PRIKANGST?

Prikangst Patiënten hebben vaak last van prikangst. Dit is een steeds terugkerend hot item op de dialyseafdeling. In de predialysefase horen we al dat mensen angst hebben voor het prikken. De naalden zijn ook enorm groot. Uit onderzoek is gebleken dat er behoefte bestaat aan een prikangstverminderende behandeling. Zowel patiënten als verpleegkundigen hebben voordeel als patiënten minder angstig zijn voor het prikken. In verband met een goede positionering van maatschappelijk werk in dit geheel wordt niet het probleem zélf als uitgangspunt genomen, maar: waar is behoefte aan en wat zijn de voordelen?

Patiënten met prikangst hebben behoefte aan begeleiding Onderzoek door dialyseverpleegkundige Gevolgen prikangst Conclusies en aanbevelingen Onderzoek (afstudeeropdracht dialyseverpleegkundige Mira Biemans Breda 2005): 40% ziet op tegen prikken vóórafgaand aan de start dialyse 20% ziet er nog steeds tegenop na aanvang behandeling slechts 6% heeft angst voor andere prikken (bijv gewone bloedprikken) 14% geeft aan te willen deelnemen aan prikangsverminderende behandeling, zonder dat zij precies wisten wat dat inhoudt. gevolgen zijn schadelijk, bijv. 1 naald ipv 2 naalden, kleinere naalden, wegtrekken arm met kans op misprikken. Dit kan nadelig zijn voor de behandeling Dppr vermijding kan shuntaanleg belemmerd worden gespannenheid verpleegkundige neemt toe (ook verpleegkundigen kunnen angst hebben om de patiënt aan te prikken – onderzoek Edwin Besten Deventer 2005) verpleegkundigen willen graag dat er iets aan prikangst wordt gedaan Verpleegkundigen denken dat een prikangstverminderende behandeling helpt

Conclusies en aanbevelingen: Verpleegkundigen kunnen bij het aanprikken de angstige patiënt helpen met ontspannen Het geven van tijd en aandacht hieraan is al een verlichting 70% van de geïnterviewde patiënten geven aan dat ze vertrouwen hebben in de begeleiding van verpleegkundigen Verpleegkundige interventies bij angstige patiënten: - Gebruik maken van verpleegkundige hulpmiddelen en technieken - emla zalf en lidocaïne spray - ervaren prikkers - goede voorlichting - Informatie uitwisselen over shunts (rapportage, collegiaal overleg, afspraken, klinische lessen) Tolk inschakelen bij niet-Nederlandssprekende patiënten Signaleren prikangst, doorverwijzen naar maatschappelijk werk

Voordelen van vermindering prikangst Rustigere patiënten Minder stress bij patiënten Minder pijn bij patiënten Minder druk op verpleegkundigen Behandeling optimaler Minder gebruik van zalf Tijdsbesparing opsomming spreekt voor zich

Prikangstverminderende behandeling Eerst vaststellen prikangst Meer dan alleen prikangst?  klachtenlijst / verwijzen naar psycholoog Traumatische ervaring  EMDR verwijzen naar psycholoog Alleen prikangst  maatschappelijk werker nefrologie (gedragsverandering) Vaststellen prikangst: 1.      Vaststellen prikangst -        Nare ervaringen vaak basis voor angst: dit uitvragen: wat voor angst hoe uit zich dat wanneer komt het voor waar doet het zich voor -        Wat voor prik is men angstig voor: Aranesp moet subcutaan (schuin onder de huid) worden gespoten. (1x per week) (er mag dan geen bloedvat worden aangeprikt, volgens de instructie) Diabetes: intramusculair (loodrecht, 5mm. 4 x p.dag) Bloed afnemen uit de ader (buisjes vullen) Dialysenaalden in de shunt

 indien meer dan alleen prikangst en meer dan ‘normale’ verwerkingsproblematiek: Klachtenlijst (SCL-90) laten invullen en contact opnemen met psycholoog. In de klachtenlijst: ga uit van de laatste 3 weken (ongeveer) Bij klachten Ook fobieën naar psycholoog doorverwijzen   -        Bij prikangst n.a.v. een traumatische ervaring: als het trauma bewust is meegemaakt, kan EMDR (eye movement desensitization and reprocessing) baat geven: visualisering van het trauma waardoor herbeleving op een gewenste wijze kan plaatsvinden. Er moet dan sprake zijn van een duidelijke herinnering, en duidelijk verband met prikangst zijn. Behandeling moet door psycholoog die hiervoor opleiding heeft gehad. -        Indien alleen of voornamelijk sprake van prikangst: Patiënt informeren over de mogelijkheden en vragen wat de patiënt wil. Verandering van gedrag vraagt motivatie en inzet van de patiënt. Dit kan door maatschappelijk werk

Prikangst in predialysefase Voorlichting (verpleegkundige) Voorlichting over prikangstverminderende behandeling (maatschappelijk werker nefrologie) Signalering Bespreking in MDO A.     prikangst in predialyse Eerlijke voorlichting: over pijn, prikken, misprikken, tonen van naalden Sommige patiënten vinden het prettig om met andere patiënten (lotgenoten) te spreken over de prikervaring. -        Patiënten geven zelf aan dat ze angst hebben voor het prikken  prikangstverminderende behandeling aanbieden -        Patiënten geven niet aan dat ze angst hebben voor het prikken, maar geven wel signalen af zoals: -         niet willen kijken op zaal -         niet willen kijken naar de naald Deze signalen bespreken in het MDO.

Prikangst in dialysefase Erkenning van de klacht Aandacht geven aan de klacht Vicieuze cirkel spanning/pijn/angst Angst- of paniekaanvallen Signalering Bespreking in MDO A.     prikangst bij hemodialysepatiënten -         Erkenning van de klachten: pijn, angst. -         Vicieuze cirkel: Gespannenheid kan pijn vergroten, dit kan angst weer vergroten, waardoor gespannenheid toeneemt enz. -        Paniekaanvallen? Symptomen: -        verhoogde hartslag -        trillen / beven -        versnelde ademhaling -        transpireren -        misselijkheid -        idee van flauwvallen -        tintelend gevoel in handen en armen -        onwerkelijk gevoel (ben er wel/ben er niet) -        druk op borst 4 of meer symptomen duidt op paniekaanval. (vgl hyperventilatie)

Informatie en educatie Wat is angst Verschil reële en irreële angst Wat is vermijding Wat is ontspanning …en wat zijn de gevolgen Angst Uitleg geven vanuit de wetenschap van de psychologie waar (prik)angst vandaan komt, uitleggen wat angst eigenlijk is, wat de reacties en gevolgen kunnen zijn, bijvoorbeeld vermijding Wat is de invloed van medicatie Hoe kun je zelf invloed hebben op deze reacties en gevolgen Reële angsten en irreële angsten Er valt een onderscheid te maken tussen reële angsten en irreële angsten. Reële angsten worden veroorzaakt door reële gedachten. Bij rationele of reële gedachten gaat het om die gedachten die overeenkomstig de werkelijkheid zijn en die helpen bij het omgaan met de eisen die de dagelijkse leefomgeving aan mensen stelt. Irreële angsten worden daarentegen veroorzaakt door irreële gedachten. Het irrationele of irreële denken kan een dialysepatiënt belemmeren bij het omgaan met de eisen die de behandeling aan patiënten stelt, namelijk het aanprikken van de shunt. Dit aanprikken kan dan een groot probleem gaan vormen. Uiteraard zijn gedachten over het probleem van invloed op de inspanning die geleverd kan worden om het probleem te overwinnen. Leren omgaan met vermijding  door vermijding blijft de angst in stand Wat is ontspanning (spierontspanning – visualisatie) – vicieuze cirfcel doorbreken

Behandeling / Oefeningen Systematische desensitisatie Ontspanning Zelfhypnose, dissociatie Leren om zelf aan te prikken Bio feed back Afleiding Controle vergroten door af te tellen De eerste twee kunnen door maatschappelijk werk, de andere interventies zijn op het terrein van psycholoog en verpleegkundige. Bio feedback: (door psycholoog of fysiotherapeut) meten spierspanning, ontspanningsoefeningen wederom meten spierspanning Nog een discutabel punt is: patiënten voorkeur laten uitspreken voor verpleegkundige. Deze discussie is meer van verpleegkundige/ organisatorische aard.

Systematische desensitisatie Doel: vertrouwd worden met de naald, geen angst hebben Het doel wordt bereikt door het nemen van kleine haalbare stappen Scaling registratie Als prikangst geconstateerd wordt: systematische desensitisatie doel: vertrouwd worden met de naald in stappen, geen angst te hebben voor het prikken Bij elke stap: Vaststellen mate van angst (in cijfer uit te drukken dmv ‘scaling’: van 0 – 10 waarbij 0 = geen angst 10 is zeer extreme angst). Doel is om uiteindelijk van het gevoel: ‘ik kan het niet’ naar een gevoel van ‘ik kan het wel’ te komen. Vertrouwd gevoel ipv angstig of ongemakkelijk gevoel. Belangrijk in het stappenplan: kleine stapjes, iedere stap zélf laten zetten. Stappen dagelijks blíjven doen!! Anders ‘zakt’ het weer weg.   Mogelijke stappen: ·        naald mee naar huis geven ·        naald op de kast leggen ·        op veilige afstand bij de naald zitten en kijken ·        wennen aan de naald op de kast ·        wennen om er dichtbij te zitten en kijken ·        naar de naald kijken en niet aankomen ·        de naald aanraken ·        de naald beetpakken (hulsje eromheen) ·     

   het hulsje er af halen ·        hulsje erop en eraf doen ·        naald zonder hulsje vasthouden ·        aaien met de naald op de handpalm ·        piekje op de hand geven ·        kijken naar DVD beelden van prikken ·        kijken bij andere patiënt tijdens dialyse ·        kijken bij andere patiënt tijdens aanprikken ·        kijken bij zichzelf tijdens dialyse met pleister over de naalden ·        kijken bij zichzelf tijdens dialyse zonder pleister over de naalden ·        kijken bij zichzelf bij het aanprikken ·        zichzelf aanprikken   Na iedere stap pas doorgaan als het goed voelt. Als ‘angstcijfer’ is gedaald, volgende stap. Lukt het niet: reden zoeken hoe het wel kan, en creatief zijn. Eventueel een stapje terug. Ter ondersteuning: registratieformulier meegeven, 1e regel mee invullen

(voorbeeld) OPDRACHT   Hieronder volgen 12 stappen van het stappenplan. Oefen iedere dag een stap. Noteer de stap op het notitieblad en geef een cijfer voor je angstgevoel: 0 = geen angst, 10 is heel veel angst. Pas als een stap ‘goed’ voelt, verdergaan met de volgende stap. Oefening dagelijks herhalen, heel kort is genoeg in het begin, als het ‘goed’ voelt iets langer volhouden.

Ontspanning Oefeningen progressieve en suggestieve relaxatie Scaling Registratie Ontspanning Doel: leren ontspannen in iedere situatie. Bij gespannenheid of paniekaanval: ontspannings- en ademhalingsoefeningen. Ook voor mate van gespannenheid cijfer van 0 – 10 geven. Hoe meer spanning: hoe meer angst. Ontspanning kun je leren  dagelijks oefenen Vóór en na de oefening cijfer geven. Hierover ook registratie laten invullen Ook hier geldt: bij het invullen van een registratieformulier, 1e regel mee invullen, dan wordt het gemakkelijker uitgevoerd. De ontspanningsoefeningen kun je vinden op: www.health-psychology.com

Richtlijn 6 gesprekken (methode motiviational interviewing) Doel vaststellen Stappenplan bespreken Ontspanningsoefeningen bespreken Evaluatie en afsluiting   Richtlijn 6 gesprekken: 1e gesprek: wíl je van de prikangst af? (onderzoek motivatie) Onderzoek angst: wat voor angst (eventueel de klachtenlijst laten invullen) 2e gesprek: vaststellen doel – opstellen stappenplan opdracht meegeven 3e gesprek: bespreken opdrachten stappenplan , ontspanningsoefeningen uitleggen, opdracht meegeven 4e gesprek: bespreken opdrachten stappenplan, bespreking opdracht ontspanningsoefeningen 5e gesprek: bespreken opdrachten stappenplan, bespreking opdracht ontspanningsoefeningen 6e gesprek: bespreken opdrachten stappenplan, bespreking opdracht ontspanningsoefeningen, evaluatie - afsluiting Methode: motivational interviewing / motiverende gespreksvoering Miller en Rolnick  ISBN 90-75569-39-4