene wereld Ruimtelijk verspreid over erg gevarieerde culturen (van de VS tot China en van Afrika tot Indonesië) Complexiteit en diversiteit van de wereld van de islam Er bestaat geen grootste gemene deler van een cultuur Arabieren, Turken, Pakistani, Indonesiërs, Indiërs, Amerikanen, Chinezen, Europeanen enz. (specifieke milieus) Soennieten en Sjiieten (vnl. Perzen) Andere kleinere denominaties Druzen: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/172195/Druze Alawieten: http://www.muslimhope.com/Alawites.htm Nusayri’s: http://www.zihniozdil.info/Nusayri.Alawi_early.Turkish.Republic_Ozdil.BRISMES.pdf Ahmadiyya: http://www.ahmadiyya.be/nederlands/index.asp prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering 17/02/2011 Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Heterogene wereld: 1 Sunnieten in verschillende streken en van verschillende strekkingen Boeren uit Palestina, Egypte, Marokko Al Qaeda leider Az Zawahiri Chinese moslim Wahhabiet Libanees zakenman prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015 prof. dr. Mark Van Mol

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Heterogene wereld: 2 Sjiieten in verschillende streken en van verschillende strekkingen Hoogste leider in Iran Ayatollah Ali Khamenei President van Iran: Hassan Rohani Heabollah leider: Sayyid Hassan Nasrallah prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Heterogene wereld: 3 Islamitische sekten in verschillende streken en van verschillende strekkingen Druzische leider: Walid Jumblat Alawiet: Syrische president Bashar Nusayri’s Druzen in traditionele klederdracht Alawiet in traditionele klederdracht Mirza Ghulam Ahmad Stichter Ahmadiyya prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Het terrein zelf Maatschappelijk betrokken Zodat het niet steeds eenvoudig is er afstand van te nemen of een neutrale houding aan te nemen Het is geen natuurwetenschap Waardenvrij perspectief op de islam Probleem van de neutraliteit prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Het terrein zelf Maatschappelijk betrokken Neutraliteit bewaren Zowel van de onderzoeker zelf Als van het gehoor Sommigen gaan er zo in op dat ze zich tot de islam bekeren Anderen hebben door slechte ervaringen een uitsluitend kritische visie (zowel moslims als niet moslims) O.a. Boek van vader en zoon Van Rooy Weer anderen fabriceren een ideaalbeeld op basis van vroege geschriften zittend in hun ivoren toren prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering De wetenschap zelf Omvangrijk en heterogeen onderzoeksterrein Islamwetenschap is multidisciplinair zowel van binnen uit als van buiten uit Probleem van islamoloog die geacht wordt de specialist te zijn van alle Arabische en islamitische landen en van alle deelfacetten prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Hedendaagse islam als wetenschappelijk onderzoekbaar gegeven Sociaal wetenschappelijke benadering Juridische benadering Geschiedkundige benadering Psychologische benadering Theologische benadering Filosofische benadering Sociaal cultureel antropologische benadering Politicologische benadering Economische aspecten en de demografie Eigen visie van de islam op economie prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Elementen die een rol spelen bij sociaal wetenschappelijk onderzoek Bestaat er een objectieve vaststelling van islam? Gedeeltelijk (Koran, tradities en dan nog) Moslims zelf: Dit is geen islam! Empirische visie Feitelijke gegevens ↔ filosofie, theologie Observerend, analyserend en beschrijvend Gedrag (uiterlijk waarneembaar) Beschrijving van geloofsvoorstellingen en praktijken van gewone mensen Houding (kan intern en extern zijn) Opvattingen (kunnen verborgen blijven) (kan waarneembaar zijn via bevraging en vertrouwelijke gesprekken) Discrepantie mogelijk tussen opvattingen en de uitingen ervan prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wetenschappelijke benadering Onderscheid: Kwantitatief vs. kwalitatief Kwantitatief Sociaal survey onderzoek O.a.: Gallup poll http://media.gallup.com/WorldPoll/PDF/WorldPollMuslimTriFoldBrochure5-2006.pdf (2006) http://www.gallup.com/tag/muslim+world.aspx (2013) Onderzoek op basis van kranten of tijdschriftartikels Onderzoek op basis van internetdocumenten (moeilijker) Kwalitatief Participerende observatie (sociaal antropologisch) Onderzoek van teksten (juridisch of godsdienstig) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Sociologische benadering Psychologische benadering Conceptueel kader Begrippen uit enkele menswetenschappelijke benaderingen Sociologische benadering Psychologische benadering Theologische benadering Sociaal psychologische benadering prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Polaire begrippen: conscience collective (Durkheim) “Règles de la méthode sociologique" (1905) Standortsgebundenheit kennissociologische begrip standplaats Mannheim in zijn “Ideologie und Utopie”, Frankfurt/Main (1929) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Sociologisch begrip 01: Conscience collective Collectief bewustzijn (is vaak onbewust - vis in water) Zie Arabisch spreekwoord (slight 2) Wordt door iedereen individueel ervaren Maar is ook een zelfstandig fenomeen (zelfregulerend) Het gedrag van individuen wordt mee bepaald door de samenleving waarvan zij deel uitmaken Feit dat men mij uitlacht: kan mijn gedrag doen corrigeren Feit dat men mij looft: kan mijn gedrag bevestigen Feit dat men mij onder druk zet (Waarom draag ik (g)een sluier?) prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Het sociale kan het persoonlijke beïnvloeden en omgekeerd Sociale: vaak behoudensgezind (sociale controle) Socialisatie in alle samenlevingen Kan weerstand oproepen: Nieuwe lego popjes voor meisjes Blokkering invoer Barbie poppen in Iran Kan ook een vorm zijn van inculturatie Persoonlijke: vaak gericht op verandering Denkers doorbreken het conscience collective Voor Islamitische wereld o.a.: Verwerping van de hoofddoek, dat ik rook, dat ik als vrouw mijn haar kort laat knippen Dat ik Koranverzen op een vernieuwde wijze interpreteer prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Hoda Shaarawi - هدى شعراوي‎ ° 23 juni 1879 overleden 12 december 1947 1923: Bezoekt vrouwenconferen- tie in Europa Bij haar terugkeer stapt ze van de trein en werpt haar sluier af Vrouwen reageren eerst geschokt, maar applaudisseren daarna en sommigen namen ook hun hoofddoek af prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Manal al-Sharif (Manal Abed Masoud Almnami al-Sharif) - منال الشريف ‎ ° 25 april 1979 Mensenrechtenactiviste in Saudi Arabië die een campagne opstartte om als vrouw het recht te verkrijgen om een auto te besturen Film op Youtube van Wajeha Al Huwaider (eerste vrouw die auto publiekelijk bestuurt in 2008) Zie:http://www.youtube.com/watch?v=q8Gi Tnb33wE Duidelijk invloed van de globalisering = ter gelegenheid van de Internationale Vrouwendag prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Sociologisch begrip 02: Standortsgebundenheit Visie op islam van binnenuit wordt mede bepaald door je positie in de maatschappij Kan evolueren naargelang je positie verandert Bijvoorbeeld de Egyptische president Mursi Als predikant Als politicus (intussen afgezet) Wel belangrijk voor openheid Zo had ik het nog niet bezien! prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Positionele factoren (parameters) Persoonsgebonden parameters Geslacht: Man ↔ vrouw Positie: Student ↔ docent Leeftijd Sociale status (Gehuwd - een of meer ↔ ongehuwd) Gradatie van geletterdheid ↔ ongeletterd Bekeerling ↔ moslim door traditionele opvoeding Positie als meerderheidsgroep of minderheidsgroep Woonplaats Hartlanden of perifere landen Saoedi Arabië ↔ China ↔ VS Taliban ↔ Vlaamse moslims ↔ Pakistan ↔ Indië ↔ Indonesië ↔ Europese islam prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Positionele factoren (parameters) Groepsgebonden parameters Beroep (intellectuele achtergrond) Sociale stratificatie Laaggeschoolden prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Beroep (intellectuele achtergrond) De middenklasse: veelal handelaars en vrije beroepen. De kunstenaars (muziek en dans), literatuur en film Wetenschappers Politici Godgeleerden en rechtsgeleerden. Journalisten prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Sociale stratificatie Economische positie rijk ↔ arm Kaderlid of arbeider De grote massa van dikwijls analfabeten of laaggeschoolden. Veel mensen hebben niet de intellectuele achtergrond om kritisch om te springen met bronnen, laat staan ze nog maar te lezen Boeren, landarbeiders, laaggeschoolde arbeiders, winkelbedienden: de overgrote meerderheid prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Moslimmaatschappijen: een lappendeken waarin verschillende opvattingen bestaan: Onderscheid maken tussen bewegingen en personen met invloed Vraag is: hoe meet je de invloed van al deze personen en groepen op het geheel? El Baradei ↔ Wael ÇÁnem ↔ al QaraÃÁwi prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Situationele factoren De situationele component is van invloed op de islambeleving Onderscheid tussen macro niveau, meso niveau en micro niveau Onderlinge wisselwerking Invloed van situationele gegevens zowel op wereldvlak (macro niveau vooral politiek) (invloed van de grootmachten ten tijde van de koude oorlog) lokaal land per land (macro niveau: vooral politiek en maatschappelijk) Situatie van Marokko verschilt van Egypte en Libanon O.a. Aanwezigheid van andere bevolkingsgroepen (Christenen in Libanon, Kurden in Irak, Syrië en Turkije) Steden en provincies (meso niveau: vooral politiek en maatschappelijk) Wijken, dorpen, families (micro niveau: vooral religieus en maatschappelijk - clandestiene feesten) Belang van economische en technologische ontwikkelingen als bron van verandering prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Situationele factoren Er zijn levenspatronen die dwars door verschillen van volk en taal heenlopen levenswijze van nomaden en half nomaden Verwevenheid van traditie en religie Inbreuk op traditie wordt gezien als inbreuk op religie Bijv.: positie van de vrouw (eremoorden, vrouwenbesnijdenis - 91% van Egyptische meisjes genitaal verminkt in 2011) is niet eenvoudig de šarБat http://www.youtube.com/watch?v=a25S9jrEmKc Verschillende visies erop door moslims: http://www.youtube.com/watch?v=k1oI0KmUKq8 Midden Oosten en Indo Pakistaans subcontinent kende reeds een sociale structuur van voor de islam waar vrouwen weinig te zeggen hadden Saoedi-Arabië heeft ook een heel ander verleden (segregatie van vrouwen) Patriarchale structuur door Koran en Soenna min of meer bevestigd Indonesië en Afrika: spanning tussen de šarБat en het lokale gewoonterecht prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Situationele factoren Acculturatie. Hoe verloopt het contact tussen twee culturen en twee godsdiensten? Er is steeds een wederzijdse invloed. Materieel Technologie Cultureel Gebruik van kerstbomen, vieren van Valentijn, ballonnen in de vorm van een hart met in het Engels: I love you Intellectueel - spiritueel Bijvoorbeeld de Marokkaanse schrijver Tahar Ben Jelloun die spreekt over God als vader Net zoals bij taalpuristen die de taal willen zuiver houden (dat geldt eveneens voor Europese landen m.n. Frankrijk) zijn er puristen die de godsdienst willen zuiver houden. Ook al zijn er in de tijd van de verzameling van de tradities duidelijk elementen binnengeslopen die niet zuiver islamitisch zijn. prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociologische benadering Situationele factoren Acculturatie. Gelijkluidende begrippen hebben niet dezelfde inhoud Bijvoorbeeld: huwelijk Gevaar van projectie Men projecteert zijn eigen visie of louter een gerucht zonder grond op een andere cultuur of godsdienst, waardoor men tot een volledig verkeerde interpretatie komt Vindt plaats op verschillende niveaus – politiek, journalistiek, enz.(bijv.: complottheorieën) Kan ten onrechte positief of negatief zijn Dergelijke projectie vindt eveneens plaats tussen individuen onderling prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Onderscheid externe descriptief wetenschappelijke kennis Geïnterioriseerde beleefde en doorleefde ervaring prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Externe descriptief wetenschappelijke kennis Externe kennis over: De islamoloog beschrijft de islam als buitenstaander. Zijn kennis van de islam verschilt van de kennis van de moslims zelf. Ook al is hij een geleerde op het vlak van Koran, dan nog kan hij de beleefde waarden slechts aanvoelen of vatten door te luisteren naar de ervaringen van moslims zelf. Opgestapelde kennis (op korte termijn). Deze kan de leiden tot onbegrip Belangrijk, maar de extern descriptieve wetenschappelijke benadering is enerzijds begrensd Interne beleving van wat moslim zijn betekent Gedeelde ervaringen (je moet het meegemaakt hebben) Psychologische achtergrond Belang van de film ↔ documentaire ↔ literatuur Anderzijds biedt het ook kansen: Als buitenstaander heeft men soms een beter beeld omdat men afstand kan nemen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Collectief: Geïnterioriseerde beleefde en doorleefde ervaring Belang van de beleefde ervaring De doorleefde islam wordt sterk bepaald door sociale en culturele factoren Extended family is belangrijker dan het gezin (hoewel daar door de verstedelijking verandering in is gekomen) Gedeelde ervaring als gemeenschap Het sociale aspect. Het gemeenschapsgevoel bij de grote feesten Daarmee hangt eveneens samen de gevoelsmatige ervaringen uit de jeugd Besnijdenis Het kleine feest en het grote feest http://www.youtube.com/watch?v=XPOQloKdIdk De vasten Het 'ashura feest bij de sji'ieten http://www.youtube.com/watch?v=x0o9w6WScsY De vijf pijlers zijn gemeenschapsvormend en maken eveneens deel uit van de gemeenschappelijke identiteit. prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Persoonlijke, individuele vlak Condition humaine (Existentiële aspect) Godsdienst als antwoord op levensvragen (zingeving) Godsdienst voor het verwerken van de grote gegevenheden van het leven Grote rol van godsdienst: het verkrijgen van zegen en het afweren van onheil Welvaart ↔ armoede en godsdienst Bij welvaart: مَا شَاءَ أَللّه en هَذَا بِفَضْلِ أَللَّه Bij armoede: أَلشَّكْوَة لِللَّه prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Persoonlijke, individuele vlak Condition humaine (Existentiële aspect) Godsdienst als antwoord op levensvragen (zingeving) Godsdienst voor het verwerken van de grote gegevenheden van het leven Geboorte Lijden, ziekte en dood Ouders die in tijd van oorlog en gevaar hun kinderen zegenen met een Koran prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Persoonlijke, individuele vlak Condition humaine (Existentiële aspect) Grote rol van godsdienst: het verkrijgen van zegen en het afweren van onheil Omgaan met de machten van de natuur (opwarming aarde → natuurrampen) De vraag naar de juiste beslissingen en de legitimering ervan Hoop op een beter bestaan in het hiernamaals Bijv.: Kinderloos echtpaar op zoek naar nakomelingen (heiligenverering) Boek Dermenghem: Le culte de saints dans l’islam Maghrebin, 1982. prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Persoonlijke, individuele vlak Condition humaine (Existentiële aspect) Welvaart ↔ armoede en godsdienst Het existentiële element van de armoede of het onrecht dat mensen ondergaan (met daarin de hunkering naar een oplossing door een hoger wezen) Wanneer men voldoende kan rekenen op welvaart (medemensen) kan er minder behoefte zijn aan een Godsfiguur (= Koranisch) In nood en armoede vaak des te meer: vandaar dat daaruit vaak de nieuwe islamitische heropleving vandaan komt. prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Identiteit Het aspect identiteit is zeer belangrijk. Een identiteit is een complex gegeven dat niet alleen te maken heeft met religie, maar veel verdergaat dan dat (bijvoorbeeld: nationaliteit en geslacht). Bepaalde elementen ervan kunnen soms meer en dan weer minder op de voorgrond treden (bijvoorbeeld een ‘fundamentalist ‘die zich ‘bekeert’ of omgekeerd: een gematigd persoon die radicaliseert). Arabisch: عادل rechtvaardige staat in verband met اعتدال gematigdheid Is samengesteld uit meerdere componenten Identiteit is contextgebonden en dus pluriform en veranderlijk Men moet dus opteren voor een contextuele benadering prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Identiteit Gelaagd karakter Je persoon zelf! Man of vrouw Jong of oud Burgerlijke staat Een of meertalig Stadsbewoner of dorpsbewoner Regio Behorend tot etnische groep (bijv. De Balkan, maar ook de tweedeling Berbers en Arabieren). Nationaliteit (Moslim met Belgische nationaliteit maar van Marokkaanse origine) Inburgeringscursussen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Maalouf Amin, Violence and the need to belong, In the name of identity, Arcade Publishing Hangt ook samen met identificatie = met wie identificeer ik mij? Met IS m.a.w. met welk rolmodel binnen de Islam? prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Persoonlijkheid en karakter Twee grondhoudingen: Naguib Mahfoez. Een opdringerig geloof gefocust om de ander tot een bepaalde gedragscode te dwingen Privaat oprecht geloof (met eerbiediging van de vrije keuzes van de anderen) Koran (2: 256): لاَ إِكرَاه فِي الدِّين prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Missionair (opdringerig) geloof daÝwat دَعْوَة Houdt een missionaire grondhouding in die anderen wil overtuigen en ook controleren op (uiterlijk) godsdienstig gedrag. Dit kan deels door de gewone sociale controle, Maar kan ook uitgeoefend worden door de staat (controle of de mensen zich in het openbaar houden aan de vasten) Of door drukkingsgroepen (Iran waar de revolutionaire wachten de vrouwen controleren op hun kleding of Tunesië waar het dragen van een baard door de studenten ten tijde van het regime van Ben Ali verboden was, of Saudi Arabië: godsdienstige politie) In bovenstaande strekking zit er eveneens een gevaar van een opkomend fundamentalisme waarbij we die term niet zien als een louter teruggaan naar de fundamenten, maar het uitoefenen door bepaalde moslims van een, desnoods gewelddadige druk, op anderen om zijn/haar interpretatie van de bronnen toe te passen. Egypte: pogingen in januari 2012 om religieuze politie op te richten met steun van de partij an Nour prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Psychologische benadering Privaat oprecht geloof De laatste is een houding van persoonlijke relatie met God die niet noodzakelijk zijn uiting vindt in een opvallend islamitisch uiterlijk ten opzichte van de anderen, maar een persoonlijke beleving die de anderen de keuze hoe hij wenst te leven vrij laat. prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Theologische benadering Onderscheid: Mystiek spirituele benadering en een wettische benadering Wettische benadering overheerst leidt vaak naar letterlijke en striktere interpretaties Neigt soms eveneens naar het scrupuleuze Opbouw van een coherente en globale levenscode overeenkomstig de geopenbaarde goddelijke wet prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wettisch scrupuleuze banadering 1 prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wettisch scrupuleuze banadering 2 prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Theologische benadering Onderscheid: Mystiek spirituele benadering en een wettische benadering Mystieke benadering Islam als onderwerping Gehoorzaamheid aan universele en fundamentele goddelijke geboden: uitvoering van de vijf pijlers Het aanvaarden wat het leven meebrengt prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Theologische benadering Onderscheid theoretici en alledaagse praktijk (cf. heiligenverering) Rechtstreekse benadering van de bronnen (at turÁth al kitÁbiyy) (اَلتُّرَاث الْكِتَابِيّ) Beleefde benadering van de bronnen (at turÁth al Îayy) (اَلتُّرَاث الْحَيّ) Mensen die in de loop van hun leven bepaalde waarden als de voornaamste hebben aangenomen = geen fanatisme Discrepantie Wat we leren over de islam Wat in mijn beleving van islam de essentie is Varieert van mens tot mens Gekleurd door persoonlijke ervaringen Er is ook de grote groep ‘stille’ moslims Vaak eenvoudige mensen die toch openstaan voor de ander en die van hun ouders een doorleefde ‘islam’ hebben doorgekregen prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociaal psychologische benadering Geloof en realiteit Partialiteit Steeds vanuit gaan dat gelovig zijn altijd voorkomt binnen een bepaalde verhouding (naast het "seculiere") (zowel persoonlijk als collectief) Naar beleving toe is geloof steeds partieel Naar kennis toe is geloof eveneens steeds partieel prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociaal psychologische benadering Geloof en realiteit Partialiteit: Naar beleving toe Heel wat situaties zijn partieel. Partieel in ruimte: afhankelijk waar men zich bevindt In Saudi Arabië of op reis daarbuiten (verrichten van het gebed) In de familie of onder vrienden of op het werk (hoofddoek) Partieel in tijd: Mensen evolueren ook in geloof al naargelang de omstandigheden. Geloof kan in ieders persoonlijk leven hoogtes en laagtes kennen. Men is jong en stelt het gebed uit. Velen wachten om vroom te leven tot na de bedevaart naar Mekka Men is gelovig in een bepaalde mate Men beperkt zich tot: "het dragen van een hoofddoek", "het vermijden van varkensvlees, maar geen alcohol", enz. Incident: Salafi parlementslid Mamduh Ismail bidt in parlement 7/2/2012 prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Sociaal psychologische benadering Geloof en realiteit Partialiteit Ook de kennis over het geloof is steeds partieel. Daardoor kan het eveneens leiden tot een overbeklemtoning van bepaalde elementen. Verschillende gelovigen leggen elk andere klemtonen Er bestaan bovendien veel conflicterende opvattingen Dit gebeurt eveneens bij de lezing van de Koran. O.a. het feit van de afgeschafte en afschaffende verzen Men leest de Koran steeds vanuit een bepaalde concrete situatie en een bepaalde ingesteldheid (ook leeftijd speelt een rol) Zelfs voor een ÎÁfiÛ (حَافِظ) wordt de beleving ervan bepaald door de omstandigheden en kan er in die beleving ook een evolutie zitten. De evolutie kan gaan naar een verstrenging van de levenswijze, maar het kan ook gaan in de richting van een grotere tolerantie prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wekelijks Koranvers en citaat van Roemi (mysticus) مِنْ الْقُرْآنِ الْكَرِيمِ: (أَلْحَسَنَاتُ يُذْهِبْنَ السَيِّئَاتِ) (De goede daden verdrijven de slechte.) Twee houdingen Een beperkende houding Cultureel bepaald. Zie: http://www.youtube.com/watch?v=Dmknu0xb4Ao Het kwade op het internet = muziek, films, liederen, foto’s van vrouwen Te vervangen door Koran en gebed. Een verruimende houding Lees bijlage: Orgaandonatie door Palestijn prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Wekelijks Koranvers en citaat van Roemi (mysticus) Roemi: “God heeft zijn licht over alle zielen uitgestrooid. Gelukkig zij die hun mantel openen Om het te ontvangen. Die gelukkigen zien niets anders dan God. Zonder de mantel van de liefde Lopen we ons deel mis” prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Verplichte lectuur Lees de volgende teksten in bijlage: Orgaandonatie door Palestijn Luyendijk, J., Het zijn net mensen – Journalistieke benadering.pdf Luyendijk, J., Het zijn net mensen – Standpunten.pdf prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Aanbevolen lectuur De Smet, D., & Van Reeth, J., De islam is modern, Leuven, Davidsfonds, 2001 Driessen, H., In het huis van de islam, uitgeverij Sun, Amsterdam, 2008 Durkheim, E., Règles de la méthode sociologique, 1905 Fisk, Robert., De grote beschavingsoorlog - de Verovering van het Midden- Oosten, Ambo, 2006, 1437 p. Kader, Abdollah, Het huis van de moskee, De Geus, 2005 http://www.boekentaal.info/kader_abdolah_het_huis_van_d.htm Kung, Hans, De islam, Ten Have, 1495 p. http://www.spiritualia.be/literatuur/boek.aspx?isbn=978-90-259-5490-1 Maalouf Amin, On identity, http://maalouf.narod.ru/ ISBN 0-8052-0898-4 Mannheim, K., Ideologie und Utopie, Frankfurt/Main, 1929 Van Rooy, S & Van Rooy, W (red.) De islam, kritische essays over een politieke religie, ASP, 2010 prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Te verkennen websites Met betrekking tot de politiek religieuze benadering http://www.santegidio.be/main.php?gLng=NL (slight 16) Met betrekking tot kwantitatief onderzoek (slight 25) http://media.gallup.com/WorldPoll/PDF/WorldPollMusl imTriFoldBrochure5-2006.pdf  Met betrekking tot at turÁth al kitÁbiyy http://www.altafsir.com/ Met betrekking tot religieuze identiteit: http://www.youtube.com/watch?v=LG21nGkGwPI prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Studietip Om het gewicht van de examenvragen vragen in te schatten, ga je na hoeveel dia's de vragen behandelen. Een vraag die zich uitstrekt over meerdere dia's staat voor het examen op meer punten dan een vraag die slechts een dia beslaat. Stel jezelf bij het doornemen van de slights de volgende vragen: Verklaar houding en verwachting aan de hand van de opgegeven Arabische begrippen. Bespreek het begrip al-Ýawlama Welke verschillende benaderingen zijn er om de wereld van de islam te verkennen en te beschrijven? Bespreek ze kort Bespreek de journalistieke benadering Bespreek de kenmerken van de wetenschappelijke benadering prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015

Conceptueel kader Studietip Stel jezelf bij het doornemen van de slights de volgende vragen: Bespreek de polaire begrippen in de sociologische benadering Bespreek het verschil tussen de situationele en de positionele factoren binnen een sociologische benadering Bespreek het begrip acculturatie Bespreek de verschillende elementen van de psychologische benadering Wat wordt er verstaan onder het begrip turÁth ? Bespreek kort de sociaal psychologische benadering prof. dr. Mark Van Mol 12/02/2015